Iqtisad ajizlisa xitay we rusiyening ichki qalaymiqanchiliqqa patidighanliqi mölcherlenmekte

Robért kaplanning “Xitayning xetiri we rusiyening ajizlishishi” namdiki maqalisi

Amérikida neshr qilinidighan “Tashqi ishlar” zhurnilining bu yilqi mart éyidiki sanigha amérikiliq xelq'ara munasiwetler mutexessisi robért d. Kaplanning “Yawro asiyaning hökümetsizlishishi”, “Xitayning xetiri we rusiyening ajizlishishi” dégen serlewhide xitay - rusiye mesililiri boyiche siyasiy analiz maqalisi élan qilin'ghan.

Maqalide aptor 2014 - yilidin bashlap dunya miqyasida néfit bahasining üzlüksiz töwenlishishi sewebidin xitay bilen rusiye iqtisadi ajizliship, xitaydiki milliy daramet töwenlep, paychéki bazirining krizisqa qarap yüzlen'genlikini körsitidu.

Aptor:“Xelq'aradiki siyasiy dawalghush we bu ikki dölettiki siyasiy mesililer tüpeylidin hazirqi waqitning özide xitay bilen rusiye iqtisadining yene qaytidin ronaq tépishidin söz achqili bolmaydu” deydu.

Maqalide, her qaysi ellerde yüz bériwatqan milletler arisidiki milliy toqunush, diniy mezhep urushi sewebidin, ilgiridin tartip éksport sodisigha tayinip güllinip kéliwatqan ikki dölet iqtisadining emdilikte qiyin ehwalda qalghanliqini bayan qilidu.

Aptor maqalisining “Béyjing bir qirghaqta” dégen qismida bolsa 1990 - yilidin étibaren herbiy küchini ashurushqa bashlighan xitayning hazirqi waqitning özide sherqiy we jenubiy déngiz rayonlirida amérikigha qarshi herikette bolush bilen birge, hetta yaponiyege tehdit séliwatqanliqini ilgiri sürüp:“Xitay - rusiye herbiy hemkarliqi ikki dölet iqtisadi töwenlise, tebi'iy halda bir - biridin yiraqlishidu” dep körsetken.

Robért maqaliside, xitaydiki milletler heqqide toxtilip: “Xitayda xitay millitidin perqliq mu'amilige uchrap merkizi hökümet teripidin bashquruluwatqanlar mongghul, tibet, Uyghurlardur. Buning ichide béyjinggha bölgünchilik heriketliri bilen izchil tehdit sélip kéliwatqan Uyghur küreshchiliri bar. Eger, xitayning iqtisadi ajizlap ketse Uyghur bölgünchilirining herikiti janlinip, xitayning ‛yipek yoli iqtisadiy belwéghi‚ berpa qilish pilanining hülini Uyghur aptonom rayonidiki Uyghur küreshchiliri bilen ottura asiyadiki Uyghur milletchiliri birliship ajizlashturushi mumkin” deydu.

Yaponiyediki xitay ishliri weziyet analizchiliridin kénshi taro xitayda iqtisadiy krizis yüz berse xitayda yüz béridighan mesililer heqqide toxtilip: “Eger xitay iqtisadiy jehettin ajizlisa, xitay puqralirining hakimiyetke bolghan qarshiliq heriketliri küchiyidu. Biraq, xitay milletchiliri Uyghur, tibetlerning musteqilliq heriketlirini yenila qoralliq qattiq basturushi mumkin” dédi.

Aptorning qarishiche, xitay dölet re'isi shi jinping bilen rusiye prézidénti putin dölet bixeterlikini kücheytken bolsimu, biraq bu ikki rehberning öz hakimiyitini qoghdash we bashqurush küchining barghanche ajizlap ketkenlikini, shu sewebtin özlirige qarshi memliket ichidiki topilang we qarshiliq heriketlirining barghanche ulghiyip kétiwatqanliqini otturigha qoyidu.

Yaponiyediki “Junggogha nezer” zhurnilining bash muherriri, manju yazghuchi méyka musha xitay iqtisadi heqqide toxtilip: “Xitayning iqtisadiy töwenligechke bu yil xitay herbiy xirajetni anche östürelmidi. Ilgiri alte yil uda östürgen idi. Xitay hakimiyetni pul bilen tutup turuwatidu. Eger iqtisad töwenlise esker, saqchilargha bérilidighan ma'ash azlaydu. Buning bilen ularning kompartiyige bolghan sadaqetmenliki yoqilidu. Jem'iyet qalaymiqanlishidu. Kompartiyige qarshi küchler köpiyidu” dédi.

Xitaydiki milletler mesilisi musteqil tetqiqatchi yamashita yümému bu heqte oxshash pikirni otturigha qoydi.

U bu heqte toxtilip: “Shi jinping parixorluqqa zerbe bérish herikiti bilen özige herbiy ichide köplep düshmen toplidi. Xitayda iqtisadiy krizis yüz berse, aldi bilen herbiy qisimlar siyasiy özgirish qilip hakimiyetni tartiwalidu. Ichki toqunush yüz bérip xitayning parchilinishini tizlitidu. Elwette xitayning ajizlishishi Uyghur, tbetlerning musteqilliqigha köp paydiliq” dédi.

Aptor maqaliside ottura asiyaning xitay bilen bolghan munasiwiti heqqide toxtilip: “Xitay öz iqtisadigha tayinip qazaqistan qatarliq besh jumhuriyetni asanla kontrol qiliwalghan bilen ahalisining köp qismi musulman bolghan bu jumhuriyetlerde yéqin kelgüside ‛ereb bahari‚ kebi siyasiy topilang kötürülse, u chaghda ottura asiya xitay bilen rusiyening chembirikidin shek - shübhisiz chéqip kétidu” deydu.

Eger, xitay kompartiyesi gumran bolsa buning qoshna ellerge bolghan tesiri heqqide toxtalghan yaponiye kagoshima xelq'ara uniwérsitétining siyasiy iqtisad penliri proféssori, doktor sé'iji nishixara mundaq dédi:“Xitayda iqtisad töwenlise, mutleqki, ichki toqunush yüz béridu. Buning bilen xitay puqraliri awwal sherqiy jenubi asiya ellirige qéchishqa bashlaydu. Yer shari xitay köchmenler mesilisige duchar bolidu.”

Yaponiyediki xitay ishliri weziyet analizchiliridin kénshi taro bu heqte toxtilip: “Xitay iqtisadi ajizlashsa, xitayning jenubiy taqim aralliridiki herbiy herikiti we qoshna döletlerge bolghan tehditi toxtaydu” dédi.

Maqalide déyilishiche, nöwette moskwa duch kéliwatqan jenubiy kawkaziyediki musulmanlarning türlük qarshiliq heriketliri putinning qattiq basturushigha uchrap waqtinche rusiye weziyiti tinchlan'ghan bolsimu, eger rusiye iqtisadiy hazirqi yönilish boyiche ajizlap mangsa, bu rayonidiki musulmanlarning islamiy heriketliri küchiyip, bular xelq'aradiki islamiy küchler jümlidin ottura asiyadiki musulmanlar bilen birliship, rusiyening parchilinishni keltürüp chiqiridiken.

Yuqiriqi awaz ulinishidin tepsilatni anglang.