Ürümchi kona sheher rayoni kelgüsidiki 3 yil ichide chéqiwétilidiken

Da'iriler saqchilarni ishqa sélip yamaliq téghidiki yerlik ahalilerning oy-jaylirini mejburiy chéqip tülimekte. 2010-Yili, ürümchi.

Xitaylar “Nenmén” dep atawatqan jenubiy qowuq rayoni yeni hazirqi xelq tiyatiri jaylashqan orundin taki ürümchi shehirining sherqidiki üchtashqiche bolghan jaylar ürümchi kona sheher rayonini teshkil qilghan.

Bu rayon yéqinqi birqanche esir mabeynide ürümchi shehirining asasiy omurtqisi bolush süpiti bilen Uyghur we bashqa yerlik xelqler merkezlik topliship olturaqlashqan jaygha aylan'ghan.

Uyghur diyaridiki eng aliy bilim yurti hésablan'ghan shinjang uniwérsitéti, sabiq sowét ittipaqi, amérika we en'gliyening burunqi konsulxaniliri, döngköwrük, bulaqbéshi qatarliq dangliq bazarlar we xantengri, aqmeschit, beytulmemur qatarliq tarixiy meschitler hemde ürümchi shehirining milliy tüsini ipadileydighan asasliq qurulushlarning hemmisi bu rayon'gha jaylashqan.

Halbuki, da'irilerning 130 milyard som meblegh ajritip, bu yil 4-aydin bashlap ürümchi kona sheher rayonini özgertip qurmaqchi bolghanliqi xelq'ara jem'iyet we muhajirettiki Uyghur serxillirining küchlük diqqitini qozghimaqta.

Amérikida yashawatqan Uyghur ziyaliyliridin xelq'ara iqtisad ilmi mutexessisi, doktor perhat bilgin ependi bu heqte pikir bayan qildi. Uning qarishiche, ürümchi Uyghurlar wetinidiki istratégiyelik orni eng muhim sheher bolup, egerde xitay ürümchini qanchilik derijide xitaylashturalisa, pütkül Uyghur diyarini uzaqqiche tutup turush we uni eng muhim énérgiye bazisigha aylandurush meqsitige yételeydiken.

Amérika Uyghur birleshmisining re'isi ilshat hesen ependimu ürümchi kona shehirining chéqilishi toghriliq öz endishisini bildürdi. Uning tekitlishiche, ürümchidiki Uyghurlar bilen xitay ahalilirining rayon ayrimisi gerche tarixta shekillen'gen ehwal bolsimu, emma bügünki kündiki keskin ayrilish “5-Iyul weqesi” din kéyin yuqiri chekke yetken iken.

Ilshat ependining ilgiri sürüshiche, shinjang uniwérsitétini eslidiki ornidin köchürüp kétish ishimu bu qétimliq özgertip qurush pilanining ichide iken. Shinjang uniwérsitétining ürümchi kona sheher rayonidin köchürülüp kétishi, uning 1980-yillardin buyan Uyghur jem'iyitining ilmiy we siyasiy atmosférasigha körsetken küchlük tesirige xatime bérishni meqset qilidiken.

Iqtisadshunas perhat bilgin ependining tekitlishiche, xitayning intayin qisqa muddet ichide ürümchi shehirini eslidiki 1 milyondin artuq ahalisi bar sheherdin hazirqi köchme nopusni qoshup hésablighanda 5 milyon nopusluq bir chong sheherge aylandurushi, sheher tereqqiyatidiki tebi'iy bolmighan ehwal iken. Bundaq sün'iy rewishte chong sheher berpa qilish ülgisi dunya sheher qurulushi tarixida körülgen emesken.

U, hazirqi xitay nopusining qérilishishi we emgek küchlirining aziyishi shundaqla xitaydiki sheher nopusining yéza nopusidin artip kétishi seweblik chégra rayonlargha dawamliq ahale köchürüsh mumkinchilikining aziyidighanliqini tilgha aldi. Uning qarishiche, xitayning Uyghur diyari yaki tibet qatarliq jaylargha xitay ahalilirini türkümlep köchürüsh istratégiyesi yene 10 yildin kéyin xirisqa duch kélidiken.

Ilshat hesen ependi, ürümchi kona sheher rayonining chéqilishi xuddi qeshqer kona sheher rayonining chéqilishigha oxshashla, Uyghur sheher ahalilirini tarqaqlashturup, milliy medeniyet muhitini buzup tashlashtin bashqa nerse emes, deydu.

Doktor perhat bilgin ependi axirida, jughrapiyelik orun yaki sheherning özi bir chong bayliq, deydu. U, egerde ürümchi, qeshqer, xoten, ghulja, turpan qatarliq qedimiy sheherlerdiki Uyghur mehelliliri omumyüzlük chéqilip tarqaqlashturulsa, u chaghda Uyghurlarning eng axirqi bayliqimu tartiwélin'ghan bolidu, dégen qarashlarni ilgiri sürdi.