Uyghur rayonining yerlik hökümetler meblegh salghan pütün qurulushlarni toxtitishi diqqet qozghidi

Uyghur aptonom rayonidiki yerlik hökümetlerning qerzi aptonom rayonluq hökümetning yerlik da'iriler meblegh salghan barliq qurulush türlirini pütünley toxtitishigha mejbur qildi. Analizchilarning körsitishiche, bu Uyghur aptonom rayonluq hökümetning barliq qurulush türlirini toxtitip, yerlik hökümetlerning qerzini kontrol qilmisa bolmaydighan ehwalgha bérip qalghanliqini körsitidiken.

Uyghur aptonom rayonluq islahat-tereqqiyat komitéti ötken hepte élan qilghan bayanatida, yerlik da'irilerning 2017‏-yili 1‏-aydin bashlan'ghan her bir qurulush türini “Inchikilik bilen közdin kechürüshi”, xususen 2017‏-yili 7‏-aydin bashlan'ghan qurulush türlirini közdin kechürüp, yerlik hökümetlerning bu qurulush türlirini püttürüshke yéterlik meblighi bar-yoqluqini éniqlashni telep qilghan.

Yerlik hökümetlerning bankilargha qerzge boghulup qélishi, xitay pul-mu'amile sistémisigha bésim peyda qilip kéliwatqan éghir mesile. Uyghur aptonom rayoni yerlik hökümetlerning qurulush türlirini toxtitip, xitay maliye ministirliqining yerlik hökümetlerning qerzini kontrol qilish heqqidiki chaqiriqigha eng aktip awaz qoshqan rayondur. Mutexessislerning ilgiri sürüshiche, yerlik hökümetlerning qerzge boghulup qélishigha öy-mülük sodisi seweb bolghan.

Amérikidiki xitay iqtisadshunas xé chinglyen xanim mundaq deydu: “Yerlik hökümetlerning qerzini ul-esliheler qurulushi élip bérish, meblegh sélish qatarliq amillar peyda qildi. Bu, xitay pul-mu'amilisidiki qerellik bomba. Buni choqum hel qilmisa, xitayning pul-mu'amile sistémisida mesile kélip chiqidu. Elwette qerz mesilisi xitay pul-mu'amile sistémisidiki mesilining bir teripi. Uningdin bashqa sermayining chet'elge éqishi, chet'el péréwot zapisining aziyishi qatarliq mesililer bar. Xitayda bankilarning maghzap qerz puli bek köp. Buni öy-mülük sodisi shekillendürgen. Xitayda nurghun yerlik hökümetler qerz élip öy-mülük sodisi qilidu. Lékin, axirida bu pulni qayturalmay bankigha qerz bolup qalidu. Bu pul bankining hésabida bolsimu, lékin uni yerlik hökümetler töliyelmeydu. Shunga, bu bek éghir mesile.”

Uyghur rayoni xitaydiki yerlik hökümetlerning qerzi éghir rayonlarning biri. Xitayning resimi sanliq melumatlirida körsitilishiche, 2017‏-yili Uyghur aptonom rayonidiki yerlik hökümetlerning qerzi 20% artip, bir tirilyon 200 milyard yüen'ge yétip barghan bolup, xitayning memliketlik otturiche nisbitidin 7% éship ketken. Xé chinglyen, Uyghur aptonom rayonidiki yerlik hökümetlerning qerzini bezi yerlik amillar peyda qilghan bolushi mumkinlikini bildürdi.

U: “Shinjangdiki yerlik hökümetlerning qerzini bezi yerlik amillar peyda qilghan bolushi mumkin. Chünki, shinjang gherbiy shimaldiki 5 ölke ichidiki az sanliq millet rayoni bolup, merkizi hökümetning maliye sélinmisi nisbeten az rayon. Mesilen, shizangning maliye sélinmisining 95 % i béyjing hökümitige tayinidu. Lékin shinjangning iqtisadi nisbeten tereqqiy qilghan bolup, shizang, chingxey, gensulargha qarighanda yaxshi. Shunga, shinjangdiki yerlik hökümetlerning qerzini qandaq amillar keltürüp chiqarghanliqi manga namelum. Buni muqimliq sélinmisi keltürüp chiqardimu dések, undaq bolushi natayin. Chünki, shi jinping muqimliq sélinmisini merkez üstige élishni yolgha qoydi. Yerlik hökümetning chiqiridighan puli köp emes. Belki yerlik hökümet muqimliq sélinmisining yüzde 10 nechche pirsentini chiqiridighu deymen. Shunga, bu uning seweb bolmasliqi kérek”.

Xelq'ara axbarat wasitilirining ashkarilishiche, xitay hökümiti 2017‏-yili Uyghur rayonidiki bixeterlik sélinmisini 92% köpeytip, 10 milyard dollardin ashuruwetken. Közetküchiler, Uyghur rayoni bixeterlik sélinmisi dunyadiki eng köp rayon'gha aylan'ghanliqini ilgiri sürgen idi. Lékin, amérikidiki Uyghur iqtisadshunas, amérikidiki melum bir uniwérsitétning iqtisadi penler oqutquchisi, doktor ilnur xanim Uyghur rayonidiki yerlik hökümetlerning qerzini bu rayondiki siyasiy hakimmutleqliq peyda qilghanliqini ilgiri sürdi. Uning körsitishiche, amérikidek bazar igilikidiki döletlerde bankilar shexs, shirket yaki hökümetlerge bergen qerzini qayturuwalalaydighan küchlük sistéma bar. Lékin, xitayda bu sistémini hökümet kontrol qilidiken.

U mundaq deydu: “Shinjangdiki hökümetler qorqmaydu. Chünki, ular hökümet bizni qutquzidu, dep özining hökümitining yoqalmaydighanliqigha qattiq ishinip turup, qorqmay qerzini éliwéridu, muqimliq hemmidin muhim, dep. Lékin, hazirqi shara'itta shinjang hökümiti qattiq yardemge éhtiyajliq. Iqtisadiy nuqti'inezerdin alghanda, yardem qilmaydighan bolsa halak bolidu. Lékin xitayda siyaset iqtisadtin üstün turghachqa bundaq bolmaydu. Démek, bu yerdiki siyasiy hakimmutleqliq sewebidin bu halgha kélip qaldi. Eger iqtisad mutleq seweb bolghan bolsa ular bundaq qilalmaytti. Démek, ilmiy usul bilen dégende buni siyasiy hakimmutleqliq keltürüp chiqarghan”.

Aptonom rayonluq islahat-tereqqiyat komitétining körsitishiche, yerlik hökümetlerning öz aldigha élip bériwatqan qurulush türliri bolsun, meyli shexsler bilen hemkarliship élip bériwatqan qurulush türliri bolsun, bu qurulush türini püttürüshke yéterlik meblighi bolmighan yaki qoshumche meblegh telep qilidighan bolghan barliq qurulushlar birdek bikar qilinidiken. Mezkur komitét bayanatida, “Biz iqtisadning ösüsh sür'iti astilap kétishini tallisaq tallaymizki, qerzning yighilip kétishini tallimaymiz” dégen.

Lékin, doktor ilnur xanimning bildürüshiche, yerlik hökümetlerning qurulush türlirining toxtishi rayonning iqtisadigha selbiy tesirlerni peyda qilidiken. U, buning yerlikke ziyanliq ikenliki, lékin bingtu'en'ge bezi paydilarni élip kélidighanliqini bildürdi.

Ilnur xanim mundaq deydu: “Bu türlerning toxtishi shinjangning yerlik hökümitige bek chong tesiri bolidu. Bel chong selbiy tesiri bolidu. Lékin bingtu'en'ge azraq selbiy tesiri bolidu. Éhtimal bingtu'en'ge paydiliq bolup qélishi mumkin. Paydiliq bolidu, déginim, yerlik hökümetlerge bek qattiq tesir qilip ketkechke bu bingtu'enning ornini kötürüp qoyidu. Her ikkisige teng selbiy tesir körsitidu, lékin tesiri yerlik hökümetke bekrek bolidu. Bingtu'en yaxshiraq bolup qalidu. Yeni, bingtu'endikilerning ehwali yaxshiraq, yerlikning ehwali yamanraq bolup qalidu. Ishsizlar yerliklerde köpiyip kétidu. Bingtu'enning ziyan tartishi azraq, yerlikning ziyan tartishi jiqraq bolidu”.

Xitay hökümiti 2000‏-yillardin kéyin, bolupmu 2009‏-yildin kéyin Uyghur rayonining öy-mülük tereqqiyatigha ghayet zor meblegh sélip, nurghun sheherchilerni, ul -eslihe qurulushlirini élip barghan. Ürümchi bir mezgil xitaydiki öy-mülk bahasi eng téz örligen sheherlerning birige aylan'ghan idi.

Bezi közetküchiler zor kölemlik bu qurulush türlirining rayonda xiyanetchilik we parixorluqni kücheytip, yerlik hökümetning qerzining köpiyishi we bashqa ijtima'iy mesililerni keltürüp chiqiridighanliqini agahlandurup kelgen idi.

Xitay axbarat wasitilirining xewer qilishiche, Uyghur aptonom rayonluq islahat-tereqqiyat komitéti ötken hepte qurulush türlirini toxtitishni élan qilghandin kéyin, rayondiki yol we muhit qurulushigha alaqidar az dégende 107 xil qurulush türi toxtighan.