Shi jinpingning rusiye ziyaritining istratégiyilik arqa körünishi

Muxbirimiz ümidwar
2013.03.21
xi-jinping-putin-beijing-2012-305.jpg Shi jinping béyjingda putin bilen söhbette (2012-yili)
AFP

Xitay dölet re'isi shi jinping 3 - ayning 22 - 24 - künliri rusiye paytexti moskwani ziyaret qilip, prézidént wladimir putin we bash ministir dmitriy médwédéw qatarliqlar bilen körüshüsh aldida turmaqta.

Shi jinpingning moskwa ziyaritige yuqiri bahalar bérilmekte.

Tarixiy ehmiyetlik moskwa sepiri

Téxi bir heptining aldida xitay xelq jumhuriyitining dölet re'isi we herbiy ishlar komitétining re'isilik wezipisini tapshuruwalghan shi jinpingning tunji chet'el sepiri süpitide rusiyini tallishi qiziqish nuqtisi boldi. Uning üstige yene xitay terep mezkur seperge nahayiti yuqiri baha bergen bolup, xitayning rusiyide turushluq bash elchisi lixun bayanat élan qilip, shi jinpingning moskwa ziyariti “Ikki dölet munasiwetliridiki zor namayendilik ehmiyitige ige” de baha berdi.

Shi jinping özimu dölet re'isilik wezipisini tapshuruwalghandin kéyin aldi bilen rusiyini ziyaret qilidighanliqini bildürgen hemde “Men putin bilen körüshüsh peytini intayin kütmektimen” dep bildürgen.

Shi jinpingge néme üchün rusiye kérek?

Moskwadin tarqitilidighan “Rusiye awazi” radi'osining analizchisining xewer qilishiche, shi jinping xitayning rusiye bilen bolghan munasiwetlirini rawajlandurushining asasiy wezipisi muhim mesililerde öz'ara ishenchini we öz'ara qollashni kücheytish, dep körsetken.

Bir qisim rusiye analizchiliri shi jinpingning bu sözidin uning hakimiyetni igilepla birinchi sepirini moskwadin bashlishini moskwaning her tereplime qollishini qolgha keltürüsh dep tehlil qilmaqta.

Rusiye metbu'atliridin “Néwsru” torining tepsilatliridin melum bolushiche, shi jinping 23 - mart küni prézidént wladimir putin bilen, arqidin bash ministiri dmitriy médwédéw bilen körüshidu.

Rusiye anazlichiliri xitay terepning shi jinpingning moskwa ziyaritige mundaq zor derijide ehmiyet bérishi hem yuqiri bahalishining sewebining béyjingning gherb döletliri, jümlidin amérika bilen bolghan munasiwetlerde rusiyining qollishigha érishish hem bu xil munasiwetni téximu kücheytish ikenlikini otturigha qoymaqta.

Amérikidiki indi'ana uniwérsitétida ziyaretchi proféssor bolup xizmet qiliwatqan qazaqistan turan uniwérsitéti xelqara munasiwetler fakultétining kafédra mudiri doktor ablet kamalofning qarishiche, sowét ittipaqi yimirilgendin kéyin rusiyining küchi köp ajizlashqan bolsimu, lékin u yenila b d t xewpsizlik kéngishining ezasi bolush süpiti bilen xelqara munasiwetlerde yenila muhim salmaqni igileydu. Xitay xelqara jughrapiyiwi siyasiy istratégiyilirini emelge ashurushta, bolupmu gherbke taqabil turushta rusiyining qollishigha muhtaj.

Rusiye xelqler dostluqi uniwérsitétining qarimiqidiki xitay istratégiyisini tetqiq qilish merkizining diréktori, proféssor alékséy maslow moskwada chiqidighan “Gazéta.Ru” torida shi jinpingning ziyariti heqqide pikir - köz qarashlirini bayan qilip, “Xitay rusiyidin ötkünchi rayon süpitide paydilanmaqchi” dégen.

Uning qarishiche, rusiye xitay üchün ötkünchi rayon süpitide kérek qilinidu. Xitay yawropa döletlirini öz ichige alghan bir qisim memliketler bilen bolghan munasiwetliride hetta xelqara sehnide rusiyini wasite qilidu.

Doktor ablet kamalof bu pikirge qoshulidighan bolup, uning qarishiche, xitayning yaponiye, koriye we bashqa asiya döletliri bilen bolghan munasiwetliri hetta ottura asiya döletliri bilen bolghan munasiwetlirini tereqqi qildurushtimu oxshashla rusiye bilen hemkarlishishi hem rusiyidin paydilinishi zörür.

Soda - iqtisadiy hemkarliq muhim nuqta

Proféssor alékséy maslow iqtisadiy hemkarliqningmu muhim ikenlikini tekitlep, “Eger iqtisadiy nuqtidin alsaq, aldi bilen néfit,tebi'iy gaz ékisporti, bolupmu éléktr énérgiyisi sahesidiki hemkarliq mesililiri muzakire qilinidu, chünki hazir xitay, bolupmu uning chégra rayonliri éléktr énérgiyisi yétersizlikini bekla hés qilmaqta.” dep qarighan.

Doktor ablet kamalofning qarishichimu rusiye bilen xitayning hemkarliqlirining eng muhim nuqtiliridin biri soda - iqtisadiy sahe bolup, xitay rusiye xam eshyalirigha muhtaj. Shi jinpingning bu qétimqi ziyaritidimu mezkur nuqta muhim salmaqni igilishi mumkin.

Rusiyining “ Néwsru” torining yézishiche, shi jinpingning ziyariti jeryanida ikki terep arisida rusiyining kömürliklirini sétiwélish hem rusiyige yiraq sherqni tereqqi qildurush üchün qerz bérishke a'it bir qatar kélishimler imzalinishi shuningdek yene ikki terep arisidiki tebi'iy gaz turuba qurulushi qatarliq mesililer muzakire qilinishi mumkin. Xitay yene rusiyidin téximu köp néfit we tebi'iy gaz import qilishni meqset qilghan bolup,rusiyide chiqidighan “Wlasti” zhurnilining körsitishiche, shi jinpingning moskwa ziyaritining xulasisi süpitide rusiye bilen xitay arisida néfit éksport miqdarini ashurup hazirqi her yili 15 milyon tonna toshush miqdarini 30 milyon tonnigha yetküzüshke a'it kélishim imzalinishi mumkin. Bolupmu, eng muhimi wladimir putin bilen shi jinping xitayning rusiyining yiraq sherqini rawajlandurush pilaninigha qatnishish mesilisini muhakime qilishi éhtimalliqqa yéqin.

Ikki dölet arisida heqiqi ishenchilik munasiwet mewjutmu?

“Xitay bilen rusiye arisidiki özara ishench we öz'ara qollashni kücheytish, inaq qoshna we yaxshi istratégiyilik shérik bolush” xitay rehberlirining hemmisi dégüdek tekitlewatqan nuqtidur. Bu nuqta jang zémin we xu jintaw teripidin tekitlen'gen bolsa, mana emdi shi jinping teripidin tekitlinishi mumkin. Xitay rehberliri xu jintaw dewride ikki dölet munasiwetlirining eng yaxshi basquchta ikenlikini medhiyilidi, ularning qarishiche nöwette xitay bilen rusiyining munasiwetliri tarixtiki eng yaxshi sewiyide turmaqta. Lékin, rusiye we xitay analizchilirining hetta xelqlirining arisida öz'ara bir - birige ishenmeslik hem endishe tuyghusi mewjut bolup, yiraq sherqtiki rusiye puqraliri arisida “ Xitay tehditi” qarishi haman höküm sürüp kelmekte. Xitay milletchilik qatlimigha mensup kishilerdimu taki hazirghiche rusiyini tajawuzchi, junggoning bir milyon kwadrat kilométir zémini bésiwalghan deydighan qarash mewjut. En'gliye b b s agéntliqining xewer qilishiche, rusiyining xitaydiki bash elchixanisi ashqan tor betke pikir yazghan xitay milletchiliri “ Rusiye dunyada junggo xelqighe eng ziyan salghan, junggoning zéminini eng köp igiliwalghan memliket, tashqi,mongghuliyini parchilidi we bir milyon kwadrat kilométir zéminimizni bésiwaldi” dep eyibligen.

Mundaq, rusiyini tajawuzchiliq bilen eyibleydighan idiyiler xitaydiki “ Büyük jungxu'a” qatarliq tor betlerdimu köplep tarqitilghan idi.!

Doktor ablet kamalofning qarishiche, meyli sowét ittipaqi bolsun, kéyinki rusiye dewri bolsun héchqachan ikki dölet arisida ishenchilik munasiwet turghuzulghan emes, heqiqiy dostluqmu mewjut emes.

Rusiye xelqler dostluqi uniwérsitétining proféssori alékséy maslow bolsa, rusiye bilen xitay arisidiki munasiwetning köpligen menpe'et toqunushliri üstige qurulghanliqini tekitlep, ikki dölet munasiwetlirini “Yoshurun toqunushlargha ige munasiwet” dep teripligen. Uning qarishiche, rusiye - xitay arisidiki toqunushlar ularning merkiziy asiyada tesir küch körsitish hetta yiraq sherq nuqtilirida ipadilinishi mumkin. U, rusiye bilen xitay hetta qazaqistan, qirghizistan, tajikistan, özbékistanda tesir küchi tiklesh üchün bolidighan küreshler hetta xitayning rusiye térritoriyiside aktip heriket qilishi hemde afriqigha tesir küchini tiklesh mesililiride ziddiyetliship qalidu, dégen pikirni ilgiri süridu.

Amérikida yashaydighan sabiq özbékistan parlamént ezasi, siyasiy analizchi jahan'gir memetofning qarishiche, xitayning ottura asiyadiki tesir küchi éshiwatqan bolsimu, biraq özbékistanni öz ichige alghan merkiziy asiya rayoni yenila rusiyining tesir küchi astida, xitay qazaqistan qatarliq döletler bilen bekrek alaqe qilidu. Emma, beribir tesir küch jehettin rusiyige qarighanda üstünlükke ige emes.

Rusiye - xitay sodisi 160 milyard dollargha yetküzülidu

Rusiye bilen bolghan soda - iqtisadiy hemkarliqni téximu ashurush xitay rehberliri tekitlewatqan nuqta bolup, ilgiriki xitay re'isi xu jintawmu bu nuqtini dawamliq otturigha qoyghan hemde rusiye bilen xitayning sodisi her yili ashqan. Xitay bash elchisi lixun öz bayanatida rusiye - xitay soda - iqtisadiy munasiwetlirini téximu ashurushning muhimliqini alahide ton bilen bildürgen bolup, uning melumatiche, ötken yilining axirighiche rusiye - xitay soda sommisi 88 milyard amérika dollirigha yetken hemde xitay uda ikki yil rusiyining ikkinchi chong soda shériki bolghan.

Yéngidin saylan'ghan xitay bash ministiri li kéchangmu ikki dölet munasiwetlirige yuqiri baha bérip, ikki dölet sodisini 160 milyard dollargha yetküzüsh lazimliqini bildürgen idi.

Shi jinpingning rusiye ziyaritidin kéyin, shi jinping we wladimir putin jenubiy afriqa paytextide ötküzidighan rusiye, xitay, braziliye we hindistandin ibaret “Kések” döletliri bashliqiliri yighinigha qatnishidu.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.