Xitayning erzan mallirini cheklesh we bayqut qilish pikri kücheymekte

Yéqindin buyan xelq'ara taratqularda  xitayda erzan emgek küchi bolup ishlewatqan balilar we ayallar heqqidiki xewerlerning yene  köpiyishi ,xelq'arada xitayning erzan mallirini cheklesh heqqidiki pikir éqimining küchiyishige seweb boluwatqanliqi heqqidiki xewerler köpeydi. Melum bolushiche, xitay hökümet taratquliridimu erzan emgek küchi bolup qanunsiz ishlewatqan bala ishchilar heqqide xewerler bérilgen bolsimu, emma hökümet da'irilirining bu mesililerge qarita jiddiy tedbir almasliqi xelq'ara kishilik hoquq teshkilatlirining tenqidige uchrap, xitayning bahasi erzan towarlirini bayqut qilish heqqidiki pikir éqimini kücheytken.

Chet'ellerdiki xitayche  xewer menbeliridin chong ira , yéngi tang téliwiziyisi, alma géziti, b b s agéntliqi, nyuyork waqti qatarliqlarning yéqinqi bir hepte ichidiki sanlirida xitay shirketlirining tor arqiliq satidighan erzan towar mallirining 2016- yili yenila éshish sewiyisini saqlighan bolsimu, emma xitay shirketliride 16 yashqa tolmighan ösmürlerning  we ayallarning  shara'iti intayin nachar bolghan fabrika - karxanilarda esli belgilen'gen ish heqqidin töwen ma'ash bilen her küni 10  nechche sa'ettin erzan emgek küchi bolup ishlewatqanliqi heqqidiki xewerlerning köpiyishi, xitay towarlirigha qarita bayqut qilish sadasining yene küchiyishige seweb boluwatqanliqi heqqidiki xewer we analizlar bérildi.

Yéngi tang téliwéziyisining 28- noyabir düshenbe künidiki “ Chet'elliliklerning neziridiki xitay” programmisida mexsus xitaydiki erzan towar mallar we xitaydiki kiyim tikish karxaniliri we fabrikilarda erzan emgek küchi bolup ishlewatqan bala ishchilar heqqide toxtalghan .

Mezkur programmida xitay shirketliride ishlewatqan ishchilarning sözliridin neqil élin'ghan.

Kimlikini ashkarilashni xalimighan bir ayal ishchi özi ishlewatqan kiyim tikish karxanisidiki  ehwalni bayan qilip,  mezkur kiyim tikish karxanisida adette ish heqqi toxtam boyiche bérilidighan, hökümetke tizimgha aldurghan  ishchilardin bashqa yene, bir türküm bala ishchilarningmu qobul qilinip ishlitiliwatqanliqi, zawut xojayini bilen tüzülgen  aghzaki toxtam arqiliqla ishlewatqan balilar asasen  16- yashtin töwen 12 yashtin yuqiri bolghan bala ishchilar bolup, ularning eng yuqiri ish heqqi alidighanliriningmu  ish heqqining normal ishchilar ma'ashining yérimigha toghra kelmeydighanliqi, her küni 12 sa'ettin artuq ishligen balilarning ayda 1000 som etrapida  ma'ash alidighanliqi qatarliq ehwallarni bildürgen.

Xongkongdiki alma gézitining xewiride tilgha élinishiche,  xitayning gu'angdung,  jéjiyang, jyangsu, fujyen qatarliq sherqiy déngiz boyidiki kiyim tikish karxanilirida zawut xojayinlirining bundaq qilishigha,  ishchilargha bérilidighan ish heqqini téjesh, hökümetke tapshuridighan bajni azaytish, téximu muhimi bala ishchilar we namrat yézilardin kelgen ayallarni bashqurush nispeten asan bolush,  zawuttiki nachar ish shara'iti, töwen ish heqqi qatarliq tengsiz mu'amililerge qarita, bu ta'ipidikilerning  naraziliqining erlerdek küchlük bolmasliq qatarliq amillar seweb bolghan.

Xewerlerdin melum bolushiche, bala ishchilarni qanunsiz ishlitish ehwali chet'ellerdiki dangliq  tawar markiliri we éliktron mehsulatlirining xitaydiki shirketliride bayqalghanliqi üchün, bu shirketler xitaydiki zawutlar bilen bolghan hemkarliqini toxtatqan ehwallarmu yüz bergen. Mesilen alma téléfoni élan qilghan doklatida 2013-yili alma shirkiti  mehsulatini ishlesh üchün toxtam tüzgen  xitaydiki melum téléfon  shirkitide 74 neper  bala ishchining  ishlewatqanliqi bayqalghanliqi üchün, alma shirkiti bu xitay shirkiti bilen bolghan toxtamni bikar qilghan. Undin bashqa  2014- yili jenubiy koriyining samsung téléfon shirkitimu özi hemkarlashqan xitay zawutlirida bala ishchi ishlitish ehwalining barliqini bilgendin kéyin, samsung shirkitining mezkur xitay shirkiti bilen bolghan  yilliq toxtamning bikar qilin'ghanliqini élan qilghan.

Xitay hökümet taratqulirida 22- noyabir seyshenbe küni xewer qilishiche, jyangsu ölkiside yéqinda élip bérilghan tekshürüshte, melum zawutta qoramigha yetmigen bala ishchilardin 12 si bayqalghan . Xewerde déyilishiche, bu balilar bir qétimliq tekshürüshte tasadipi bayqalghan bolup,  zawut xojayinliri peqet yil axiridila ularning ish heqqini béridiken.

Xitayning hökümet xewerliride gerche bu balilarni zawutqa élip kelgen ikki kishi qanun da'iriliri teripidin tutqun qilin'ghanliqi we bu balilarning ish heqqini alghandin kéyin yurtigha qayturup kétilidighanliqi xewer qilin'ghan bolsimu, emma xelq'ara taratqularda xitayda shexsiler achqan zawut-fabrikilarda qoramigha yetmigen balilarning erzan emgek küchi bolup ishleydighan ehwallarning mewjüt ikenliki tilgha élin'ghan  bolup,  ikki yil ilgiri senshi ölkisidiki kömür kanlirida qarangghu quduq astida ishleydighan kömür qazghuchi ishchilar arisida  erkinlikidin pütünley mehrum qilinip, qul ornida kömür kolashqa sélin'ghan 100 din artuq  12 yashtin  15 yashqiche bolghan ösmür balilarning  barliqi erkin asiya radiyosi qatarliq xelq'ara taratqularda ashkarilan'ghandin kéyin, qattiq eyibleshke uchrighan idi.

Néuyork waqti gézitide ötken hepte élan qilin'ghan, xitaydiki bala ishchilar mesislisi heqqidiki bir  mulahizide , xitayda bala ishchilarni ishlitish mesilisining mewjut bolushidiki sewebler heqqide  toxtilip, gerche xitay hökümitining qanunida, bala ishchilarni ishlitishning qanunsizliqi belgilen'gen bolsimu, emma hökümet da'irilirining bu qanunni emeliy ijra qilishtiki  belgilimilirining mukemmel bolmasliqi, bolupmu iqtisadiy menpe'etning ziyade tekitlinishi qatarliq amillarning yerlik hökümet da'iriliride zawut- fabrikilarda  bala ishchilarning erzan emgek küchi bolup,  qanunsiz ishlishige yol qoyush we bu ehwalning omumlishishini keltürüp chiqarghanliqi tilgha élinip, xitayda balilar we ayallar hoquqining heqiqi kapaletke ige qilinmighanliqi tenqidlen'gen. Mezku maqalide yene, xelq'ara kishilik hoquq teshkilatliriningmu  tenqidi we agahlandurushliri tilgha élinip,  xitay bilen soda alaqisi ornatqan shirket we  hökümetlerning xitay bilen bolghan  hemkarliqi we soda alaqiside xitayda ishlen'gen erzan bahaliq towarlarning süpet mesilisige diqqet qilish bilen birlikte yene, bu erzan towarlarning qandaq muhit we shara'itta ishlen'genliki qatarliq mesililernimu étibargha élishqa chaqirilghan.