Mutexessisler amérikini xitayning ottura asiya we rusiyining yiraq sherq rayonidiki herikitige diqqet qilishqa chaqirdi

Xitay iqtisadining yéqinqi yillardiki tereqqiyatigha egiship, uning ottura asiya we rusiyining yiraq sherq rayonidiki siyasiy, iqtisadi nopozi téz yüksilishke bashlighan. U, soda hejmi kéngiyip, rayonning néfit, tebi'iy gaz we bashqa asasi eslihelirige köplep meblegh salghan.

Soda we mebleghning türtkiside xitay köchmenliri bu rayonlargha köplep éqip kirishke bashlighan idi. Bu ehwal ottura asiya we rusiyining yiraq sherq rayonining kélechiki üchün némidin dérek béridu? amérika buninggha qandaq pozitsiye tutushi kérek? amérika dölet mejlisi seyshenbe küni guwahliq bérish yighini chaqirip, mezkur mesilini muzakire qildi.

Amérika dölet mejlisining guwahliq bérish yighinida awam palata ezasi dana rorabakér söz qilip, xitayning meblegh sélish, xitay köchmenlirini ewetish we teminat halqilirini kontrol qilish arqiliq rusiyining yiraq sherq rayoni we ottura asiyagha singip kirishke urunuwatqanliqini bildürdi. Uning ilgiri sürüshiche, xitayning bu ikki rayondiki bayliqni kontrol qiliwélishi dunyadiki küchler tengpungluqini buzup tashlaydu. Amérika, ittipaqdashlirini seperwer qilip, rusiye we ottura asiya jumhuriyetlirige chiqish yoli körsitip bérishi kérek.

Seyshenbe küni ötküzülgen mezkur yighinni awam palata tashqi ishlar komitétining yawropa, yawro-asiya shöbe komitéti chaqirghan. “ Xitayning rusiye we ottura asiyagha singip kirishi” namliq mezkur yighin'gha komitét re'isi dana rorabakér riyasetchilik qilghan idi.

U: xitay özining yéngi bayliqini desmi qilip, yéngi bayliq menbelirini kontrol qilishqa urunuwatidu. Yeni rusiyining bayliqqa mol sherqtiki rayonlirini we yawro-asiyani kontrol qilishqa urunuwatidu. Béyjingning chet'el tupraqliridiki siyasiy, iqtisadi we nopus jehetlerdiki bir gewdilishish herikiti konkrét tüske ige. Birinchi, xitay meblighi xitay ishchilirini, bashqurghuchilirini we tijaretchilirini birge élip kéliwatidu. Démek ularning meblighi yalghuz kelmeywatidu. Ikkinchi, ularning meblighi import-éksportni öz ichige alghan pütkül teminat halqilirini kontrol qilishqa qarap kéngiyip, térilghu yer, xam eshya we énérgiye menbelirini, yerlik karxana we parche sétish sahelirini kontrol qilip, yerlik karxana we yerlik xelqni bikarchigha aylandurup qoyuwatidu. Üchinchi, meblegh sélish türlirini dölet bankisi, dölet xezine fondi we dölet igilikidiki karxanilar arqiliq béyjing hökümiti körsitip bériwatidu. Bu sahaler xitay kompartiyisining kontrolluqidiki saheler. Qisqisi, chet'el iqtisadining zor bir qisim istratégiyilik sahelirini kontrol qilishi béyjinggha yerlik hökümetlerni mutleq siyasiy tesiri astigha élish imkaniyiti béridu.

Dana rorabakérning ilgiri sürüshiche, rusiye, qazaqistan we ottura asiyadiki bashqa jumhuriyetler xitayning yéngi mustemlikichilikige tayinip qélish xewpini körüp yétip, bashqa hemshériklerni tapmisa, xitayning orbitisidiki döletke aylinip qélish mumkin. Chünki, béyjingning puli, küchi we ularni qapqan'gha chüshüridighan niyiti bar.

Amérika armiyisi urush qilish mektipining proféssori, doktor stéfan blenkning qarishiche, rusiyining yiraq sherq rayoni duch kéliwatqan tehdit köchmenler emes, belki xitayning meblighi we sodisi. U : rusiyining yiraq sherq rayonidiki zémin pütünlüki we musteqilliqigha kéliwatqan xitay tehditi xitay köchmenliri emes. Rusiyelik mutexessislerning ilgiri sürüshiche, 2000‏-yildin béri rayondiki xitay köchmenlirining nopusi yildin-yilgha aziyip mangghan. Bu rayondiki heqiqiy tehdit xitayning meblighi we sodisi. Xitay amérikidimu achquchluq iqtisadi, siyasiy sahelerni kontrol qilish taktikisini qollinip keldi. Xitay rusiyining rus néfit shirkitige 27 milyard dollar qerz bérip, néfit sodisi qilishni pütüshken. Xitay néfitni bazar bahasidin erzan bérishni telep qilghan. Xitay hazir rusiyining shimaliy qutup tebi'iy gaz qézish pilanigha qoshuldi. Shimaliy qutup énérgiye pilani rusiye énérgiye sana'itining zor ümidi. Xitay hazir buninggha shérik. Biz xitayning rusiye soda we meblegh sahesige zor qedem bilen singip kiriwatqanliqini körüwatimiz. Bu kelgüside xitayni rusiye iqtisadining achquchluq saheliride siyasiy imtiyazgha ige qilidu. Buninggha riqabet chiqmisa, pütkül asiya we amérika zor bixeterlik mesilisige duch kélishi mumkin, dep körsetti.

Bu ehwalda amérika qandaq pozitsiye tutushi we tedbir qollinishi kérek? amérika awam palata ezasi willi'am kétingning qarishiche, amérika rusiye, xitay qatarliq döletler bilen hemkarliship, ottura asiyaning bixeterlikini qoghdash, démokratiye tereqqiyatini algha sürüshke yardem qilishi kérek.

U mundaq deydu: énérgiye we bixeterlik kélishimi rayondiki bu ikki küchning izchil ijabiy hemkarliq munasiwiti qilishidiki asasliq amildek qilidu. Ular bu arqiliq ottura asiyadiki eller bilen bolghan yéqinliqini saqlapla qalmastin, belki yene sowét ittipaqi parchilinip igilik hoquqqa érishken bu döletlerni zörür muqimliq bilen teminlidi. Shu seweblik rusiye, xitay we amérika otturisida pikir birliki bolmisimu, biraq bu 3 döletning hemkarliqi ularning menpe'itige paydiliq. Rusiye bilen xitayning ottura asiya bilen küchlük tarixiy, bixeterlik we soda munasiwiti bar. Amérika sodini kücheytish, démokratiye qurulushigha yardem qilip, kélechekke kapaletlik qilish, chet'el ammiwi jem'iyetlirining pa'aliyitini kücheytip, qanun bilen idare qilish we démokratiyelishishke türtke bolush qatarliq jehetlerde hemkarlishalaydu.

Lékin, amérika armiyisi urush qilish mektipidiki proféssor stéfan blenkning qarishiche, amérika özining ottura asiyadiki tesirini kéngeytmekchi bolsa, ottura asiyaning amérika istratégiyilik menpe'itidiki ornini békitishi kérek. U : men bayam dégendek, meyli démokratik hökümet, yaki jumhuriyetchi hökümet bolsun, merkizi asiya biz üchün istratégiyilik ehmiyetke igimu, emesmu, dégen mesilini aydinglashturushimiz kérek. Biz u yerdin kelgen hujumgha uchriduq. Iqtisadi menpe'itimiz 2001‏-yilqidin köpeydi. Bu yerde yipek yoli toghriliq muzakire boluwatidu. 2011‏-Yili 12-ayda kéngesh palata tashqi ishlar komitéti yipek yolini qayta qurush we meblegh sélish toghriliq doklat élan qilghan. Bu doklat sabiq kéngesh palata re'isi jon keriyning rehberlikide teyyarlan'ghan. Lékin dölet ishlar ministirliqi héchqandaq ish qilmidi. Uninggha héchqandaq pul ajritilmidi. Bizning 2014‏-yili afghanistandin chékin'gendin kéyin, ottura asiyada qandaq istratégiye belgileydighanliqimiz toghriliq héchqandaq chüshenchimiz yoq, dep körsetti.