Dunya metbu'atliri xitayning qerz patqiqigha pétip qéliwatqanliqini xewer qilmaqta

Yéqindin buyan, chet'ellerde chiqidighan gu'ardi'an, wall strét we ulugh éra gézitliride arqa-arqidin maqaliler élan qilinip, xitayning barghanche qerz patqiqigha pétip qéliwatqanliqi xewer qilinmaqta.

Yuqiridiki axbarat wasitilirining melumatlirigha asaslan'ghanda, bu yil féwralda xitay tashqi qerzi 736 milyard dollar bolghan bolsa, martta 764 milyard dollargha yükselgen.

Undin bashqa yene, xitayning qisqa muddetlik tashqi qerzimu 565 milyard dollargha yetken. Iqtisatshunaslarning bildürüshiche, eger xitay tashqi qerzi bu sewiye bilen ilgirilise, yil axirigha barghanda xitayning bir tirilyun dollarliq tashqi qerz patqiqigha pétip qalidighanliqi mölcherlenmekte iken. Eger xitay yil axirida bir tirilyun dollarliq tashqi qerz patqiqigha pétip qalghan ehwal astida, xitayning 3 tirilyun dollarliq dölet xezinisi éghir ziyan'gha uchraydiken.
Chet'el metbu'atlirida yene, meblegh salghuchilarning xitayning kündin ‏- kün'ge éship bériwatqan tashqi qerzidin endishe qiliwatqanliqi tilgha élin'ghan. Yéqinda xitaydiki bir quyash énérgiye shirkitining 531 milyon dollarliq qerzni töliyelmey taqilip qalghanliqi melum. Undin bashqa, yéqinda yene xitay merkizi bankisi qerz sewiyisi yüksek bolghan ottura we kichik tiptiki shirket we karxanilargha yardem qilmaydighanliqini ashkarilighandin kéyin, xitay paychek bazirida yüzde 5% lik chüshüsh körülgen. Netijide xitay merkizi bankisi qararigha özgertish kirgüzüp, eger éhtiyaj körülgen ehwal astida, bu türdiki shirketlerge yardem béridighanliqini bildürgen.

Télégraf gézitide neqil keltürüp körsitilishiche, xitaydiki eng chong 115 dölet igilikidiki shirkettin terkib tapqan dölet xezinisini bashqurush we nazaret qilish guruhi 6 milyard dollarliq xitay dölet xezinisini kontrol qilip turidighan bolup, bu guruhning maliye hoquqi ili kéchyang terepdarlirining qolida iken. Bu xil ehwal döletning iqtisadi rolining töwenlishi we ishchilarning ishlepchiqirish qizghinliqining suslishishi qatarliqlargha seweb bolidiken. Yuqiridiki ehallarni neqil keltürgen télégraf géziti “Kommunist diktaturluqi éghir ehwalgha yéqinlishiwatidu” dep yazghan.

Xitayning qerz patqiqigha pétip qélishida xitaydiki sanliq reqemlerning yalghandin oydurulup chiqiriliwatqanlighimu seweb iken.

Yéqinda wall strét gézitide, “Xitay sanliq melumatlarni qandaq oydurup chiqiriwatidu?” serlewhilik bir parche maqale élan qilindi. Maqalide xitay xelq'ara jem'iyetke élan qiliwatqan sanliq reqemler bilen emeliyettiki sanliq reqemlerning oxshash emesliki we intayin zor perq bilen töwen ikenliki, bundaq saxtikarliqning paychek bazarliri, soda sana'et, énérgiye we xelq'araliq tijaret qatarliq herqaysi sahelerde körülüwatqanliqi tilgha élin'ghan.
Maqalide aptor, “Xitaydiki dölet ehwaligha a'it reqemlerning kimler teripidin yalghandin pedezliniwatqanliqini bilish bir sir, emma xitay döletlik statistika idarisi bilen yerlik hökümetlerning bu setchilikke shérik ikenlikini biliwalmaq tes emes” dep yazidu.

Maqalidin melum bolushiche, statistika mutexessislirining nuqtiliq halda ülge élip, xitaydiki 249 shirket üstidin élip barghan statistikiliq tekshürüshige asaslan'ghanda, 38 kichik tiptiki karxanining chong tiptiki karxana qilip körsitilgenliki, 73 shirketning ishtin toxtitilip tekshürülüwatqanliqi,yaki bashqa jaygha köchüp ketkenliki melum bolghan. Maqalide yene neqil keltürüp körsitilishiche, xitaydiki 71 shirket üstidin élip bérilghan tekshürüshtin melum bolushiche, bu shirketlerning 2012-yilidiki omumi ishlepchiqirish qimmiti 222 milyon som bolghan bolsimu, emma yerlik hökümetler teripidin 4 hesse ashurup 851 milyon som qilip élan qilin'ghanliqi pash qilin'ghan.

Xelq'ara metbu'atlarda xitay iqtisadigha a'it yéziliwatqan maqalilerdin melum bolushiche, xitayning maliyege a'it san ‏- shifirlarni yalghandin oydurup chiqirishimu xitayni “Aghriqni yoshursang ölüm ashkara” dégendek haletke keltürüp, xitayning iqtisadi jehettin weyran bolushigha yol échiwatqan amillarning biri iken.

Tepsilatini yuqiridiki ulinishtin anglighaysiler.