Közetküchiler xitay ishlemchilirini sherqiy türkistan'gha jelp qilish teshwiqatini eyiblidi

Xitayning shinxu'a agéntliqi yéqindin buyan Uyghur rayonigha kelgen xitay ishlemchilirining béyip ketkenliki heqqidiki xewerlerni köpeytti. Bu xil xewerler Uyghur tor béketliride munazire témisigha aylandi.

Chet'ellerdiki Uyghur teshkilatliridin dunya Uyghur qurultiyi bayanatchisi dilshat rishit radi'omiz arqiliq bayanat bérip, “Da'irilerning xitay ishlemchilirini sherqiy türkistan'gha jelp qilish teshwiqatining rayondiki yerlik Uyghurlar bilen xitay köchmenliri otturisidiki ziddiyetni kücheytip, rayonda xitay hökümiti arzu qilghan tinch weziyetning eksiche, sherqiy türkistan weziyitide téximu keskin we jiddiy weziyet shekillendüridighanliqi” ni tekitlidi.

Yéqinqi xitay xewerliride xitay ölkiliridin Uyghur rayonigha kélip ishlemchilik qiliwatqan xitay déhqanlirining tapawetlirining köpeygenliki teshwiq qilindi. Shinxu'a agéntliqining xewiride ikki yildin béri Uyghur élide ishlewatqan li chyangjyang isimlik xitay ishlemchining a'ilisini élip Uyghur rayonigha kelgendin kéyin, ayliq kirimining 4000 somdin éship, yil axirida nechche on ming som pul tépip, bu puli bilen yurtida katta öy salghanliqi xewer qilinip, xitay ölkiliridiki töwen kirimlik déhqanlarning Uyghur rayonigha barsa bay bolup kétidighanliqi teshwiq qilindi. Birnechche kündin buyan bu xil xewerlerge qarita tor béketliridimu munaziriler köpeydi.

Bir qisim tordashlar hökümet teshwiqatidiki Uyghur rayonigha kelgenlerning bay bolup kétidighanliqi heqqidiki xewerning gumanliq ikenlikini bayan qilsa, yene bir qism tordashlar, xitay hökümiti “Namrat” dep teshwiq qiliwatqan Uyghur rayonida 19 ölkidin kelgen xitay shirketliri we xitay ishlemchilirining rayondiki bayliqlardin behrimen bolup, qisqa waqitta bay boluwatqanliqigha qarita naraziliq inkaslirini bildürdi. Bu bayanlarda Uyghur déhqanliri namrat yashawatqan, aliy mekteplerni tügitip ishsiz yürgen Uyghur yashliri barghanche köpiyiwatqan, jenubiy Uyghur yéziliridiki Uyghur qiz - oghulliri“Éshincha emgek küchi”namida erzan ma'ash wedisi bilen xitay ölkilirige yötkiliwatqan ehwalda, hökümetning néme üchün aldi bilen Uyghur rayonidiki ishsiz qalghan Uyghur yashliri we xitay ölkilirige éshincha emgek küchi namida yötkiliwatqan Uyghur yashlirigha Uyghur aptonom rayonining özide ishlesh pursiti bérip, ularni ishqa orunlashturushning ornigha, xitay jölkiliridin türküm - türkümlep xitay ishlemchilerning Uyghur aptonom rayonigha kélip ishlishini teshwiq qiliwatqanliqi bayan qilinip, Uyghur aptonom rayon da'irilirining Uyghurlarning ehwaligha köngül bölmigenliki tenqidlendi.

Xitayning hökümet xewerliridiki xitay ishlemchilirining Uyghur élide bay boluwatqanliqi heqqidiki xewerlerge we tor béketliride barghanche köpiyiwatqan bu heqtiki munazirilerge diqqet qiliwatqanliqini bildürgen dunya Uyghur qurultiyining bayanatchisi dilshat rishit ependi, bügün radi'omiz ziyaritini qobul qilip, özining bu heqtiki qarashlirini bildürdi.

Dunya Uyghur qurultiyi bayanatchisi dilshat rishit ependi, xitay hökümitining sherqiy türkistanni bésiwalghan 60 nechche yildin buyan rayon'gha köchmen yötkesh siyasitini üzlüksiz kücheytiwatqanliqini bildürüp, da'irilerning nöwette teshwiqat wastiliri arqiliq xitay köchmenlirini sherqiy türkistan'gha jelp qilish siyasitining, emeliyette Uyghurlarni öz zéminida az sanliq milletke aylandurup, rayonning igilik hoquqini pütünley igiliwélish niyitini emelge ashurush üchün ikenlikini ilgiri sürdi.

Bayanatchi dilshat rishit ependi yene, xitay hökümitining sherqiy türkistan'gha xitay köchmenlirini köplep yötkesh siyasitining aqiwiti heqqidimu toxtilip,rayonda xitay köchmenlirining köpiyishi netijiside tirikchilik muhiti barghanche tarayghan, medeniyiti tajawuzchiliqqa uchrighan Uyghurlar bilen sirttin kelgen xitay köchmenliri arisidiki ziddiyet barghanche küchiyip, sherqiy türkistanning axiriqi hésabta toqunush menggü tügimeydighan zémin'gha aylinidighanliqini agahlandurup, xitay hökümitini rayonda yürgüzüwatqan köchmen yötkesh siyasitini toxtitishqa chaqirdi.

5 - Iyul ürümchi weqesidin kéyin,xitay da'iriliri bir tereptin Uyghur élide namratliqni, ish imkanlirining azliqini körsitip, Uyghur éshincha emgek küchlirini xitay ölkilirige yötkise, yene bir yaqtin Uyghur élini 19 ölkige bölüp bérip, ularning Uyghur éligha yardem qiliwatqanliqini teshwiq qilishni kücheytti. Chet'ellerdiki közetküchiler bolsa, Uyghur déhqanlirining turmushining xitay ölkiliridiki déhqanlarningkidin köp nacharliqini, bolupmu 19 ölke bu yerge kirgendin buyan köpligen Uyghur déhqanlirining jan tomuri bolghan yerliridin ayrilip qélip, téximu qiyin ehwalgha qéliwatqanliqini, ene shundaq bolghini üchün, rayonda xitay köchmenlirige qarshi naraziliq keypiyat we qarshiliq heriketlirining barghanche köpiyip, xitay hökümiti rayonda meyli qandaq derijidiki bixeterlik tedbirliri élishidin qet'inezer Uyghur élining menggü tinjimas zémin'gha aylinip, rayondiki toqunushlarning bundin kéyin yenimu küchiyishi mumkinlikini ilgiri sürmekte.