Igilik tiklesh yaki siyasiy wezipe bilen asasiy qatlamgha chüshüsh “Ishqa orunlishish ” hésablinamdu?

Bu yil xitay da'iriliri Uyghur aptonom rayonida ishqa orunlashturush siyasetlirining teshwiqatini yenimu zoraytti. Xitay xelq torining 26-iyul tarqatqan Uyghurche xewiride, 2016-yilning aldinqi yérimida aptonom rayon qarmiqidiki aliy bilim yurtlirini püttürgenlerning 60% ining ishqa orunliship bolghanliqi qeyt qilindi. Da'irilerning oqush püttürgen oqughuchilarni ishqa orunlashturushta asasen ularni asasiy qatlamgha bérip ishqa orunlishish, kichik, ushshaq karxanilargha ishqa orunlishish, musteqil igilik tiklishige ilham bérish qatarliq tedbirler arqiliq ishqa ashuruwatqanliqi melum.

Xitay da'irilirining Uyghur yashlirini asasiy qatlamgha chüshüsh yaki igilik tikleshke oxshash shertlik we cheklik da'iride ishqa orunlashturushi, xelq'arada ölchemleshken ishqa orunlishishning uqumi nuqtisidin qarighanda heqiqiy ishqa orunlashturush hésablinamdu? buninggha siyasiy we iqtisadiy közetküchiler néme deydu?

Xitay adem küchi bayliqi we ijtima'iy kapalet ministirliqi bu yilning béshida “2016-Yili pütün memlikettiki aliy mektep püttürgen oqughuchilarning ishqa orunlishish, igilik tiklesh xizmitini yaxshi ishlesh heqqidiki uqturush”ni chiqirip, jaylardin aliy mektep püttürgen oqughuchilarning ishqa orunlishish, igilik tiklesh xizmitini yaxshi ishleshni telep qilghan idi. Xitay uchur menbeliridiki munasiwetlik xewerler shundaqla Uyghurlarning inkaslirigha qarighanda, Uyghur élida da'irilerning ishqa orunlashturush, qayta ishqa orunlashturush siyasetlirini, igilik tiklesh arqiliq ishqa orunlashturushni ilgiri sürüsh, shinjanggha nishanliq yardem bérish méxanizmigha tayinish qatarliq bir qatar siyasetler bilen birleshtürüp ilgiri sürüwatqanliqi körsitilmekte.

Aptonom rayonluq adem küchi bayliqi we ijtima'iy kapalet nazaritining statistikisigha qarighanda, 6-ayning axirigha qeder, aptonom rayonda bu yil adettiki aliy mekteplerni püttüridighanlarning ishqa orunlishish nisbiti %56.9 Ke yétip, bulturning oxshash mezgilidikidin 1.2 Pirsent po'ént ashqan, buning ichide aliy mektepni kütküzgen az sanliq millet oqughuchilirining ishqa orunlishish nisbiti bulturning oxshash mezgilidikidin 1.9 Pirsent po'ént ashqan.
Inkaslardin melum bolushiche, oqush püttürgen Uyghur oqughuchilar Uyghur aptonom rayonining herqaysi sheherliridiki mehelle komitétliri,jayliridiki dölet bixeterlik organliri, saqchi idariliri, yéza-kentlerning partiye sékrétarliq, amanliq xadimi, mehelle komitéti qatarliq xizmetlerge jelp qilin'ghan. Shinjang géziti 26-iyul xewerge qarighanda, da'iriler aliy mekteplerni pütküzgenlerni yéza, asasiy qatlam we ottura, gherbiy qisim rayonlirigha bérip ishleshke ilhamlandurush yéteklesh méxanizmi shekillendürgen bolup, aliy mekteplermu döletning istratégiyilik éhtiyajigha zich birleshtürüp asasiy qatlamlargha yüzlinishke righbetlendürgen, igilik tiklesh arqiliq ishqa orunlashturushni ilgiri sürüshke medet bergenliki teshwiq qilin'ghan.

Shundaqla aliy melumatliq yashlarning asasiy qatlamdiki muqimliq ishlirigha qizghin qatnishishigha qarita “Hazir Uyghur élida, zamaniwi medeniyet, qanun idare qilish qarishi kona qa'ide-yosun we yaman adetlerge bésim shekillendürüsh, yashlarning nezer da'irisini kéngeytip, ulargha diniy esebiylik idiyisi we “Üch xil küch”ning ziyinini tedrijiy tonutup, dewr éqimigha yétekchilik qilidighan meniwi makan qurushigha türtke bolmaqta” dep baha bérilgen.

Bu heqte yéqinda radiyomizghimu aliy mektepni püttürüp ishsiz qalghan Uyghur yashliri we bir qisim ata-anilardin inkaslar kelgen idi.

Siyasiy közetküchilerdin kanadadiki Uyghur pa'aliyetchi memet toxtining qarishiche, Uyghur yashlirining arzusigha hörmet qilinmay, uning kespiy iqtidarigha mas kelmeydighan, özi xalimaydighan, peqet hakimiyetning siyasiti boyichila wezipige orunlashturush ma'ashliq bolghan teqdirdimu ishqa orunlishish hésablanmaydu. Özining qabiliyitini jari qilduralmaydighan, adaletsiz riqabetke sélin'ghan bu yashlar insaniy we qanuniy heq ‏-hoquqliri xorlan'ghanlar hésablinidu. Bu xil siyasiy gherezde élip bériliwatqan atalmish ishqa orunlashturush tedbirlirining körünüshte mesilini yüzeki hel qilghandek körünsimu, emeliyette Uyghur élida ijtima'iy apetlerning kélip chiqishigha seweb bolidighanliqini körünüp turidu.

Xelq torining xewiride körsitilishiche aptonom rayonluq adem küchi bayliqi we ijtima'iy kapalet nazaritining igilik tiklesh bashqarmisining bashliqi abduraxman mundaq dégen: “Yéngiliq yaritish, igilik tiklesh musabiqisi qatarliq supilar arqiliq shinjangdiki her millet yashlarning yéngiliq yaritish, igilik tikleshtiki ottek qizghinliqini, bolupmu az sanliq millet yashliri arisida igilik tikligüchiler sanining barghanséri köpiyiwatqanliqini körduq. Bu ularning en'eniwi ishqa orunlishish qarishi we tepekkurining asaritidin qutulup, yéngiliq yaritish, igilik tiklesh arqiliq téximu keng, parlaq kishilik hayat yoligha qedem qoyuwatqanliqini chüshendürüp béridu.”

Bu heqte aptonom rayonluq adem küchi bayliqi we ijtima'iy kapalet nazariti ishqa orunlishishni ilgiri sürüsh bashqarmisining mu'awin bashliqi ma shawféng shinjang géziti muxbirigha mundaq dégen : “Bu yilning aldinqi yérimida aptonom rayonimizning ishqa orunlashturush ehwalida üch jehette alahidilik namayan qilindi: birinchi, ottura, kichik, mikro karxanilarning ishqa orunlashturidighan asasiy wasitilik roli körünerlik boldi. Ikkinchi, toqumichiliq, kiyim-kéchek kespi we “Chaqqan, qulay, téz” türler boyiche ishqa orunlishishqa jelp qilish sijil ashti. Üchinchi, igilik tikleshning ishqa orunlishishqa türtke bolush roli téximu gewdilik boldi.”

Halbuki, Uyghur aptonom rayonidiki bu ishqa orunlashturush siyasitining hélihem iqtisadiy, ijtima'iy tereqqiyat jeryanidiki qiziq nuqta mesilisi ikenlikini étirap qilish bilen teng, uning Uyghurlarning insaniy we qanunluq heq‏-hoquqliri bilenmu munasiwetlik mesilige ayliniwatqanliqini nezerdin saqit qilishqa bolmaydu. Yeni hazir xitayda bolsun yaki Uyghur élida bolsun ‛eng bazarliq kesip‚ dep qariliwatqan kesiplerde oqughan hetta xitaydiki aliy mekteplerning shundaq ish tépish asan kesiplirini kütküzgen Uyghur yashliri ish tépish jeryanida hetta igilik tiklesh yoli izdeshtimu milliy kemsitishke we yaqlashqa duchar boluwatqanliqi melum. Bu heqte ilgiri radi'omizgha nam sheripini ashkarilashni xalimighan bir Uyghur qiz özining ish izdesh jeryanidiki jebir ‏-japa we xorluqlirini anglatqan idi.

“Xitay da'irilirining yéngi oqush püttürgenlerni igilik tikleshke righbetlendürüsh ishqa orunlashturush emes” dep bildürgen amérikidiki puqralar küchi teshkilatining qurghuchisi yang jyenli ependi mundaq mulahize qildi “Gerche her yili aliy mektepni püttürgenlerning ish tépishining tes bolush mesilisi her qandaq döletlerde mewjut bolsimu, xitaydiki mewjut siyaset we sistéma iqtidarigha qarap emes, küchlükler ajizlarni bozek qilidighan adaletsiz bir riqabet sistémisi bolghachqa, ishsizliq intayin murekkep mesile, özining ishsizliq mesilisini yéniklitish üchün xitay hökümitining ularni dölet tereqqiyat mebleghliri bilen karxana qurush yaki igilik tikleshni iqtisadi kapaletke ige qilmay turup, igilik tikleshte zörür bolghan kespiy jehettin terbiyilenmey turup, igilik tikleshke qistash, bu yashlarni xeterge ittergenlik.”

Yang jyenli ependi yene, xitay hökümitining Uyghur éligha ishsizlarni yötkishining rayonning bixeterliki üchünmu bir xata siyaset ikenliki bildürüp mundaq dédi : “Emeliyette nopusi unche köp bolmighan Uyghur rayonida ishsizliq mesilisi bolmasliqi kérek, xitay hökümitining xitay nopusini Uyghur rayonigha yötkishi bilen ular dölet apparatliri, hökümet organlirigha, asasliq xizmet orunlirigha ishqa orunlishishi bilen Uyghurlar ishsiz qaldurulghan, bu köchmen yash xitaylar kommunist hökümitining irqiy kemsitish, milliy kemsitish siyasetliride kallisi yuyulghan bir ewlad. Ular yene bir tereptin assimiliyatsiyileshtürüsh üchün xizmet qilghuchilar. Ular Uyghurlarni we bashqa az sanliq milletlerni kemsitidu, yerlik milletler bilen her jehette menpe'et toqunushini keltürüp chiqiridu, del shular emeliyette Uyghur élida ijtima'iy apetlerning kélip chiqishigha seweb bolidu, eger xitay hökümiti u jaydiki milliy mesililerni hel qilimen deydighan bolsa, ishsizliq mesilisini hel qilishta Uyghur tilini Uyghur élida asasliq ishlitidighan til qilip békitishi kérek, shundaq bolghanda tebi'iy halda Uyghur rayonigha bérip ish izdesh til bimeydighan xitaylarning tallishi bolalmaydu. Bu. Mesilini hel qilishning charisi méningche.”