Хитай һөкүмити хотәнниң йәрлик байлиқлириға хитайдин содигәр чақиришни күчәйтмәктә

Хитай мәркизи телевизийә истансиси вә тәңритағ тори қатарлиқларниң 5-июндики хәвәрлиригә қариғанда, хитай һөкүмити уйғур елиниң җәнубидин чиқидиған хотән қизил гүли, бадам, гөшлүк чилан қатарлиқ алаһидә йәрлик мәһсулатларға техиму көп миқдарда еришиш вә базар ечиш мәқситидә елан тәшвиқатлирини күчәйткән. Хитай мәркизи телевизийә истансиси 1-июндин башлап бу һәқтә ишләнгән мәхсус тәшвиқат филимлири вә еланлирини сәккизинчи қанилида тарқитишқа башлиған.

Бу еланларда нуқтилиқ тәшвиқ қилиниватқан мәбләғ селиш түрниң бири-хотән дияри үчүн қаш тешидин қалса иккинчи гөһәр һесаблинидиған хотән қумлуқ қизил гүли болуп, хотән қизил гүли дуняниң башқа җайлирида өсидиған қизилгүл сортлиридин алаһидә пәрқлинидиған, дорилиқ қиммити юқири сорт һесаблинидикән. Хотән қизилгүли аз дегәндә 1500 йилдин артуқ өстүрүш тарихиға игә икән. “хәлқ гезити” ниң бу һәқтики мәхсус хәвәрлиридә көрситилишичә, хотәндә һазир қизилгүл өстүрүлидиған йәр көлими 30 миң модин ашидикән. Қизилгүл хушпурақ мейиниң асаслиқ тәркиби болған стронеллол билән гераниолниң хотән қизилгүлидики миқдари булғарийә қизилгүлиниң 8. 3 Һәссиси вә 249. 8 Һәссисигә, фирансийә қизилгүлиниң 6.5 Һәссиси вә 9.124 Һәссисигә тәң келидикән. Һазир бир миллилитир хотән қизилгүл мейиниң әң төвән баһаси 1200 йүән болуп, алтундинму қиммәт икән.

Игилинишичә, хотән қизилгүлиниң сүпити һәм баһасиниң шунчә юқири болушини хотәнниң өзгичә қумлуқ килимати вә җуғрапийәлик шараити бәлгилигән икән. Қумсаңғу тупрақта өстүрүлгән хотән қизил гүлиниң үнүмлүк тәркибиму алаһидә юқири болуп, сүпитиниң дәмәшқ қизилгүли, булғарийә қизилгүли, фирансийә доглас қизилгүлидин қелишмайдиғанлиқи мәлум. Һалбуки хотәнниң қарақаш, хотән наһийәси, керийә қатарлиқ бир қанчә наһийәдә нисбәтән тар көләмдә терилидиған хотән қизил гүллири пәқәт йилда бир қетим ечилдиғанлиқи үчүн хам әшяси чәклик йәрлик мәһсулат һесаблинидикән.

Май ейиниң ахирлиридин июл айлириниң башлириғичә болған һазирқи мәзгил хотән қизилгүллири порәкләп ечилип һәммә йәр хуш пураққа толидиған вә гүзәл түскә киридиған бир пәсил. Уйғур дияридин радийомизға илгири кәлгән инкасларда хитайниң “нишанлиқ ярдәм”, “намратлиқтин қутулдуруш” дегән намларда хотән йәрлик мәһсулатлириға хитайдин содигәр чақириш ишини тезләткәнлики мәлум болған иди. Буниң нәтиҗисидә хотәнниң қизил гүл мәһсулатини пишшиқлап ишләш кәспи асасән хитай содигәрлири тәрипидин монопол қилинғанлиқтин, қизил гүл, чилан, бадам қатарлиқ йәрлик мәһсулатларни хам әшя қилидиған уйғур миллий тебабәт доригәрлик игилики вә йәрлик алаһидә мәһсулатлирини пишшиқлап ишләшни кәсип қилған кичик типтики уйғур йәрлик карханилириниң бир-бирләп вәйран болушқа қарап йүзләнгәнлики мәлум болған иди.

Қизилгүл йәнә гүлқәнт қатарлиқ уйғур тебабәт дорилириниң муһим хам әшяси болуп, хотәндә хитай ширкәтлириниң бу хилдики йәрлик мәһсулатларға игә бөливелиши вә хам әшяси әслидинла чәклик болған бу йәрлик мәһсулатларни пилансиз вә һәдди-һесабсиз ечиши билән бу саһәдә хам әшя қәһәтчилики йүз беришкә башлиған. 2015-Йили қарақаштики уйғур тебабәт доригәрлик ширкити вәйран болғандин кейин истанбулға келип “һеким ели” намида уйғур тебабәт дориханисини ачқан әлиҗан, хотәндә өзигә охшаш әзәлдин ата кәсип миллий тебабәт доригәрлики билән шуғуллинип кәлгәнләрниң игилики 2000-йиллардин башлап хитайлар тәрипидин монопол қилинишқа башлиғанлиқини билдүрди:

Даириләр һазир хитай ширкәтлириниң орунлаштурушида “қизилгүл мәнзириси байрими” өткүзүп келиватқан болуп, бу йил йәнә “хотән қизилгүл кәспи муһакимә йиғини” өткүзүлмәкчи икән. Буниңдики мәқсәт байрам арқилиқ нам чиқириш вә қизилгүл кәспиниң тәрәққиятини илгири сүрүш икәнлики көрситилгән. Хотәнниң қизил гүл өстүрүлидиған йезиларда һәммә аилә дегүдәк деһқанчилиқ мәһсулати орнида қизилгүл өстүридиған болуп, пәқәт қизилгүлдинла қилинған киши беши кирим 1000 йүәндин ашидиғанлиқи тәшвиқ қилмақтикән.

Һалбуки, истанбулдики бу хотәнлик тевипниң тонуштурушиға қариғанда, хотәндин чиқидиған йәрлик мәһсулатларниң деһқанларниң қолидин даириләр сетивалған баһа билән хитай өлкилиридә базарға селиниш баһасида 10 һәссиләп пәрқ бар икән. Қиммәтлик бу йәрлик мәһсулатларниң пайдисиға даириләр яки хитай ширкәтлири игә болмақта икән. Әмма өз қоли билән бу байлиқларни пәрвиш қилип өстүрүп кәлгән уйғур деһқанлири болса һазирғичә намратлиқта яшимақта икән.

Хитай тәшвиқат хәвәрлиридин мәлум болушичә, бултурқи фирансийә йемәклик көргәзмисигә уйғур елидин тәклип қилинған бирдинбир кархана “шинҗаң хотән қуяш нури қумлуқ қизилгүли чәклик ширкити” болуп, ширкәт баш мудири лю тйәнҗи зор нәтиҗиләр билән қайтип кәлгәнликини, фирансийәниң бир зәнҗирсиман талла базириму хотән гүлқәнти қатарлиқ мәһсулатларни базириға киргүзүш ойиниң барлиқини билдүргән.

Лю тйәнҗи күлүп туруп шинҗаң гезити қатарлиқларниң мухбириға “илгири, хам әшялиримизла явропа базарлириға киргәниди, һазир тәйяр мәһсулатлардин гүлқәнт, қизилгүл ичимлики явропа базарлириға киришкә башлиди, хотән мәһсулатлирини дуня етирап қиливатиду,” дегән.

2012-Йили 11-айдин буян, хитайниң керийәгә маканлашқан “керийә қизилгүл био-техника чәклик ширкити” ниң бир хадими телефонимизни қобул қилип, ширкәтниң мәһсулатлириниң асасән хитайға сетиливатқанлиқи, тордиму базири барлиқини, америка қатарлиқ җайларғиму чиқиришни пиланлаватқанлиқини тонуштурди. Биз униңдин немә үчүн хотәндики йәрлик мәһсулатларға сапла хитай ширкәтлири мәбләғ селиватқанлиқиниң сәвәбини сориғинимизда у “чүнки униңға техника вә иқтисадий җәһәттә йәрликләр хитай ширкәтлири билән риқабәтлишәлмәйду, һазир сиясәттә базарға әркин ечиветилгән болғачқа, ечиш вә мәбләғ селиш пурсәтлирини күчлүк карханилар игиләйду,” дәп җаваб бәрди.