Töwen'ge chüshken emeldarlar némishqa zorawan kent kadirigha gep qilalmidi?

Baykölde étiz béshida yérini qoghdap yatqan déhqan tursun turghan. 2013-Yili iyun. Ghulja.

Igilishimizche, peyziwat nahiyesining qizilsu yéza ayagh oytagh kentide olturushluq déhqan ablimit yasinning 10 yilgha sozulghan dewa ishi yéqinda torda élan qilinip, jama'etchilik arisida küchlük inkas qozghighan.

Melum bolushiche, 2003-yili peyziwat nahiyiside qattiq yer tewrigendin kéyin nahiye tewesidiki yéza-kentlerde tebi'iy apetke chidamliq öy qurulushi élip bérilghan. Bu jeryanda ayagh oytagh kentidiki öyliri örülüp ketken déhqanlar a'ile béshigha 2000 somdin yardem puligha érishken. Mezkur kenttiki déhqanlar yuqiridin chüshken bu pulgha tayinip yer tewreshke chidamliq yéngi öylerni sélishqa bashlighan.

Wehalenki, eyni waqitta bir qisim déhqanlar kent kadiri ablimit qurbanning qolidin bu yardem pullirini alalmighan. Ayagh oytagh kentide “Yerlik xaqan” gha aylan'ghan kent kadiri ablimit qurban qol astidiki maliyege mes'ul katipi bilen birliship, bir qisim déhqanlarning yardem pullirini qol qoyup éliwalghan. Kent kadiridin pullirini alalmighan bir qisim déhqanlar derdini ichige yutup süküt qilishqa mejbur bolghan.

Ablimit yasin kent kadiri ablimit qurbanning qolidin özige mensup ashu pulni alalmighan déhqanlarning biridur. Hökümetning yardem pulini alalmighachqa ablimit yasin yéngi öy salalmighan. 10 Yildin buyan tinimsiz dewa qilipmu eyni waqittiki kent kadiri éliwalghan 2000 som pulni alalmighan.

Déhqan ablimit yasinning hazir shinjang uniwérsitétida oquydighan oghli yéqinda bu ishni torgha ashkara qilghan. Buning bilen jama'etchilik arisida ablimit qurban kebi kent kadirlirining zorawanliqi heqqidiki inkaslar kücheygen.

Radi'omiz ziyaritini qobul qilghan déhqan ablimit yasinning hazir aliy mektepte oquwatqan oghli mezkur weqening tepsilati heqqide melumat berdi.

So'al: bu qandaq ish idi?
Jawab: eyni waqitta kent kadiri ablimit qurban yuqiridin kentimizge chüshken yardem pullarni tarqatqan waqitta bizningkini bermey özi éliwaptu. U shu chaghda dadamgha “Bu pulni men imza qoyup aldim, silerge özüm öy saldurup bérimen” deptu. Kéyin u yéngi öy saldurup bermidi hem héliqi 2000 som pulnimu a'ilimizge qayturup bermidi.

So'al: buni yuqiri orunlargha erz qilmidinglarmu?
Jawab: shundin bashlap dadam toxtimastin erz qildi. Nahiyelik siyasiy kéngeshte bir tughqinimiz bar idi, u kishimu arigha chüshüp kent kadiri ablimit qurban'gha pulni igisige qayturup bérishni deptiken. Emma ablimit qurban buninggha pisent qilmidi. Héchkimning gépini yémidi.

So'al: kent kadiri ablimit qurbanning yéza we nahiyede arqa tiriki xéli küchlük ikende!?
Jawab: shundaq, u kentimizde padishahtek yashaydu. Uning bir tughqini kent sékrétari. U özi bolsa 10 nechche yildin buyan kent bashliqi bolup kéliwatidu.

So'al: siz özingiz néme ish qilisiz?
Jawab: men oqughuchi, shinjang uniwérsitétida oquymen.

So'al: hazir bu dewani siz qiliwatamsiz?
Jawab: eyni waqitta bu ishlar yüz bergende men kichik idim. Hazir aliy mektepte oqup qanun-tüzüm, heq-naheq dégenlerni chüshendim. Shunga bu uwalchiliqni torgha élan qilip, qanun orunliri bilen jama'etchiliktin medet soridim. Mushu tetilde hetta dadamni yétilep nahiyege bérip erz qilmaqchimu boldum. Hazir teshwiqatlargha qarisa, aptonom rayon we wilayetlerdin “El rayini bilish we elge nep yetküzüsh” üchün kadirlar töwen'ge chüshti dégendek dawranglar tola, lékin a'ilimizdiki mushu uwalchiliqni 10 yildin buyan soraydighan kishi yoq.

So'al: kent kadiri ablimit qurban hazirghiche öz ornidimu?
Jawab: he'e, u dégen “Yerlik padishah”. U we uning uruq-tughqanliri hemme nersilerdin behrimen bolidu. Turmushi shunchilik yaxshi turup hökümetning töwen kapalet pulidinmu behrimen bolidu. Anglishimche, yuqiridin kentimizge chüshürgen töwen kapalet pullirining 40% ni kent kadiri ablimit qurban we uning xotuni xalighanche bir terep qilidiken. Bizge oxshash iqtisadiy ehwali nachar a'ililer hélihem buningdin behrimen bolalmaymiz. Naheqchilik shunchilik köp.

So'al: yuqiridin “El rayini bilish üchün” töwen'ge chüshken emeldarlar bu ishlarni sorimamdu?
Jawab: yaq, hel qilmidi, deslep ulardin ümid kütken. Kéyin qarisaq, ular aptonom rayondin kelgen alahide hoquqluq emeldarlar emesken. Bizning bu kentlerge peyziwat nahiyesidin ewetilgen adettiki kadirlar chüshüptu. Kent kadirliri yéza we nahiye emeldarliri bilen ichki tor hasil qiliwalghan bolghachqa, déhqanning hal-derdini anglaydighan kishi yoqken. Héliqi töwen'ge chüshken kadirlarmu kent kadirlirining arqisidin nede ziyapet we méhmandarchiliq bolsa shu yerde yep-ichip héch bir ishni hel qilghinini körmiduq. Ulargha bizning héliqi dewa ishimizni dések, chirayliq sözler bilen bizge teselli bérip dawamliq erz qilmasliqimizni tekitlep turuwaldi. Bekrek kücheyli dések, xuddi “Osma kétip qash qalidu” dégen maqaldek, ular ketkendin kéyin kent kadirlirining öch élishidin qorqidighan gepken!...