Bu yil yazdin bashlap “Yéngisar pichiqi” ning baziri kasatlashqan

Yéngisardiki melum bir pichaq dukinidiki Uyghur hünerwen ustilar.

Melum bolushiche, bu yil yazdin bashlap Uyghur élidiki töt chong dangliq yerlik mehsulatning biri bolghan “Yéngisar pichiqi” ning baziri kasatlashqan.

Da'iriler “Kunming weqesi” din “Yeken qirghinchiliqi” ghiche bolghan bir qatar qanliq weqeler jeryanida Uyghur pida'iylirining pichaq we bashqa tighliq eswablar bilen qorallan'ghanliqini ilgiri sürgen.

Buning bilen xitay da'irilirining pichaq we bashqa tighliq eswablargha bolghan kontrolluqi hessilep kücheygen. Ilgiri hemme étirap qilghan we dangliq yerlik mehsulat dep qaralghan Uyghur pichaqliri xuddi Uyghur erlirining saqal-burutlirigha oxshashla xitay da'irilirini tinimsiz bi'aram qilishqa bashlighan.

Igiligen uchurlardin melum bolushiche, saqal-burut qoyup yénigha pichaq ésip yüridighan Uyghur erliri da'irilerning nuqtiliq teqib qilish obyéktigha aylan'ghan. Ötken yilining axirliridin bashlap pichaq we bashqa tighliq eswablar, hetta méwe aqlaydighan qelemtirachlargha qeder kontrol qilin'ghan.

Ündidar, féysbuk qatarliq ijtima'iy taratqularning uchurlirigha qarighanda, Uyghur qassapliri ishlitidighan palta-pichaqlarmu bir métir ariliq qaldurulup zenjir bilen baghlap qoyulidiken. Saqchixanining mexsus saqchiliri her küni seherde qassapchiliq dukanlirigha kélip qassaplarning palta-pichaqlirigha zenjir sélip bir uchini quluplaydiken. Kechqurunluqi yene kélip qassaplarning palta-pichaqlirini bixeterlik sanduqigha sélip quluplap kétidiken.

Yene bir tereptin, da'iriler pichaq türidiki tighliq eswablarning bir jaydin yene bir jaygha élip bérilishigha, hetta xitay ölkiliri bilen chet'ellerdin kelgen sayahetchilerning yerlik mehsulat süpitide “Yéngisar pichiqi” sétiwélip özi bilen bille élip méngishigha yol qoymighan.

Buning netijiside, yillardin buyan Uyghur élining eng dangliq yerlik mehsulati bolup kelgen “Yéngisar pichiqi” ning baziri bu yil yazdin bashlap biraqla ölgen. Qeshqer tewesidiki mexsus pichaqchiliq bilen shughullinidighan yerlik hünerwen-ustilardin tartip, ürümchidiki “Yéngisar pichiqi” ni xitay ölkilirige top satidighan xitay shirketlirige qeder hemmisi ziyan tartqan. Ularning köpinchisi dukanlirini taqashqa mejbur bolghan.

Bügün ürümchidiki “Shinjang yéngisar pichaqliri kespiy jem'iyiti” ning bir xitay mes'ul xadimi ziyaritimizni qobul qilip, bu yil pichaq sodisining qattiq kasatlashqanliqini bildürdi.

U sözide bu yilning béshidin bashlap Uyghur élida yüz bergen bir qatar qanliq weqeler seweblik “Yéngisar pichiqi” sodisining biraqla ölgenlikini tekitlidi. Emma da'irilerning pichaq sodisigha qoyghan cheklimisi heqqide gep qilishtin özini qachurdi.

Melumki, “Yéngisar pichiqi” dégen nam bilen tonulghan Uyghur pichaqchiliqi qanchilighan esirlerdin buyan Uyghur qol hüner sen'itining nadir ülgisi süpitide bazar tépip kelgen.

Pichaq ésish Uyghur erlirining en'eniwi milliy aditi süpitide hazirghiche dawamliship kelgen. Halbuki, xitay da'irilirining muqimliqni bahane qilip pichaq türidiki tighliq eswablarni cheklishi “Yéngisar pichiqi” ning teqdirini qiyin ehwalda qaldurghan.

Yéngisar nahiyesining mangshin yéza qarabash kenti uzaqtin buyan pichaqchiliq kespi bilen shughullinip kelgen yurt. Hazir bu kentte jem'iy 1560 kishi bar bolup, uning ichide 600 din artuq adem mexsus pichaqchiliq bilen shughullinidighan hünerwen-kasiplar iken. Mezkur kentning yilliq ishlepchiqarghan pichaqliri 20 ming danidin ashidiken. Halbuki, bu yil 4-aydin bashlap qarabash kentining pichaqchiliq sodisi qattiq krizisqa duch kelgen. Bolupmu 28-iyul “Yeken qirghinchiliqi” din kéyin da'iriler pichaq türidiki tighliq eswablarni biraqla chekligen. Sirttin kelgen sayahetchilermu pichaq sétiwalmaydighan bolghan.

“Los-anjélés waqti” gézitining muxbiri juliye makinen bu yil séntebirning otturilirida yéngisar nahiyiside mexsus ziyarette bolghan. U “Uyghur pichaqlirining junggodiki baziri kasatlashti” serlewhilik maqaliside mundaq dep yazghan:
“Yéngisar nahiyisi Uyghur pichaqchiliqining eng körneklik munbiri. Yéngisar nahiye bazirigha kirish éghizida tiklen'gen texminen 9-10 métir égizliktiki ‛yéngisar pichiqi‚ ning modéli yiraq-yiraqlardin közge chéliqidu. Halbuki, pichaqchiliq bilen dangqi chiqqan bu nahiyege bügünki künde barsingiz, pichaq tapalmaysiz. Pichaq satidighan dukanlarmu hem pichaq ishlepchiqiridighan yerlik karxanilarmu taqalghan. Bu yerdiki pichaq sodisining birdinla kasatliship ketkenlikining sewebini héchkim sizge dep bérishni xalimaydu hem déyelmeydu…”

Igilishimizche, yeken qirghinchiliqidin kéyin da'iriler pütkül Uyghur élida puqralarning pichaq élip yürüshini yaki pichaq sodisi bilen shughullinishini qattiq men'i qilghan. Buyruq xaraktérlik bu chare pichaqchiliq kespi bilen öre turuwatqan yéngisar xelqining tirikchilik yolini tosup qoyghan.

Xewer tépishimizche, yéngisar da'iriliri nöwette kirim menbesi üzülgen hünerwen-kasiplarni pichaq ishleshni waqtinche toxtitip, wilka-pichaq dégendek turmush buyumlirini yasashqa ündewatqanliqi melum.