Түркийәдики муһакимә йиғинда уйғур мусапир йетим балилар мәсилиси оттуриға қоюлди

“хәтәр астидики вә қоғдилидиған балилар илмий муһакимә йиғини” да сөзгә чиққанлар. 2015-Йили декабир, түркийә.

Түркийә җумһурийити сақчи академийәси тәрипидин өткүзүлгән “хәтәр астидики вә қоғдилидиған балилар илмий муһакимә йиғини” да тайланд вә малайшия қатарлиқ шәрқий җәнуби асия арқилиқ түркийәгә кәлгән уйғурлар арисидики йетим-йесир балиларниң әһвалиму оттуриға қоюлди.

7-Нөвәтлик хәлқаралиқ хәтәр астидики вә қоғдилидиған балилар илмий муһакимә йиғини 11-декабир күнидин 13-декабир күнигичә түркийәниң тонулған саяһәт шәһәрлиридин анталияниң бәләк районидики папиллон айча меһманханисида өткүзүлди. Муһакимә йиғини түркийә сақчи академийәси тәрипидин уюштурулған болуп, йиғинға, түркийә, шиветсийә вә бәзи африқа дөләтлиридин мутәхәссисләр, сақчи академийисиниң оқутқучилири, һәр қайси вилайәт вә шәһәрләрдики сақчи идарилиридики бихәтәрлик мутәхәссислири вә әмәлдарлиридин башқа, әнқәрә университети, гази университети, егә университети, измир университети, сәлҗуқ университети вә йедитәпә университетлиридин кәлгән психологийә, җәмийәтшунаслиқ, сиясәт билимлири саһәсидики академик зиялийлар, балилар дучар болуватқан хәвпләр вә балиларни қандақ қоғдаш тоғрисида тәйярлиған һәр хил темилардики тәтқиқат доклатлирини йиғин әһлигә тәқдим қилди. Йиғинда 220 әтрапида мутәхәссис доклатини оқуп өтти.

Муһакимә йиғинида, түркийәдики яш-өсмүр, мейип балилар, террорчилар тәрипидин пайдилиниливатқан яш-өсмүрләр, йетим-йесир балилар, сүрийәдики ички уруштин қечип түркийәдә панаһланған сүрийәликләрниң пәрзәнтлири вә ата-аниси җәңдә өлгән сүрийәлик йетим балилар дуч келиватқан мәсилиләр, шундақла тайланд вә малайшия арқилиқ түркийәгә кәлгән уйғур йетим балиларниң мәсилилири нуқтилиқ күнтәртипкә кәлди.

Бәзи мутәхәссисләр хитайниң уйғур районида йүргүзүватқан миллий кәмситиш, сиясити, уйғурларниң дин вә виҗдан әркинликлириниң чәклимигә учриши вә хитай нопусиниң тез сүрәттә көпийиши нәтиҗисидә уйғурларниң чәтәлләргә чиқип кетишиниң мәҗбурий һалға кәлтүргәнлики қатарлиқларни баян қилишти. Йиғинда бу мәсилини оттуриға қойған мутәхәссис әлишир әпәнди, 2014-йили тайланд вә малайшия арқилиқ түркийәгә кәлгән уйғурлар саниниң тәхминән 5 миң әтрапида икәнликини, буларниң көпинчисиниң аял вә кичик балилардин тәшкил тапқанлиқини, уларниң истанбул вә қәйсәри қатарлиқ шәһәрләргә орунлашқанлиқини ейтти. У йәнә, 2015-йили тайландта тутулған тәхминән 496 уйғурдин түркийәгә қайтуруп берилгән вә илгири-ахири болуп түркийәгә кәлгәнләрниң ичидә, истанбулда ата-аниси өлүп кәткән яки мәлум сәвәбләр билән ата-анисидин айрилип, йеқин уруқ-туғқан яки тонуш-билишлириниң йенида туруватқан 120балиниң барлиқини, қәйсәридә болса, 40 балиниң барлиқини әскәртти.

У, бу балиларниң түркийәдә маарип, сәһийә, җәмийәткә маслишиш вә психологийилик җәһәттә һәр түрлүк қийинчилиқларға дуч келиватқанлиқини тәкитләп, бу балиларға түркийә дөлитиниң игә чиқиши керәкликини билдүрүп өтти.

Биз йиғин ахирида бу йиғинни уюштурған сақчи академийәси оқутқучиси доктор айшә қавунҗу ханимға микрофонимизни узаттуқ. У мундақ деди: “бу йиғинни сақчи академийәси уюштурдуқ. 7-Қетимлиқини өткүздуқ. Хәлқара илмий муһакимә йиғини. Бу йиғинни бурун җамаәт хәвпсизлик идариси уюштуратти. Кейинки икки қетимлиқ хәтәр астидики йетим-йесирлар йиғинини биз сақчи академийәси өткүздуқ. Йиғинда җәмийитимиздә әң асан зиянкәшликкә учраватқан яш-өсмүрләрниң мәсилилири тоғрисида музакирә елип берип, дөлитимизниң қандақ бир сиясәт елип бериши керәкликини оттуриға қоюшқа тириштуқ. Булардин сирт, сүрийәдин, уйғур дияридин, афғанистандин вә башқа оттура асия дөләтлиридин дөлитимизгә келип панаһлиқ тилигән яш-өсмүрләрниң, йетим-йесирларниң дучар болуватқан қийинчилиқлири тоғрисидиму музакирә елип бардуқ.”

Бу йиғинда мусапир яш-өсмүрләр мәсилиси әтраплиқ музакирә қилинди, тәклип-пикирләр оттуриға қоюлуп хатириләнди. Бу тәләпләрни түркийә һөкүмити һәл қиларму? дегән соалимизға др. Айшә қавунҗу ханим мундақ җаваб бәрди: “дөлитимиз буларни билиду. Әмма шундақ бир һәқиқәт бар. Дөлитимиз күчлүк бир дөләт. Хәлқимизму меһмандост бир хәлқ. Әслидә әсирләрдин бери түркийәни түркийә қилған охшимайдиған дөләтләрдин кәлгән көчмән қериндашлиримиз. Шуңа биз уларни көчмән демәй түркийәниң игилири дәп қаришимиз керәк. Түркийә пүтүн имканийәтлирини сәпәрвәр қилип, қериндаш милләтләрдин кәлгән мусапирларға ярдәм қилишқа тиришиватиду. Болупму уйғур мусапирларға ярдәм қиливатиду. Уйғур йетим-йесирлар дучар болған мәсилиләрниму һәл қилиду дәп ойлаймән. ”

Йиғинға қатнашқан мутәхәссисләр түркийәдә панаһланған уйғур йетим балиларниң җәмийәткә пайдилиқ адәм болуп йетишип чиқиши үчүн түркийәдә сүрийәлик мусапирларға берилгән һәқ-һоқуқларниң уйғур мусапирларғиму берилиши керәкликини алаһидә тәкитләшти.