Türkiyediki muhakime yighinda Uyghur musapir yétim balilar mesilisi otturigha qoyuldi

“Xeter astidiki we qoghdilidighan balilar ilmiy muhakime yighini” da sözge chiqqanlar. 2015-Yili dékabir, türkiye.

Türkiye jumhuriyiti saqchi akadémiyesi teripidin ötküzülgen “Xeter astidiki we qoghdilidighan balilar ilmiy muhakime yighini” da tayland we malayshiya qatarliq sherqiy jenubi asiya arqiliq türkiyege kelgen Uyghurlar arisidiki yétim-yésir balilarning ehwalimu otturigha qoyuldi.

7-Nöwetlik xelq'araliq xeter astidiki we qoghdilidighan balilar ilmiy muhakime yighini 11-dékabir künidin 13-dékabir künigiche türkiyening tonulghan sayahet sheherliridin antaliyaning belek rayonidiki papillon aycha méhmanxanisida ötküzüldi. Muhakime yighini türkiye saqchi akadémiyesi teripidin uyushturulghan bolup, yighin'gha, türkiye, shiwétsiye we bezi afriqa döletliridin mutexessisler, saqchi akadémiyisining oqutquchiliri, her qaysi wilayet we sheherlerdiki saqchi idariliridiki bixeterlik mutexessisliri we emeldarliridin bashqa, enqere uniwérsitéti, gazi uniwérsitéti, ége uniwérsitéti, izmir uniwérsitéti, seljuq uniwérsitéti we yéditepe uniwérsitétliridin kelgen psixologiye, jem'iyetshunasliq, siyaset bilimliri sahesidiki akadémik ziyaliylar, balilar duchar boluwatqan xewpler we balilarni qandaq qoghdash toghrisida teyyarlighan her xil témilardiki tetqiqat doklatlirini yighin ehlige teqdim qildi. Yighinda 220 etrapida mutexessis doklatini oqup ötti.

Muhakime yighinida, türkiyediki yash-ösmür, méyip balilar, térrorchilar teripidin paydiliniliwatqan yash-ösmürler, yétim-yésir balilar, süriyediki ichki urushtin qéchip türkiyede panahlan'ghan süriyeliklerning perzentliri we ata-anisi jengde ölgen süriyelik yétim balilar duch kéliwatqan mesililer, shundaqla tayland we malayshiya arqiliq türkiyege kelgen Uyghur yétim balilarning mesililiri nuqtiliq küntertipke keldi.

Bezi mutexessisler xitayning Uyghur rayonida yürgüzüwatqan milliy kemsitish, siyasiti, Uyghurlarning din we wijdan erkinliklirining cheklimige uchrishi we xitay nopusining téz sürette köpiyishi netijiside Uyghurlarning chet'ellerge chiqip kétishining mejburiy halgha keltürgenliki qatarliqlarni bayan qilishti. Yighinda bu mesilini otturigha qoyghan mutexessis elishir ependi, 2014-yili tayland we malayshiya arqiliq türkiyege kelgen Uyghurlar sanining texminen 5 ming etrapida ikenlikini, bularning köpinchisining ayal we kichik balilardin teshkil tapqanliqini, ularning istanbul we qeyseri qatarliq sheherlerge orunlashqanliqini éytti. U yene, 2015-yili taylandta tutulghan texminen 496 Uyghurdin türkiyege qayturup bérilgen we ilgiri-axiri bolup türkiyege kelgenlerning ichide, istanbulda ata-anisi ölüp ketken yaki melum sewebler bilen ata-anisidin ayrilip, yéqin uruq-tughqan yaki tonush-bilishlirining yénida turuwatqan 120balining barliqini, qeyseride bolsa, 40 balining barliqini eskertti.

U, bu balilarning türkiyede ma'arip, sehiye, jem'iyetke maslishish we psixologiyilik jehette her türlük qiyinchiliqlargha duch kéliwatqanliqini tekitlep, bu balilargha türkiye dölitining ige chiqishi kéreklikini bildürüp ötti.

Biz yighin axirida bu yighinni uyushturghan saqchi akadémiyesi oqutquchisi doktor ayshe qawunju xanimgha mikrofonimizni uzattuq. U mundaq dédi: “Bu yighinni saqchi akadémiyesi uyushturduq. 7-Qétimliqini ötküzduq. Xelq'ara ilmiy muhakime yighini. Bu yighinni burun jama'et xewpsizlik idarisi uyushturatti. Kéyinki ikki qétimliq xeter astidiki yétim-yésirlar yighinini biz saqchi akadémiyesi ötküzduq. Yighinda jem'iyitimizde eng asan ziyankeshlikke uchrawatqan yash-ösmürlerning mesililiri toghrisida muzakire élip bérip, dölitimizning qandaq bir siyaset élip bérishi kéreklikini otturigha qoyushqa tirishtuq. Bulardin sirt, süriyedin, Uyghur diyaridin, afghanistandin we bashqa ottura asiya döletliridin dölitimizge kélip panahliq tiligen yash-ösmürlerning, yétim-yésirlarning duchar boluwatqan qiyinchiliqliri toghrisidimu muzakire élip barduq.”

Bu yighinda musapir yash-ösmürler mesilisi etrapliq muzakire qilindi, teklip-pikirler otturigha qoyulup xatirilendi. Bu teleplerni türkiye hökümiti hel qilarmu? dégen so'alimizgha dr. Ayshe qawunju xanim mundaq jawab berdi: “Dölitimiz bularni bilidu. Emma shundaq bir heqiqet bar. Dölitimiz küchlük bir dölet. Xelqimizmu méhmandost bir xelq. Eslide esirlerdin béri türkiyeni türkiye qilghan oxshimaydighan döletlerdin kelgen köchmen qérindashlirimiz. Shunga biz ularni köchmen démey türkiyening igiliri dep qarishimiz kérek. Türkiye pütün imkaniyetlirini seperwer qilip, qérindash milletlerdin kelgen musapirlargha yardem qilishqa tirishiwatidu. Bolupmu Uyghur musapirlargha yardem qiliwatidu. Uyghur yétim-yésirlar duchar bolghan mesililernimu hel qilidu dep oylaymen. ”

Yighin'gha qatnashqan mutexessisler türkiyede panahlan'ghan Uyghur yétim balilarning jem'iyetke paydiliq adem bolup yétiship chiqishi üchün türkiyede süriyelik musapirlargha bérilgen heq-hoquqlarning Uyghur musapirlarghimu bérilishi kéreklikini alahide tekitleshti.