Ottura asiya jumhuriyetliridiki Uyghur siyasetshunasliri yawropa parlaméntining qararidin söyündi

Melumki, amérika bashliq bir qatar yawropa döletlirining xitayning Uyghurlargha qaratqan basturush siyasitini “Irqiy qirghinchiliq” we “Insaniyetke qarshi jinayet” dep békitkenliki dunyaning barliq jayliridiki Uyghurlarni zor hayajan'gha salghan idi. 9-Iyun küni yawropa parlaménti mutleq köp awaz bilen xitayning Uyghur élidiki jinayetlirini “Insaniyetke qarshi jinayet” we “Éghir irqiy qirghinchiliq xewpi” dep qarar aldi. Shu munasiwet bilen dunya Uyghur qurultiyi özining tor bétide “Bu qararning maqullinishi xitaydin hésab sorap, Uyghurlargha adalet élip kélish yolidiki yene bir muhim qedem, yene bir muhim tarixiy chaqiriq” dep bahalighan.

Yawropa parlaméntining xitayning Uyghur élidiki jinayetlirini “Insaniyetke qarshi jinayet” we “Éghir irqiy qirghinchiliq xewpi” dep qarar alghanliqidin Uyghurlar némini kütidu? xitay hem birleshken döletler teshkilati bu qarargha qandaq inkas qayturushi mumkin?

Qazaqistanliq siyasetshunas qehriman ghojamberdi dunya Uyghur qurultiyining re'isi dolqun eysaning bu weqeni “Tarixiy ehmiyetke ige dewir bölgüch weqe” dep bahalighanliqini toluqi bilen qollaydighanliqini bildürdi.

U mundaq dédi: “Buningdin kéyin peydin-pey qalghan döletler mushundaq qarar alidu dep ümid qilimen. Bu chong bir utuq. Dunyadiki eng köp démokratik döletler topi yawropa ittipaqida. Yawropa ittipaqidiki 27 döletning hemmisi dégidek eng qudretlik siyasiy-herbiy teshkilat-nato ning ezasi. Shundaq bolghachqa, bu mesile natodimu salmaqliq bilen otturigha chiqidu. Bu biz üchün intayin muhim mesile.”

Qehriman ghojamberdining periziche, buningdin kéyin yawropa ittipaqi bilen amérika zich yéqinliship, xitaygha qarita bésimini téximu kücheytidiken. Yawropa parlaméntining mundaq qarar élishi Uyghurlarghimu zor ümidler béghishlaydiken. U dunya Uyghur qurultiyining yillardin buyan qilghan tirishchanliqi arqisida bashqa Uyghur teshkilatliri we döletlerningmu buninggha egishidighanliqigha ümid qildi.

Qehriman ghojamberdi buning xitaygha nisbeten qattiq zerbe, birleshken döletler teshkilatigha qarita agahlandurush bolidighanliqini tekitlep ötti.

Qirghizistanliq siyasetshunas rehim hapizof ependi yawropa parlaméntining Uyghur éli toghriliq alghan qararining bügünki künde Uyghur milliy azadliq herikitige chong ilham béridighanliqini, bu qararning dunyadiki Uyghur dewasining téximu küchiyiwatqanliqining yene bir delili ikenlikini otturigha qoyup, mundaq dédi: “Xitay da'iriliri bügünki künde boluwatqan rusiye-ukra'ina urushi munasiwiti bilen Uyghur mesilisi bir bulunggha chüshüp qalidu dégen xam xiyallarni közligen bolushi kérek. Lékin buninggha qarimay, yawropa parlaménti Uyghur mesilisi boyiche qet'iy qarar qobul qildi. Bu qarar xitay da'irilirige qattiq zerbe boldi. Xitaygha qarshi turuwatqan döletler asasen dégüdek gherbning démokratik döletliridur. Shuning üchün xitayning dunyadiki saxta, aldamchi teshwiqati meghlubiyetke uchrimaqta.”

Rehim hapizof bügünki künde Uyghur mesilisining peqet xitayning ichkiy mesilisi bolmay, uning xelq'ara mesilige aylan'ghanliqini, shuning üchün xitayning amalsiz qélip her qedemde özini aqlash oyuni élip bérishqa mejbur boluwatqanliqini.

Amérika bashliq bir qatar memliketler bilen birlikte yawropa parlaméntimu xitayning Uyghurlargha irqiy qirghinchiliq we insaniyetke qarshi jinayet ötküzüwatqanliqini étirap qilishi, xitayning epti beshirisini yenimu échip bergen. Hazir dunyaning her qaysi döletliride yashawatqan Uyghur eng jiddiy köngül böliwatqan mesile xitayning jaza lagérlirida we türmiliride azab chékiwatqan zor sandiki Uyghur we bashqa yerlik millet tutqunlirini téz ariliqta qutquzush bolmaqta.