Gérmaniye 2024-yili Uyghur irqiy qirghinchiliqini étirap qilishni parlaméntta awazgha qoymaqchi

Gérmaniye parlaméntida tesis qilin'ghan “Uyghur dostluq guruppisi” -gérmaniye bilen xitayning siyasiy, iqtisadiy munasiwetliri eng nachar weziyetke yüzlen'gen bir mezgilde quruldi.

D u q wekilliri hemde gérmaniyediki bir bölek Uyghurlarning qatnishishi bilen 5-séntebir küni gérmaniye parlaméntida “Uyghur dostluq guruppisi” qurulup, axbarat élan qilish yighini ötküzüldi. Gérmaniyening bir qisim metbu'atliri bu heqte xewer hem mulahiziler élan qildi.

5-Séntebir “Gérmaniye taratqusi” namliq köp tilliq taratqu élan qilghan “Parlamént ezaliri kishilik hoquq depsendichilikige diqqet qilmaqchi” namliq qisqa xewerde bayan qilishiche, gérmaniyediki xiristiyan démokratlar partiyesi, sotsiyal démokratlar partiyesi, erkin démokratlar partiyesi we yéshillar partiyesidin ibaret hakimiyet béshidiki 4 chong partiyening parlaménttiki 11 neper ezasi “Uyghur dostluq guruppisi” gha eza bolghan bolup, ular “Xitayning Uyghurlarning heq-hoquqigha dexli-teruz qilish qilmishlirigha köngül bölidiken”.

Xewerde tilgha élishiche, mezkur parlamént ezaliri “Xitayning musulman az sanliq millet bolghan Uyghurlargha séliwatqan azab-oqubetlirining gérmaniye xelqining diqqitidin kötürülüp ketmeslikige kapaletlik qilish üchün térishchanliq körsitidiken”. B d t ötken yili élan qilghan doklatta, xitayning Uyghurlarni jaza lagérlirigha soliwélip qiynawatqanliqi, ten jazasi élip bériwatqanliqi, tughut cheklesh siyasiti yürgüzüwatqanliqi tilgha élin'ghan. Bir qisim gherb döletliri buni “Irqiy qirghinchiliq” dep atighan.

“Frankfurt mejmu'esi” géziti 5-séntebir élan qilghan “FDP Siyasetchisi haydt: xitay shinjangdiki lagérlarni taqishi lazim” namliq ziyaret xatiriside bayan qilishiche, “Uyghur dostluq guruppisi” gha eza bolghan gérmaniye parlamént ezaliri kéler yili Uyghur irqiy qirghinchiliqini étirap qilish üchün parlaméntta awazgha qoyush yighini teshkilleydiken. Erkin démokratlar partiyesi (FDP) ning parlaménttiki wekili hemde “Uyghur dostluq guruppisi” ning ezasi pétér haydt (Peter Haydt) ning metbu'atqa bildürüshiche, nöwette gérmaniyediki ongchillar we solchillar partiyeliridin bashqa, hakimiyet béshidiki asasliq 4 chong partiyening Uyghurlarning hazirqi weziyitidin yaxshi melumati bar iken. Uning üstige, yéqinda élan qilin'ghan gérmaniyening “Xitay istratégiyesi” dimu kishilik hoquq mesilisi alahide tilgha élin'ghan iken.

D u q re'isi dolqun eysa ependining bildürüshiche, gérmaniye parlaméntida “Uyghur dostluq guruppisi” ni qurushtiki asasliq meqsetmu parlaméntqa Uyghur irqiy qirghinchiliqini étirap qildurush iken. Uning ilgiri sürüshiche, “Uyghur dostluq guruppisi” ning yene bir muhim wezipisi Uyghur mejburiy emgikige chétishliq gérman shirketlirining xitaydin chékinip chiqishini qolgha keltürüsh we xitaygha jaza yürgüzüshni emelge ashurush iken.

Pétér haydtning eskertishiche, hazirqi hökümetning xitaygha bolghan qarishi ötkenki hökümetlerdin perqlinidiken. Uyghurlar mesiliside, bolupmu erkin démokratlar partiyesi we yéshillar partiyesi asan bir arigha kéleleydiken. Sotsiyal démokratlar partiyesi bilenmu til tépishalaydiken. Biraq, Uyghur irqiy qirghinchiliqini parlaméntta awazdin ötküzüsh gérmaniyege nisbeten murekkep hem nazuk mesile iken. 2024-Yili ötküzülidighan Uyghur irqiy qirghinchiliqini étirap qilishni awazgha qoyush yighinidin ilgiri, “Uyghur dostluq guruppisi” diki parlamént ezaliri bashqa partiyeler bilenmu pikir birliki shekillendürüshi, shundaqla ongchillar we solchillarning tosalghulirini yéngish üchün köp tirishchanliqlar körsitishige toghra kélidiken.

D u q ning merkizi jaylashqan gérmaniyede Uyghur irqiy qirghinchiliqining hazirgha qeder étirap qilinmasliqi, Uyghurlarni epsuslandurup kelgen amillarning biri bolghan idi. D u q bérlin ishxanisining mudiri gheyur qurban ependi bu heqte toxtalghanda, aldi bilen gérmaniyening bezi gherb döletlirige oxshash Uyghur irqiy qirghinchiliqini derhal qobul qilalmasliqidiki konkirét seweblerni tilgha élip ötti. Uning qarishiche, gérmaniyening xitay bilen bolghan ghayet zor iqtisadiy hemkarliqi we xitaygha her jehettin béqinip qélishi Uyghur irqiy qirghinchiliqini étirap qilalmasliqidiki halqiliq amil iken. Shundaq bolushigha qarimay, bir qisim parlamént ezaliri 2024-yili Uyghur irqiy qirghinchiliqini parlaméntta awazgha qoyushqa teyyarliq qilmaqta iken.

“FDP Siyasetchisi haydt: xitay shinjangdiki lagérlarni taqishi lazim” namliq ziyaret xatirisining xatimiside mundaq bayanlargha orun bergen: “Xitay hakimiyiti shinjangdiki lagérlarni choqum taqishi kérek. Ular insanlarning erkinlikini qayturup bérishi hemde köp xilliqqa yol qoyushi lazim. Xitay chong bir dölet, emma hemme insanni oxshash bir shekilde we oxshash bir medeniyette yashatmaqchi bolush-uchigha chiqqan bimenilik. Béyjing hökümiti medeniyetning köp xilliqini tehdit emes, belki purset dep bilishi lazim. Meyli Uyghurlar yaki tibetler bolsun, meyli xongkongluqlar we falun'gungchilar bolsun, hemmisi xitayning bir parchisi. Xitay rehberliri hemme insanni oxshash qilimen deydu, emma bu insan tebi'itige tüptin xilap.”