Amérika musulmanlarni Uyghurlargha köngül bölüshke chaqiriwatqanda ereb elliri diplomatliri xitayning Uyghur siyasitini medhiyeligen

Amérika tashqi ishlar ministiri mayk pompéyo yéqinda hindistan we hindonéziye qatarliq döletlerde ziyarette bolghanda Uyghurlarning mesilisini köp qétim tilgha aldi.

Bu döletlerni xitayning Uyghur musulmanlirigha tutqan mu'amilisige qarshi sada chiqirishqa chaqirdi. U tonulghan hindistanliq zhornalist shéxar guptaning mexsus ziyaritini qobul qilghandimu Uyghurlar uchrawatqan zulumni tonushturghan. Shéxar gupta buning bilen mayk pompéyodin “Bir qanche milyon musulman lagérgha qamalghanda sükütte turghan musulmanlarning makron we firansiye heqqide bir éghiz gep bilenla hayajanlinip kétishi arisidiki bu külkilik ishqa qandaq qaraysiz?” dep sorighan.

Mayk pompéyo buninggha mundaq jawab bérip: “Menmu buni chüshendürüp bérelemdim, bileymen. Biraq méning ümidim bar. Men xitayning gherbide yüz bériwatqan ishlarni körgen her bir insanning buningdin qattiq chöchüshini, buning insaniyet tarixidiki eng chong peskeshlik, eng éghir zulum dep tonulushini ümid qilimen. Buning bizge 1930-yillarda yüz bergen ishlarni semimizge sélishini ümid qilimen. Gérmaniye, we pütün dunya. Meyli islam döletliri yaki hindi dinidiki döletler we yaki xristi'an döletliri bolsun, pütün dunyaning ortaq tonushqa kélip, xitayni Uyghurlargha bundaq zulum qilmasliqqa qayil qilishini ümid qilimen,” dégen.

Halbuki, mayk pompéyoning bu mexsus söhbiti élan qilin'ghan minutlarda xitayning hökümet awazi bolghan “Shinjang géziti” xewer élan qilip, ereb döletlirining xitayda turushluq diplomatliri Uyghur élide ziyarette bolghanliqi we “Biz shinjang xelqining tinchliq, xushalliq ichide yashaydighanliqini we xizmet qilidighanliqini körduq” dégenlikini ilgiri sürgen.

Xewerdin qarighanda, 10-ayning 19-künidin 22-künigiche, ereb döletlirining xitayda turushluq elchiliri we ereb elliri ittipaqining wekilliri Uyghur élining ürümchi, qeshqer we aqsu qatarliq jaylirida 4 künlük ziyarette bolghan bolup, “Shinjang géziti” xewiride mundaq déyilgen: “Töt künlük ziyaret wekiller ömikide chongqur tesirat qaldurdi. Köpchilik shinjangning térrorluq we radikalliqqa qarshi turush, puqralarning diniy étiqad erkinlikini qoghdash, iqtisadiy tereqqiyatni ilgiri sürüsh we xelq turmushini yaxshilash qatarliq xizmetlirige ijabiy baha berdi.”

Amérikadiki Uyghur ziyaliysi élshat hesen ependi bu heqte toxtilip, hazir Uyghur musulmanlirining derdini gherb démokratik elliri qilidighan we musulman elliri bolsa eksiche xitayning dépini chalidighan halet shekillen'genlikini bayan qildi. U yene buningda iqtisadiy menpe'etlerdin bashqa, islam ellirining asasen déktator hakimiyetlerdin teshkillen'genlikidin ibaret bu amilning muhim rol oynawatqanliqini éytti.

“Shinjang géziti” xewiride éytishiche, Uyghur élide ziyaretke orunlashturulghan iraq, behreyn, se'udi erebistan we pelestin qatarliq döletlerning xitaydiki diplomatliri xitay hökümitining Uyghur élide yolgha qoyghan atalmish “Térrorluq we ashqunluqni tügitish, kespiy maharet bilen terbiyelesh” orunlirini ziyaret qilip, xitayning rayondiki térroluqqa qarshi alghan tedbirlirini medhiyeligen bolup, ularning herbiri bir éghizdin xitay hökümitining yerlik musulmanlargha qaratqan siyasitini qattiq medhiyeligen. Pelestinning wekili bolsa hetta bashqa döletlerningmu musulmanlargha xitaydek mu'amile qilishini ümid qilidighanliqini éytqan.

Halbuki, amérika tashqi ishlar ministiri mayk pompéyo bolsa hindonéziyediki musulman yashlargha qilghan sözide ularni xitayning bundaq teshwiqatlirigha aldanmasliqqa chaqirip: “Men xitay kompartiyesining hindonéziyeliklerni musulman qérindashliri uchrawatqan zulum bilen kari bolmasliqqa chaqirghanliqini bilimen, ularning silerge Uyghurlarning qaltis xushal yashawatqanliqini teshwiq qilghanliqinimu bilimen. . . Emma mushundaq munazirilerni anglighininglarda pakitni peqet qelbinglerdin izdenglar. Pakitqa qaranglar, lagérdin qutulup chiqqanlarning kechmishliri we ularning a'ile-tawabi'atlirigha yüz bergenlerni anglanglar,” dégen idi.