Imran xanning ochuq xéti musulman rehberlirining “Ikki yüzlimichiliki” ni yene bir qétim ashkarilidi

Pakistan bash ministiri imran xan musulman döletlerning rehberlirige kolléktip heriket qilish, gherb döletliride künséri küchiyiwatqan islam düshmenlikige birlikte qarshi turush heqqide ochuq xet yazghan.

U xétide bir qisim yawropa döletliride musulmanlarning peyghembiri muhemmed eleyhissalamning hejwiy resimliri sizilip, islam dinining muqeddes desturi “Qur'an kerim” ge hörmetsizlik qilin'ghanliqidek islam düshmenlikning ewj éliwatqanliqi, pütün dunyadiki musulmanlarning buningdin qattiq endishe qiliwatqanliqini tekitligen.

Gherb döletliridiki bir qisim kishilerde körülgen islam öchmenlikige derhal inkas bildürgen imran xan ötken yili mart éyida CNN muxbirining xitayning Uyghur musulmanlirigha yürgüzüwatqan basturush siyasiti heqqide so'al sorighanda, u “Buningdin xewirim yoqken” dep so'aldin özini qachurghanidi.

Imran xan xitayning 2017-yildin biri milyonlighan Uyghur musulmanlirini öyide “Qur'an” saqlighanliqi, namaz oqughanliqi, erlerning saqal qoyghanliqi, ayallarning yaghliq artqanliqi üchün lagérgha solighanliqi, minglarche “Qur'an” larning köydürülgenliki, yüzlerche meschitlerning chéqilghanliqi heqqidiki xewerlerge hazirghiche héchqandaq inkas qayturmay sükütte turup kelgen idi.

Közetküchilerning eng diqqitini tartqini imran xanning xétidiki munu qurlar bolghan: “Yawropada meschitler taqalmaqta, musulman ayallarning ammiwi sorunlarda özliri xalighan shekilde kiyinishi cheklenmekte. Musulmanlar kemsitilmekte. Buningdiki asasliq seweb yawropa dölet bashliqlirining islamiy chüshenchisining kemchil bolghanliqi, musulmanlarning öz peyghembiri we muqeddes desturi ‛qur'an‚ gha bolghan söygüsini bilelmigenlikindindur.”

Imran xan xétining axirida pütün dunyadiki musulman dölet rehberlirining öz-ara birliship, gherbtiki islam düshmenlikige qarshi turush kéreklikini yene bir qétim eskertken. Emma u xétide sherqtiki kommunist qoshnisi xitayning islamgha qarshi élip bériliwatqan “Urush” liri heqqide héchnéme démigen.

MSNBC Agéntliqining siyasiy analizchisi, NBC xewer qanilining dangliq riyasetchisi mehdi hesen özining tiwittér hésabida imran xanning ochuq xétige mundaq inkas yazghan: “Gherbtiki inkar qilghili bolmaydighan islam düshmenlikning hemmisi xitayning hazir shinjang ölkisidiki Uyghur musulmanlirigha qiliwatqan zulumliri aldida héchnéme emes. Bash ministir ependi, xitay sizning yéqin ittipaqdishingiz, undaqta, ularghimu xet yézishingiz kérekmu-qandaq?”

Amérikadiki “Kato instituti” namliq siyaset tetqiqat merkizining tetqiqatchisi mustafa aqyol ependi musulman dunyasidiki pakistan we türkiyege oxshash döletlerning gherbke qarshi “Qattiq”, sherqqe qarita “Yumshaq” pozitsiye tutushini “Ikki yüzlimichilik” dep atidi. U bu heqtiki köz qarashlirini otturigha qoyup, mundaq dédi: “Dunyadiki musulman döletlerning rehberliri we xelqining firansiyede yüz bergen islam dinining peyghembiri muhemmed sellellahu eleyhissallemning hejiwiyleshtürülüshige tinch yol bilen qarshiliq körsitishini chüshen'gili bolidu. Musulmanlar: ‛bizning peyghembirimizge, muqeddes kitabimizgha hörmetsizlik qélindi. Biz buninggha qarshi turuwatimiz‚ deydu. Lékin bilginimizde firansiyede bir musulman öltürülmidi, musulman'gha zulum qilinmidi, peqet bir resim sézildi. Bu resimning sézilishigha qarshi tursaq, uni eyiblisek bolidu. Emma shu'an qaraydighan bolsaq, dunyada eng chong ‛islam düshmenliki‚ xitayda élip bériliwatidu. Xitayning qiliwatqini peyghemberni mazaq qilishtinmu éghir. Xitayda Uyghur musulmanlirining namaz oqughanliqi üchün yighiwélish lagérlirigha solinishi, dini qa'idilerge uyghun hayat usulining ‛rohi késellik‚ dep qarilishi, meschitlerning chéqilishi qatarliq nurghun mesililer bar. Firansiyede birer meschit chiqilmidi, emma xitayda yüzlerche meschitler weyran qilindi. Qaraydighan bolsaq, eslide dunyada xitay islamgha qarshi eng chong düshmenlik siyasitini yürgüzüwatidu. Lékin firansiyeni eyiblep nahayiti ‛qattiq‚ inkas qayturghan pakistan bash ministiri imran xan, türkiye pirzidinti rejep tayyip erdoghan qatarliq islam döletliri bashliqlirining xitaygha kelgende sükütte turuwatqanliqini körüwatimiz.”

Mustafa ependi yene yuqirida tilgha élin'ghan mesilining kélip chiqish sewebi heqqide toxtilip, mundaq dédi: “Bu mesilining sewebliri, birinchidin, musulman ‛rehber‚ lerge nisbeten firansiyege yaki bashqa gherbtiki döletlerge qarshi gep qilish bek jiq iqtisadi ziyan ilip kelmeydu. Shunga firansiyege qarshi ipade bildürüsh asan hem gherb döletliri özige qarshi sözlerni ‛pikir erkinliki‚ dep qaraydu ikkinchidin, köp sandiki musulman döletlerning xitay bilen nurghun iqtisadi payda-menpe'eti bar. Uning üstige xitay héchqandaq bir döletning özige qarshi chiqishigha yol qoymaydu. Üchinchidin, islam dunyasida tarixtin qalghan ‛gherbni öch köridighan‚ bir xil keypiyat bar. Emma gherbke qarshi ziyade sezgür bolup, xitayning emeliyette gherbtinmu éghir ‛islam düshmenliki‚ ge köz yumushning özi islam dunyasidiki ‛ikki yüzlimichilik‚ tur, xalas”

Hindistanning döletlik téléwiziye qanili bolghan wiyon (WION) qanilida “Xitayning dölet téléwiziye qanili CCTV da bérilgen bir téléwiziye tiyatirida muhemmed eleyhissalamning süritini körsetti, emdi pakistan emdi xitayning mallirini bayqut qilamdu, musulman döletler xitayning mallirini bayqut qilamdu?” dégen téméda mexsus munazire programmisi ötküzgen. Mezkur programmida pakistanni “Ikki yüzlimichilik” bilen eyibligen.

Xitayning döletlik qanilida qoyulghan sin körünüshini Uyghur pa'aliyetchi arslan hidayet ependi özining tiwittér hésabida hembehirligen bolup, bu sin körünüshi nahayiti téz tarqalghan we “Wiyon” qanilining diqqitini tartqan iken. “Wiyon” qanili ötküzgen munazirige arslan ependimu teklip qélin'ghan bolup, u programmida bolun'ghan munazirini biz bilen ortaqlashti. U mundaq dédi: “Programmida pakistanni xitaydiki lagérlar heqqidighu gep qilmisun, mawu téléwizorda ochuq-ashkara peyghember heqqide qalaymiqan uchur tarqatsimu gep qilmamdu, dep pakistanni eyiblidi. Imran xan, tayyip erdoghan'gha oxshash bashliqlar islamni peqet saylamda xelqning qollishigha érishish üchün ishlitiwatidu.”

Mustafa ependi söhbétimizning axirida shuni alahide tekitlidi: “Méning eng qobul qilalmaydighinim, xitayning qilmishlirigha sükütte turushla emes, belki xitayning saxta teshwiqatini qollap heriket qilish. Imran xan muxbirlarning Uyghurlar heqqide sorighan so'aligha ‛men u ishlarni bilmeydikenmen‚ dep jawab bérish arqiliq xitayning jinayitini inkar qilghan boldi. Türkiyege qaraydighan bolsaq, rejep tayyip erdoghan Uyghurlar heqqide bir éghiz ipade bildürmidi. Hetta dölet téléwiziyeside xitayning teshwiqatini qilidighan, Uyghurlargha qilin'ghan zulumning ‛yalghan‚ikenlikini ilgiri süridighan programmilarni qoyuwatidu. Mesile peqet Uyghurlarni qollimasliq emes, belki xitayning teripige ötüsh, méningche, buni kechürgili bolmaydu.”

Arslan ependi uzundin buyan ijtima'iy tartqularda we xelq'ara metbu'atlarda Uyghur mesilisini izchil anglitip kéliwatqan aktip pa'aliyetchilerning biri bolup, u Uyghurlarning xelq'aradiki chong siyasetning bir parchisigha aylan'ghanliqini, Uyghurlarning mushundaq hel qilghuch peyttin choqum ünümlük paydilinish kéreklikini otturigha qoydi we mundaq dédi: “Biz siyasetni yaxshi oynishimiz kérek. Firansiyediki mesililerge arilishish biz üchün paydisiz. Biz choqum Uyghurlarning menpe'etini birinchi orun'gha qoyushimiz kérek.”

Mustafa ependi söhbitimiz jeryanida “Xitay hakimiyiti héchqandaq bir döletning özige qarshi chiqishigha chidiyalmaydu, derhal özini aqlash üchün tirishidu,” dégenidi. Éytqinidek, 3-noyabir xitayning hökümet torida “Shinjangdiki diniy étiqad erkinliki toghrisidiki doklat” namliq bir parche maqale élan qilindi.

Maqalide mundaq déyilgen: “Yéqindin buyan, amérika we gherb döletliridin kelgen bir qisim xitaygha qarshi küchler shinjanggha a'it xata uchurlarni tarqatti, yeni ular xitay hökümiti ‛diniy étiqad erkinlikini chekleydu‚, ‛az sanliq milletlerni diniy étiqad hoquqidin mehrum qildi‚, ‛meschitlerni zorluq bilen chéqiwatidu” dégendek ösek sözlerni tarqatti. Pakitqa perwa qilmay, bu asassiz xataliqlar islam jem'iyitidiki kishilerning we shinjangdiki musulmanlarning héssiyatigha éghir ziyan yetküzdi hemde bizning küchlük ghezipimiz we qarshiliqimizni qozghidi. Shunglashqa biz özimizning kechürmishlirimizni asas qilip, bu doklatni shinjangdiki diniy étiqad erkinlikining heqiqiy ehwalini körsitish üchün élan qilduq.”

Amérika tashqi ishlar ministirliqining ministiri mayik pompiyo 8-iyul axbarat élan qilish yighinida xitayning yalghanchiliqi sewebidin xelq'arada inawitining chüshüwatqanliqini tekitligenidi.