Uyghur ziyaliyliri istanbulgha jem bolup, öz milliy teqdiri mesililirini muhakime qildi

“Uyghur pirojékt fondi” teshkillishidiki, ikki kün dawamlashqan “Dewr we biz, istanbulda 20 léksiye-2023” mawzuluq yighin 24-séntebir küni axsham axirlashti.

Mezkur yighinni uyushturghan amérika alem qatnishi idarisining inzhénéri, “Uyghur pirojékt fondi” ning re'isi erkin sidiq ependi ziyaritimizni qobul qilip, bu yighinni Uyghurlar éghir kirizisqa uchrawatqan peytte Uyghur xelqige yol körsitip bérish, yéteklesh üchün achqanliqini, buning muweppeqiyetlik bolghanliqini tekitlidi.

RFA/Erkin Tarim

Doktor erkin sidiq ependi yighin échish pikrining otturigha chiqish jeryani toghrisida melumat bérip mundaq dédi: “Xitay kompartiyesi hakimiyiti élip bériwatqan irqiy qirghinchiliqning küchiyishige egiship, Uyghurlarning hemmisi éghir rohiy azabqa duch keldi. Bir qisim kishiler chüshkünlishishke bashlidi. Chet eldiki Uyghur xelqi bundin kéyin qandaq yashishini bilelmey qaldi. Mushundaq bir peytte chet elde yashawatqan Uyghur ziyaliylirining rolini jari qildurup, xelqni toghra yolgha yéteklesh, ularni hazir zörür bolghan bilimler bilen teminlesh meqsiti bilen bundaq bir pa'aliyetni uyushturghaniduq. Biz bu meqset bilen Uyghurlar hazir duchar boluwatqan kirizislar néme? bu mesile we kirizislarning kélip chiqish menbesi néme? ularni hel qilishning chare-tedbirliri néme? dégen so'allarni teyyarlap Uyghur ziyaliylirigha ewetip bergeniduq. Bu chaqiriqqa awaz qoshup 45 ziyaliy 50 parche maqalining qisqiche mezmunini yollap berdi. Biz bu maqalilerning ichidin talliduq. Bu maqalilerning beziliri tallashtin ötmidi. Bezilirige tüzitish kirgüzüsh, toluqlash kéreklikini dep qayturup berduq. Uningdin 37 neper ziyaliyning 44 parche maqalisi resmiy tallandi. Biz bu maqalilerni yighip maqaliler toplimi qilip neshr qildurduq. Bu 550 betlik kitab boldi. Bu kitabni yighin'gha ishtirak qilghanlargha heqsiz tarqitip berduq”.

Doktor erkin sidiq ependi ikki kün dawamlashqan yighin jeryanida hés qilghanlirini otturigha qoyup mundaq dédi: “Biz bu qétim hés qilghan nerse xelq bundaq bilimlerge éhtiyajliq iken. Yighin'gha bolghan qiziqish we keypiyatlar intayin yuqiri boldi. Yighin'gha kelgen istanbulluq Uyghurlar etigendin axshamghiche léksiyelerni anglidi. Yighin jeryanida bezi Uyghur yashlar, hetta bezi kichik ösmürlermu weten toghrisida yazghan shé'irlirini déklamatsiye qilip berdi. Bu pa'aliyet intayin ehmiyetlik pa'aliyet boldi”.

Doktor erkin sidiq ependi yighin ehlining yighinda nahayiti qimmetlik teklip pikirlirini otturigha qoyghanliqini ilgiri sürüp mundaq dédi: “Bizning eslidiki yetmekchi bolghan meqsitimiz, yuqiridimu tekitlep ötkinimdek kirizis waqtida xelqimizni yéteklesh idi. Méningche bu jehettiki meqsetke yettuq dep oylaymen. Xelqimizmu sherqiy türkistan dewasidiki yüzlinish qandaq bolushi kérek. Axirqi meqsitimiz, nishanimiz néme bolushi kérek? dégendek mesililerde qimmetlik teklip-pikirler otturigha chüshti.”

Yighinda léksiye sözligen firansiye döletlik pen tetqiqat idarisining tetqiqatchisi, shundaqla Uyghur akadémiyesining ijra'iye re'isi doktor memet'imin abbas ependi yighin toghrisidiki köz qarishini bayan qildi. U, mundaq dédi: “Menche ‛istanbulda 23 léksiye‚ namliq pa'aliyet arqiliq xelqimizning teqdiri bilen munasiwetlik pikirlirimizni ortaqlashtuq, öz'ara pikir almashturduq. Shexsen men bir pen téxnika xadimi bolush süpitim bilen léksiyemde küchlük pen-téxnika qoshunimizning yétiship chiqishining milliy azadliq küreshimizde halqiliq rol oynaydighanliqini yorutup bérishke tirishtim”.

Istanbulda ötküzülgen “Istanbulda 20 léksiye-2023” yighinida léksiye sözligen londondiki Uyghur ziyaliysi eziz eysa elkün ependi yighinning Uyghur ziyaliylirining we istanbuldiki Uyghur yashlirining öz'ara pikir almashturush we méhri-söygüsini kücheytish üchün nahayiti paydiliq bolghanliqini otturigha qoydi.

Mezkur yighin köp sandiki Uyghur ziyaliylirining tunji qétim bir yerge jem bolup, Uyghurlar mesilisini keng da'iride ilmiy muhakime ussulida muzakire qilishi iken. Bu yighinda 21 neper Uyghur ziyaliysi léksiye sözligen bolup, her küni yighin'gha kélip qatnashqan kishilerning sani 150-200 neper etrapida bolghan.