Истанбулдики намайишта уйғурлар хәлқара җәмийәтни хитайниң ирқий қирғинчилиқини тохтитишқа чақирди
2022.10.03

1-Өктәбир күни истанбулда яшаватқан уйғурлар, хитайниң истанбул консулханисиға йеқин җайдики деңиз бойиға җәм болуп, хитай ишғалийитиниң 73-йили мунасивити билән наразилиқ намайиш елип барди вә хәлқаралиқ тәшкилатларни, уйғурлар үстидин ирқий қирғинчилиқ елип бериватқан хитай һакимийитигә қарши турушқа чақириқ қилди. Истанбулниң сарийәр районидики хитай консулхана алдиға баридиған коча еғизиға сақчилар тәрипидин тусақ қоюлған болуп, хитай консулхана тәрәпкә һеч кимниң өтишигә рухсәт қилмиғандин кейин намайишчилар деңиз бойиға җам болуп намайишни давам қилди.
Намайишчилар қоллирида ай йолтузлуқ көк байрақларни көтүргән һалда, “уйғурлар зулумға баш әгмәйду”, “залим хитай шәрқий түркистандин чиқип кәт”, “инсанийәт ухлима уйғурларға игә чиқ”, “яшисун мустәқил шәрқий түркистан”, дегәндәк шоарлар товлиди вә хитайниң уйғурлар үстидин йүргүзүватқан ирқий қирғинчилиқ сиясәтлиригә қарши наразилиқлирини ипадилиди.
Намайиш җәрянида бир гуруппа яшлар қоллирида шәрқий түркистан вә түрк байрақлирини көтүргән һалда мотсиклит билән бихәтәрликни қоғдаватқан сақчиларниң алдидин өтүп әтрапта айлинип йүрди.
Намайиш җәрянида 4 кишилик бир гуруппа қизлар йүзлиригә көк маска тақиған һалда үстигә қанға охшаш қизил рәң чечилған, узун кепәнгә охшаш ақ рәхтни кийип, хитайниң лагерлирида вә түрмиләрдә зиянкәшликкә учраватқан уйғур ханим-қизлириниң һалитини намаян қилди.
Намайишқа истанбулда яшаватқан әр-аял вә өсмүрләрдин болуп 500 әтрапида киши қатнашти. Намайиш җәрянида ахбарат елан қилиш йиғини өткүзүлди.
Ахбарат елан қилиш йиғиниға түркийәниң анадолийә агентлиқи, демурәрән хәвәр агентлиқи вә америка авази қатарлиқ мәтбуатларниң мухбирлири қатнашқан болуп, намайишчиларға вакалитән хәлқара шәрқий түркистан тәшкилатлар бирлики рәиси һидайәтуллаһ оғузхан баянатни оқуди.
Һидайәтуллаһ оғузхан сөзидә, 1-өктәбирниң уйғурлар үчүн зулмәтлик қара бир күн болғанлиқини, хитай коммунист һакимийити 1949-йили шәрқий түркистанни ишғал қиливалғандин кейинки 73 йилдин буян милйонлиған уйғурларға зиянкәшлик қилғанлиқини ипадилиди.
Һидайәтуллаһ оғузхан сөзидә йәнә, уйғурларниң ишғалийәткә һәргиз баш әгмәйдиғанлиқини, азадлиқ күришини давам қиливатқанлиқини билдүрди.
У мундақ деди: “хитай ишғалийити давам қиливатиду, шәрқий түркистанниң йәр-асти вә йәр үсти байлиқлирини сүмүрүватиду, хитай кишилик һоқуқ дәпсәндичиликлирини давам қиливатиду, хитайниң түп мәқсити бизниң тилимизни, динимизни, мәдәнийәт вә өрп-адәтлиримизни йоқитиш. Хитай ирқий қирғинчилиқ елип бериш үчүн пүтүн күчини ишлитиветиду. Биз хитайни бу ирқчилиқ радикал позитсийәсидин дәрһал ваз кечишкә чақириқ қилимиз. Б д т вә б д т баш катипи антонийо гутерреснң уйғур ирқий қирғичилиқини тохтитиш үчүн һәрикәткә өтүшни тәләп қилимиз. явропа иттипақи, ислам һәмкарлиқ тәшкилати вә түрк дөләтлири бирликигә охшаш хәлқаралиқ тәшкилат вә органларни, шәрқий түркистан мәсилисидә әркинлик вә мустәқиллиқ һәқ-һоқуқлиримизни етирап қилишини, хитайниң шәрқий түркистанда йүргүзүватқан ирқий қирғинчилиқ җинайитини тохтитиш үчүн дәрһал һәрикәткә өтүшкә чақириқ қилимиз”.
Австралийәдин истанбулға келип намайишқа қатнашқан шәрқий түркистан инсан һәқлирини көзитиш җәмийитиниң рәиси нурмуһәммәд түркистани, хитайниң уйғурлар үстидин йүргүзүватқан қәбиһ қилмишлирини тәнқидләп мундақ деди: “буниңдин 73 йил илгири хитай коммунист һакимийити шәрқий түркистанни қанунсиз һалда һәрбий күч ишлитип ишғал қилди, шуниңдин буян шәрқий түркистан үсти очуқ түрмигә айланди, нәччә милйон уйғур хәлқи хитайниң еғир зиянкәшликигә учриди, мәҗбурий қуллуқ әмгәккә селинди. Хитай шәрқий түркистанни ишғал қилипла қалмастин бәлки мәдәнийәтлиримизгә бузғунчилиқ қилди. Байлиқлиримизни булап кетиватиду, хәлқимизни түрмиләргә ташлиди һәм өлтүрди. Баллиримизни тутқун қилип ата-анилиридин узақлаштурди, аяллиримизға басқунчилиқ қилди, туғут чәкләш сиясити арқилиқ аниларни тоғмас қилди, хитайниң бу җинайи қилмишларни тохтитиш үчүн пүтүн дуня җамаитини уйғурларни қоллашқа чақириқ қилимиз”.
Игилинишичә, 2015-йилидин буян һиндонезийә түрмисидә җаза муддитини өтәватқан уйғур тутқунлардин бу йил 35 яшқа киргән әһмәд бозоғлан 2022-йили июлда җаза муддити тошуп қоюп берилгәндин кейин һиндонезийә һөкүмитиниң уни хитайға қайтуруп берилгәнлики йеқинда ашкара болғаниди.
Намайиш җәрянида сөз қилған шәрқий түркистан инсан һәқлирини көзитиш җәмийити рәиси нурмуһәммәд түркистани, һиндонезийә һөкүмитиниң йеқиндин буян бир қисим уйғурларни хитайға қайтуруп бәргәнликини қаттиқ тәнқид қилди.
Намайишта сөз қилған җәнубий австралийә ислам җәмийитиниң вә шундақла шәрқий түркистан өлималар бирликиниң муавин рәиси абдусалам алим сөз қилип, чәтәлләрдә яшаватқан уйғурларниң вәтән ичидики зулумға учраватқан уйғурниң авазини дуняға аңлитиш үчүн техиму көп яшларниң йетишип чиқиши үчүн тиришчанлиқ көрситиш керәкликини тәкитлиди.