“Yi” partiyesi türkiye parlaméntigha 8-qétim Uyghur irqiy qirghinchiliqi heqqide teklip layihesi sundi

Türkiyediki “Iyi” partiyesining parlamént ezasi aydin adnan sezgin ependi türkiye parlaméntida sözlewatqan körünüshi. 2019-Yili 19-iyun, enqere.

Xitayning Uyghurlargha qarita yürgüzüwatqan zulumlirining amérika hökümiti hemde kanada, fransiye, chéxiye we gollandiye qatarliq gherbtiki birqanchilighan döletlerning parlaméntliri teripidin birdek “Irqiy qirghinchiliq”, “Insaniyetke qarshi jinayet” dep békitilishi, shundaqla londonda qurulghan “Uyghur sot kollégiyesi” ningmu oxshash höküm chiqirishi, türkiyede küchlük tesir peyda qilghan idi. Mushundaq bir ehwalda, Uyghur mesilisini izchil halda otturigha qoyup kéliwatqan türkiyediki “Iyi” partiyesidin bolghan parlamént ezasi, péshqedem diplomat aydin adnan sezgin bilen “Iyi” partiyesining parlaménttiki guruppa mes'uli erxan usta yéngi bir qedem tashlidi.

Mezkur ikki neper parlamént ezasi, 1-ayning 20-küni türkiye parlaméntigha resmiy teklip sunup, xitayning Uyghurlargha yürgüziwatqan zulumlirini “Irqiy qirghinchiliq” dep békitishini we bu heqte bir qarar maqullishini telep qilghan.

Türkiye parlaméntigha sunulghan telep xétide munular yézilghan: “Xitay xelq jumhuriyiti sherqiy türkistanda yürgüziwatqan bésim siyasiti tüpeylidin zor perishanliq ichide qalghan Uyghur qatarliq türkiy qérindashlirimiz duchar boliwatqan zulumlarning éniqlinishini, xitay ‛qayta terbiyelesh merkizi‚ dep atiwatghan jaza lagérliri heqqide tepsiliy tekshürüsh élip bérilishini, Uyghur qérindashlirimiz duchar boluwatqan sistémiliq assimilatsite siyasiti heqqide etrapliq tekshürüsh élip bérilishini telep qilimiz.”

RFA/Erkin Tarim

Mezkur teklip layihesining axirida munular yézilghan: “Bezi döletlerning hökümet we parlaméntliri, xelq'araliq ammiwiy teshkilatlar we mutexessisler, xitayning Uyghurlargha élip bériwatqan zulumlirining ‛irqiy qirghinchiliq‚ we ‛insaniyetke qarshi jinayet‚ ikenlikini tekitlimekte. Biz türkiye parlaméntidin bu wehshiliklerni tekshürüp, türkiyening bu mesilini hel qilish yollirini otturigha qoyushini we dunya jama'etchilikige élan qilishini telep qilimiz.”

Telep layihesining axirigha “Iyi” partiyesining parlaménttiki 2 wekilining imzasi qoyulghan.

Mezkur teklip layihesi heqqide ziyaritimizni qobul qilghan “Iyi” partiyesidin bolghan parlamént ezasi, türkiy milletlerge mes'ul mu'awin re'isi fahrettin yoqush mundaq dédi: “Bu heqte partiyemizdin bolghan parlamént ezasi aydin sezgin ependi yene bir teklip layihesi sundi. Burunmu köp qétim bundaq layihe sun'ghan bolsaqmu, lékin ret qilin'ghan idi. Türkiye hökümiti xitay bilen bolghan munasiwetlerni közde tutup, bu heqte qarar chiqiralmisimu, lékin parlamént ezalirining qollishi bilen türkiye parlaménti bu heqte bir qarar chiqirishi kérek. Bizning partiyemizdin bolghan parlamént ezaliri türkiye parlaméntining bundaq qarar layihesini maqulluqtin ötküzüshning ehmiyetini dawamliq anglitip kéliwatimiz. Bundin kéyin bashqa partiyelerni qayil qilishqa tirishimiz.”

Hazir türkiye parlaméntida 5 chong partiyedin saylan'ghan 561 neper parlamént ezasi bar bolup, mezkur parlamént ezalirining köpi bu telepni qollighan teqdirde maqulluqtin ötidiken.

Türkiye xitay bilen bolghan munasiwitini kücheytishni yolgha qoyuwatqan bügünki künde, bu qararning maqulluqtin ötüsh éhtimali barmu? biz bu heqte köz qarishini igilesh üchün sabiq bash ministir, exmet dawut'oghlu qurghan “Kélechek” partiyesining mu'awin re'isi seljuq özdagh ependidin so'al soriduq.

U, élxet arqiliq bizge mundaq jawab berdi: “‛iyi‚ partiyesi burunmu bir qanche qétim bundaq teklip layihesini sun'ghan idi. Buni bezi partiyeler we parlamént ezaliri qollighan idi. Hazir qayta küntertipke élip keldi. Men türkiye parlaménti derhal barliq partiyeler qol qoyghan ortaq bir qarar maqullap, dunyagha jakarlishi kérek dep oylaymen. Lékin hazir türkiyede 5-ayning 14-küni ötküzülidighan prézidént saylimi bilen parlamént ezaliri saylimining teshwiqat xizmetliri bashlinip ketti. Biraz asta bolsimu saylamdin burun türkiye parlaméntining küntertipige élip kélinidu, dep oylaymen.”

Sherqiy türkistan weqpining sabiq sabiq re'isi, péshqedem pa'aliyetchi hamutxan göktürk ependi, “Iyi” partiyesining xitayning Uyghurlargha élip bériwatqan zulumlirini “Irqiy qirghinchiliq” dep hésablap, bu heqte parlaméntning qarar maqullishi üchün resmiy iltimas sun'ghanliqining zor ehmiyetke ige ikenlikini bayan qildi.

Mutexessisler, türkiye parlaméntida bundaq bir qararning maqulluqtin ötüshining hazirche qiyin ikenlikini, lékin parlaméntning herqaysiy komitétlirida bundaq bir qararni maqulluqtin ötküzgili bolidighanliqini ilgiri sürüshmekte.