“Iyi” partiyesi türkiye parlaméntining Uyghurlar toghrisida ortaq qarar maqullishini telep qildi

Xitayning Uyghurlargha qarita yürgüzüwatqan zulumliri amérika hökümiti, kanada we gollandiye parlaménti teripidin birdek “Irqiy qirghinchiliq” dep békitilishi, shuningdek en'gliye, bélgiye we bashqa bir qisim gherb döletlirining xitayning Uyghurlargha qaratqan basturush siyasitini arqa-arqidin eyiblishi, xelq'arada küchlük tesir peyda qildi. Mushundaq bir ehwalda Uyghur mesilisini izchil halda otturigha qoyup kéliwatqan türkiyediki “Iyi” partiyesi türkiye parlaméntidin Uyghurlar toghrisida ortaq qarar maqullashni telep qildi.

“Iyi” partiyesining parlaménttiki mes'uli isma'il tatli'oghlu ependi 1-mart küni chüshtin kéyin türkiye parlaméntida Uyghur mesilisi toghrisida mexsus muxbirlarni kütiwélish yighini ötküzdi. U sözini mundaq dep bashlidi: “Uyghur mesilisi xelq'aralashti, xitayning Uyghurlargha qarita yürgüzüwatqan pilanliq we sistémiliq zulum siyasitige qarshi xelq'ara jama'et we bezi döletler heriketke ötti. Aldi bilen birleshken döletler teshkilati xitayning Uyghurlarni asas qilghan musulman az sanliqlargha élip bériwatqan zulumini eyibleydighan bayanat élan qilin'ghan idi. Arqidin gérmaniyening birleshken döletler teshkilatidiki wekili kirostof xogen teripidin 2019-yili 10-ayning 6-küni élan qilin'ghan xetke amérika, en'giliye, firansiye, ispaniye we italye qatarliq 39 dölet qol qoyghan idi. Mezkur xette xitay hökümitini jaza lagérliridiki Uyghurlarni derhal qoyup bérishke chaqirghan idi.”

Parlamént ezasi isma'il tatli'oghlu ependi mundaq dédi: “Amérika döliti xitayning shinjang Uyghur aptonom rayonida élip bériwatqan bésim siyasitige qarshi 2020-yili 6-ayning 17-küni ‛Uyghur kishilik hoquq siyasiti qanuni‚ ni maqulluqtin ötküzdi. Finlandiye bash ministiri sanna mirella marin xanim tiwittér arqiliq élan qilghan bayanatida, xitayning Uyghurlargha élip bériwatqan bésim siyasiti heqqide toxtilip, ‛tijariy menpe'etni dep bu zulumni körmeslikke sélishqa bolalmaydu‚ dégen. 2-Ayning 23-küni kanada fédéral parlaménti Uyghurlargha qarita élip bériliwatqan siyasetni ‛irqiy qirghinchiliq‚ dep békitken. Arqidin 2-ayning 25-küni gollandiye parlaménti xitayning Uyghurlargha élip bériwatqan zulum siyasitini ‛irqiy qirghinchiliq‚ dep békitti.”

U bayanatida xelq'ara kélishimge asasen xitayning hazir Uyghurlargha yürgüzüwatqan basturush siyasitining “Irqiy qirghinchiliq” ikenlikini bildürüp, mundaq dédi: “1948-Yili 12-ayning 9-küni birleshken döletler teshkilatida maqullan'ghan we 1951-yili 1-ayning 12-küni yolgha qoyulghan ‛irqiy qirghinchiliqqa qarshi turush ehdinamisi‚ de töwendiki 5 xil jinayet sadir qilinsa, uning irqiy qirghinchiliqqa kiridighanliqi otturigha qoyulghan. Birinchi, bir millet yagi étnik toluqqa mensup ezalarning öltürülishi. Bügünki künde Uyghurlar kolléktip halda yoqitilmaqta. Ikkinchi, melum bir millet ezalirigha rohiy we jismaniy jehettin ziyan sélinishi. Bügün milyonlighan Uyghur we qazaq lagérlarda iskenje we tajawuzgha uchrimaqta. Üchinchi, melum bir ijtima'iy topluqning bir qismining yoq qiliwétilish yaki turmush shert-shara'itlirining weyran qiliwétilishi. Tötinchi, tughut cheklesh we tughutni tosush üchün chare-tedbirlerning qollinishi. Beshinchi, balilarning ata-anisidin ayriwétilishi. Yuquriqi xelq'ara ehdinamide déyilgenlerning köpini xitay hazir shinjang Uyghur aptonom rayonidiki Uyghurlarni asas qilghan bashqa musulman xelqlerge élip bériwatidu. Hazir bular bu jinayetler ‛insaniyetke qarshi jinayet‚ yaki ‛irqiy qirghinchiliq‚ tüsini almaqta.”

“Iyi” partiyesining parlaménttiki mes'uli isma'il tatli'oghlu ependi metbu'at bayanatida ötken charshenbe küni türkiye parlaméntining re'isi mustafa shentop ependi bilen körüshüp parlaméntta Uyghurlar toghrisida ortaq qarar maqullashni telep qilidighanliqini bayan qilip, mundaq dédi: “Biz ‛iyi‚ partiyesi bolush süpitimiz bilen xitayning Uyghurlargha élip bériwatqan zulumini toxtitish üchün türkiye parlaméntida ortaq bir qararni maqulluqtin ötküzüshini, shundaqla bu qararni derhal dunya jama'etchilikige élan qilishini telep qilimiz. Bu telipimizni yetküzüsh üchün türkiye parlaméntining re'isi bilen körüshüshni telep qilghan iduq. Charshenbe küni biz bilen körüshmekchi, biz bu telipimizni uninggha yetküzimiz.”

U özining türkiyening her qaysi jaylirigha xelqning derdini anglash üchün barghinida, nurghun kishilerning “Türkiye néme üchün Uyghurlargha ige chiqmaydu?” dep sorighanliqini bayan qilip, mundaq dédi: “Biz ‛iyi‚ partiyesining rehberliri türkiyening her qaysi jaylirini ayliniwatimiz. Erzurumda, konyada, batmanda, diyarbaqirda, baliqkesirde, qeyseride, bursada, istanbulda, izmirde, tirabzonda, samsunda, qisqisi, biz barghan her jayda xelqimiz bizdin ‛türkiye parlaménti néme üchün xitay zulumi astida éziliwatqan Uyghurlar toghirisida ortaq qarar maqullimaydu?‚ dep sorawatidu. Shunga biz charshenbe küni parlamént re'isimiz bilen körüshüp, xelqimizning bu telipini yetküzümiz.”

Enqerediki Uyghur tetqiqat inistitutining mudiri, istiratégiye mutexessisi doktor erkin ekrem ependi türkiye parlaméntida bundaq bir qararning maqulluqtin ötüshining qéyin ikenlikini, lékin kishilik hoquq komitétida bundaq bir qararni maqulluqtin ötküzgili bolidighanliqini ilgiri sürdi.