Jewher ilham: “Xitay hökümiti gunahsiz késilgen dadam ilham toxtigha erkinlik bérishi kérek”

2019-Yilliq saxarof mukapatini tapshuruwélish murasimida ilham toxtining qizi jewher ilham sözde. 2019-Yili 18-dékabir.

Xelq'arada tonulghan Uyghur ziyaliysi ilham toxti Uyghurlarning xitaydiki qanuniy heqlirini telep qilghanliqi üchün xitay da'iriliri teripidin 2014-yili 1-ayning 15-küni béyjingda tutqun qilin'ghan idi. Shu yili9-ayning 23-küni da'iriler uni “Bölgünchilik we milli qutratquluq” jinayiti bilen sotlap muddetsiz qamaqqa höküm qilghan idi. Shundin buyan xelq'arada ilham toxtigha her xil erkinlik mukapatliri bérilip, xitay hökümitidin ilham toxtigha erkinlik telep qilish pa'aliyetliri dawamlashmaqta.

Ilham toxtining türmige qamalghanliqining 7 yilliqi munasiwiti bilen uning amérikadiki qizi jewher ilham “Ilham toxti instituti” ning re'isi enwerjan ependi we gollandiyediki Uyghur pa'aliyetchisi asiye Uyghur xanim qatarliqlar ziyaretimizni qobul qildi.

Ilham toxtining amérikadiki qizi jewher özining 2017-yildin buyan dadisi ilham toxti we wetendiki bashqa a'ile ezaliri heqqide héchqandaq uchur alammighanliqini bildürüp, bu ehwalning özini ensiretkenlikini bildürdi.

Jewher ilhamning bildürüshiche, dadisi ilham toxti 2014-yili muddetsiz qamaqqa höküm qilin'ghandin buyan, ularning a'ilisidikiler eng éghir künlerni bashtin kechürgen.

Uning bildürüshiche, u ilham toxtining atushtiki jiyen qizi, yeni özining bir newre hedisining ilham toxtigha baghlinip tutqun qilin'ghanliqi we 10 yil késiwétilgenlikidin xewer tapqan.

Jewher sözide yene dadisining xitay hökümiti teripidin adaletsizlerche türmige qamalghanliqini eskertip ötti. U dadisigha oxshash tinchliq yoli arqiliq öz xelqining qanuniy heq-hoquqlirini telep qilghan bir Uyghur ziyaliysini muddetsiz qamaqqa höküm qilishining xelq'ara qanunlarghila emes, belki xitayning özining qanunighimu xilap qilmish ikenlikini tekitlidi.

Jewher ilham yene téximu köp dölet we hökümetlerning heriketke ötüshi we emeliy tedbirlerni élishi kéreklikini bildürdi.

Jewher ilham yene özining dadisi üchün élip barghan pa'aliyetliri heqqidimu melumat berdi. Uning bildürüshiche, bu yil 11-ayda uning dadisi heqqide yézilghan ikkinchi kitabi neshrdin chiqidiken.

Gérmaniyediki “Ilham toxti inistititoti” ning bashliqi enwerjan ependining bildürüshiche, gherb démokratik döletliri ilham toxtining türmidiki ehwaligha yenimu yéqindin diqqet qilishi kérek iken.

U ilham toxtining bir kün bolsimu baldurraq erkinlikke érishishi üchün xelq'ara jem'iyetning dawamliq heriket qilishi kérekliki tekitlidi.

Gollandiyediki Uyghur pa'aliyetchisi asiye Uyghur xanim özining chet elge chiqqandin buyan ilham toxtining Uyghur mesilisidiki idiyesi we uning qilghan ishliri heqqide téximu chongqur tonushqa ige bolghanliqini bildürdi.

Asiye xanimning bildürüshiche, ilham toxtining xitayda Uyghurlar uchrawatqan barawersizlikler we tengsiz mu'amililer heqqide otturigha qoyghanliri emeliyette yillardin buyan mewjut bolup kelgen we hel qilinmay kelgen emeliy mesililer iken.

Uning tekitlishiche, Uyghurlar mesiliside xitay hökümiti ilham toxtigha oxshash Uyghur ziyaliylirining pikrini qobul qilish u yaqta tursun, belki uni adaletsizlerche ömürlük qamaqqa höküm qilghan. Mana bu Uyghurlar mesiliside xitay hökümitining özige qarshi herqandaq qarshi pikirni qobul qilmaydighan mustebit hakimet ikenlikini körsitidiken. Bu xitay hökümitining heqiqiy meqsidining Uyghurlarni pütün millet boyiche xitaylashturup yoqitish ikenlikini ashkarilap béridiken.

“Ilham toxti inistititoti” ning bashliqi enwerjan ependining bildürüshiche, 23-séntebir ilham toxtining muddetsiz qamaqqa höküm qilin'ghanliqining 7 yil munasiwiti bilen tor muhakime yighini ötküzülidiken. Yighin'gha ilham toxtining qizi jewher ilham, shundaqla we ilham toxti hem Uyghur weziyiti heqqide izdiniwatqan mutexesisler qatnishidiken.