Pirézidént namzati jil stéyn: “Xitayning Uyghurlargha irqiy qirghinchiliq élip bériwatqanliqigha ishenmeymen”

Amérika yéshillar partiyesining 2024-yilliq pirézidént namzati jil stéyn (Jill Stein) nutuq sözlimekte. 2024-Yili 28-öktebir, fonikis (Phoenix).

Amérikaning 2024-yilliq pirézidéntliq saylimigha sanaqliq künler qaldi. Amérikaning dölet ichi we sirtidiki közetküchiler barliq pirézidént namzatlirining dunyaning siyasiy weziyiti heqqide éytqan her bir éghiz sözige qattiq diqqet qilmaqta.

Amérika yéshillar partiyesining 2024-yilliq pirézidént namzati, doxtur jil stéyn (Jill Stein) ning 25-öktebir küni “Kim iwérson” (Kim Iversen) yutub qanilining ziyaritini qobul qilghanda, xitayning siyasiti heqqide köp nerse bilmeydighanliqi we Uyghur irqiy qirghinchiliqigha ishenmeydighanliqini éytishi ijtima'iy taratqularda köp tenqidke uchrimaqta.

“Kim iwérson” yutub qanili xitayning Uyghur irqi qirghinchiliqini inkar qilidighan pirogrammiliri bilen tonulghan. Bolupmu kim iwérsonning Uyghur irqi qirghchiliqini yépish we inkar qilish bilen dang chiqarghan xitaydiki eng chong tor cholpini deniyil dambril (Daniel Dumbrill) bilen 2020-yili martta élip barghan söhbiti közetküchilerning küchlük diqqitini qozghighanidi.

Youtube/@KimIversen

Jil stéyn mezkur qanalning riyasetchisi kreyg jardula (Craig Pasta Jardula) bilen élip barghan söhbitide, riyasetchining “Xitayning nöwette Uyghurlar irqi qirghinchliq yürgüzüwatqanliqigha ishinemsiz?” dégen so'aligha mundaq jawab bergen: “Uyghur irqiy qirghinchiliqigha ishenmeymen. Men mu'awin pirézidént namzatimdin anglap turimen, chünki bir musulman bolush süpiti bilen uningda oxshimighan uchur menbeliri bar. Shunga men u jayda néme ish boluwatqanliqini téximu yaxshi chüshinishke teyyar. Zor küchler kishilik hoquqqa xilapliq qilidu, bu ehwal köp yüz béridu. Bu irqiy qirghinchiliq teshkil qilamdu qilmamdu, buni bilmeymen. Men buni tesewwur qilalmidim. Belkim, u jayda kishilik hoquqqa xilapliq qilishlar boluwatqan bolushi mumkin. Emma buning qaysi derijide ikenlikini bilmidim.”

Jil stéyn bu yil 16-awghustta afriqiliq amérika musulmanliridin kaliforniye uniwérsitétining tarix penliri dotsénti, rudolf bach wéyr (Rudolf Butch Ware) ni özining mu'awin pirézidént namzati, dep élan qilghan. Melum bolushiche, yéshillar partiyesi amérikada tesir küchi anche chong bolmighan, pelestin mesiliside ochuq-ashkara isra'iliyeni we amérikaning isra'iliyeni qollash siyasitini tenqid qilidighan partiye iken.

Jil stéyn sözide bashtin-axiri xitayni tenqidleshtin özini qachurghan. U, xitayning 1979-yildin béri urush qozghap baqmighanliqini éytish bilen birge, amérikaning “Dunyadiki eng chong zorawanliq qilghuchi” ikenlikini ilgiri sürgen. U, bu sözni déyishte amérikaning 1960-yillardiki kishilik hoquq we démokratiye dahiysi martin lutér king (Martin Luther King) ning qarashlirini esletken.

U sözide yene özining xitay heqqide köp nerse bilmeydighanliqinimu yoshurmastin mundaq dégen: “Mundaqche éytqanda, men xitaygha yéqin emes, xitayni ukra'ina we rusiyeni tetqiq qilghandek tetqiq qilip baqmidim.”

Amérika démokratlar partiyesining istratégiyechisi, yazghuchi liz simis (Lis Smith) X te jil stéynning sözlirige inkas qayturup, jil stéynni “Xitay kompartiyesining Uyghurlarni mejburiy tughmas qilish, jaza lagérlirigha qamashtek ziyankeshliki we irqiy qirghinchiliqini inkar qilish teshwiqatigha awaz qoshti” dep eyibligen.

“El jezire” qanilining “Yüzlishish” namliq pirogrammisining tonulghan riyasetchisi, zétéo (ZETEO) axbarat qanilining qurghuchisi mehdi hesen (Mehdi Hasan) mu jil stéynning sözlirige özining X hésabida küchlük inkas qayturghan. U, inkasida mundaq dep yazghan: “Yéshillar partiyesining pirézidént namzati jil stéyin mes'uliyetni özining saylam sepdishigha ittirish arqiliq, xitayning shinjangdiki Uyghur musulmanlirigha qaratqan irqiy qirghinchiliq muddi'asi we herikitini inkar qildi. Yüzligen-minglighan Uyghurlar atalmish terbiyelesh lagérlirigha solap qoyulmaqta.”

Amérikadiki kishilik hoquq adwokati we pa'aliyetchisi reyhan eset we yél uniwérsitétidin min kim (Min Kim) bu yil awghustta “Düshmen körülgen Uyghurlar: xitayning qanunlashturulghan mustebit zulumi we keng kölemlik qamaqqa élish” namliq bir doklat élan qilghan bolup, mezkur doklatta xitay soliwetken Uyghurlarning jem'iy qamaq mudditining 4 milyon 400 ming yilgha baridighanliqini otturigha qoyghanidi.

Reyhan eset özining X hésabida jil stéynning sözlirige inkas qayturup mundaq dep yazghan: “Uyghurlar 8 yildin buyan qiyin-qistaqqa élinip, jaza lagérlirida öltürülüwatqanda, pirézidént namzatining, ‛belkim bezi kishilik hoquq depsendichiliki yüz bergen bolushi mumkin‚ déyishi bu nadanliq we mewjutluqi üchün küresh qiliwatqan jem'iyetke qilin'ghan haqarettin bashqa nerse emes. ”

Ötken yili amérikaning pirézidéntliq saylimigha qatnashmaqchi bolghan mayami sheher bashliqi fransis su'aréz (Francis Suarez) ning bir radiyo pirogrammisida, riyasetchining Uyghurlar heqqide sorighan so'aligha, “Uyghur dégen néme? ” (What’s a Uyghur) dep qayturup sorighan so'alimu amérikaning chong axbarat qanallirida qiziq nuqtigha aylan'ghanidi.