Jon xopkins uniwérsitéti xelq'araliq tetqiqatlar fakultétida Uyghur mejburiy emgiki mesilisi muzakire qilin'ghan

Amérikadiki dangliq uniwérsitétlardin jon xopkins uniwérsitétining xelq'araliq tetqiqatlar fakultéti (SAIS) teminlesh zenjirliridiki Uyghur mejburiy emgikige taqabil turushning yolliri heqqide uyushturghan muhakime yighini mezmuni we qatnashquchilar. 2024-Yili 8-aprél, washin'gton.

Amérikadiki dangliq uniwérsitétlardin jon xopkins uniwérsitétining xelq'araliq tetqiqatlar fakultéti (SAIS) teminlesh zenjirliridiki Uyghur mejburiy emgikige taqabil turushning yolliri heqqide bir Muhakime yighini Uyushturghan.

8-Aprél düshenbe küni ötküzülgen bu yighin'gha amérika emgek ministirliqining mejburiy emgek we adem etkeschiliki ishxanisi mudiri marsiya éwgényo xanim bilen birlikte, kishilik hoquq we tijaret sahesidiki bir qisim mutexessisler teklip qilin'ghan.

Biz yighin heqqide tepsiliy melumat élish üchün mezkur yighinning uyushturghuchisi we riyasetchisi bolghan, jon xopkins uniwérsitétining ilghar xelq'araliq tetqiqat fakultétining piroféssori nina gardnér (Nina Gardner) xanimni ziyaret qilduq. Nina xanim bu fakultétning magistir oqughuchilirigha 13 yildin béri karxanilarning tijaret we kishilik hoquq mesililiridiki mes'uliyiti heqqide ders bérip kéliwatqan bolup, kéyinki 6 yilda nuqtiliq halda Uyghur mejburiy emgiki mesilisige merkezleshken iken. U mundaq deydu:

“Bilginingizdek Uyghur mejburiy emgek mesilisi dölet qollishi bilen élip bériliwatqan mejburiy emgek mesilisining muhim bir örniki bolghachqa, men kéyinki 6 yildiki derslirimde nuqtiliq halda Uyghur mejburiy emgek mesilisi üstide toxtaldim. Bizning yene Uyghurlargha yüz bériwatqanlar heqqide bek köp melumati bolmighan, shundaqla xitaydin kelgen oqughuchilirimizmu bar. Bu xitay oqughuchilarning öz dölitide bu heqte toghra we erkin melumat élish imkani yoq. Gerche bu munazire qilish qéyin téma bolsimu, emma akadémiye erkinlikini közde tutup turup, bu heqte yighin chaqirduq.”

Nina xanimning déyishiche, yighinda aldi bilen anglighuchilargha xitay hökümitining Uyghurlargha yürgüzüwatqan wehshiylikliri jümlidin amérika hökümiti teripidin irqiy qirghinchiliq we insaniyetke qarshi jinayet dep belgilen'gen siyasetliri chüshendürüp ötülgen we andin Uyghurlarni ishchi qilip yötkesh siyasiti heqqide melumat bérilgen.

Mezkur yighinda amérika Uyghur birleshmisi re'isi elfidar iltebir xanim, xelq'araliq meslihetchilik shirkiti (ICF) ning xelq'ara tijaret mutexessisi jenél gordon xanim (Janelle Gordon), adil emgekchiler jem'iyitining (FLA) bash idare diréktori shélliy han (Shelly Heald Han) we kishilik hoquq mutexessisi, doktor soféy réchardson qatarliqlar teklip qilin'ghan bolup, mutexessisler ayrim-ayrim halda Uyghurlargha yürgüzülüwatqan wehshiylikler, mejburiy emgek, amérikaning Uyghur mejburiy emgikige taqabil turush qanuni we uningdiki kemchilikler heqqide sözligen.

Elfidar iltebirning radiyomizgha déyishiche, u yighinda mejburiy emgek bilen siyasiti bilen bu siyaset ep kéliwatqan aqiwetler heqqide nuqtiliq toxtalghan.

Melum bolushiche, Uyghur mejburiy emgiki dölet qollishi bilen ep bériliwatqanliqidek tebi'iti sewebidin uni xelq'araliq teminlesh zenjiridin tazilash riqabetke tolghan bir ish iken. Piroféssor nina gardénir xanimning bu heqte mundaq deydu: “Aldi bilen, xitay hökümitining Uyghurlargha qaritiwatqan siyasetlirini qachan özgertidighanliqi éniq bolmighachqa, tijaretchiler özi xitayda Uyghur mejburiy emgikige chétilip qalmay turup, tijaret qilishning yolini tépishi kérek. Emma bundaq qilish qéyin. Chünki xitay hökümiti ishchilar uyushmilirini we ishchilar hoquqini tekshüridighan teptish shirketlirige zerbe berdi, ishchilarning awazi pütünley jimiqturuldi. Xitayda ishchilar hoquqigha kapaletlik qilip turup ish qilish mumkin emes haletke keldi. Shunga bir qisim shirketler bashqa döletlerge yüzlinishning yolini izdewatidu. Bu tolimu zor riqabet. Amérika, yawropa ittipaqi we yaponiye qatarliq döletler hazir teminlesh zenjirining pakizliqigha kapaletlik qilghan asasta tijaret qilish yoligha qarap mangdi. Menche téximu köp döletler buninggha qétilsa we mejburiy emgek bilen shughulliniwatqan shirketler we döletlerge bésim ishletse bu mesilide ilgirilesh hasil qilghili bolushi mumkin.”

Elfidar iltebir xanimning déyishiche, u yighinda Uyghur mejburiy emgiki bilen bulghan'ghan mehsulatlarning hélihem amérika bazirigha kirishige seweb boluwatqan qanuniy yochuqlarni otturigha qoyup ötken bolup, bu heqte uzun munaziriler bolghan.

Nina gardénir xanimmu radiyomizgha qilghan sözide, xitayning “Shyin” we “Timu” qatarliq tor betliri arqiliq parche sétiliwatqan kiyim-kéchek qatarliq mehsulatlarning amérika bazirigha kirishige seweb boluwatqan u “Eng töwen chek” qa'idisi heqqide toxtaldi.

“Eng töwen chek qa'idisi” amérika tamozhnisining qimmiti 800 dollardin töwen posulkilarni tekshürmeslik heqqidiki qa'idisi bolup, yuqiridiki xitay tor betliri mushu yochuqtin paydilinip, Uyghur mejburiy emgiki bilen yasap chiqilghan paxta mehsulatliri yeni kiyim-kécheklerni amérikaliq istémalchilarning sétiwélishigha sunuwatatti. Nina gardnér xanim mundaq dédi:

“Méning oqughuchilirim bu yochuqqa diqqet tartidighan qisqa filimlarni ishlidi. Yighinda biz bu téma üstide mexsus toxtalduq. Bundaq qilishtiki meqsitim anglighuchilarning diqqitini tartish we yighindiki oqughuchilirimni özining torda sétiwalghan nersilirige diqqet qilishqa chaqirish idi. Bu heqte nurghun munaziriler boldi. Yighin'gha teklip qilin'ghan amérika chégra we tamozhna idariside ishleydighan adwokatning déyishiche, ular hazir bu yochuqni étish üchün xizmet qiliwétiptu”

Piroféssor nina gardénir xanim oxshash waqitta yene, xelq'araliq shirketlerge sijil tijaret heqqide meslihet bérish shirkitining diréktori bolup, u adette shirketler bilen hemkarliship, ulargha amérika we yawropaning sijilliqqa munasiwetlik nazaret qilip bashqurush qanunliri heqqide chüshenche béridiken hemde ularning muhit we kishilik hoquqni qoghdighan asasta tijaret qilishi üchün meslihet béridiken.

U radiyomizgha qilghan sözide, mejburiy emgekke taqabil turush xizmitining téxi bashlan'ghuch halette ikenlikini, amérika hökümitining Uyghur mejburiy emgikige ortaq taqabil turush üchün karxanilarni we hemde yenimu köp döletlerni ortaq hemkarlishishqa chaqirishi lazimliqini, démokratik döletler öz qimmet qarishigha sadiq qalghandila andin bu mesilini hel qilghili bolidighanliqini éytti.

U yene, mejburiy emgekke taqabil turush saheside intayin köp ijabiy tirishchanliqlar boluwatqanliqini tekitlep, özining bu jehette kelgüsige ümidwarliq bilen qaraydighanliqini eskertti.

Amérika jon xopkins uniwérsitétining xelq'ara tetqiqatlar fakultéti xelq'ara munasiwet, diplomatiye, dölet bixeterliki, iqtisad we ammiwi siyasetlerni öginish we tetqiq qilishqa béghishlan'ghan bolup, u amérika üchün nurghun diplomatlarni, siyasetchilerni yétishtürgen nopuzluq bilim yurtlirining biri bolup hésablinidu.