Mutexessisler: “Jungxu'a milliti ortaq gewdisi éngini omumlashturush” ning kücheytilishi assimilyatsiyeni kücheytishtur

Xitay kompartiyesining bash sékrétari shi jinping textke chiqqandin buyan xitay milletchilikini yadro qilghan “Jungxu'a milliti ortaq gewdisi éngini omumlashturush” namidiki esheddiy xitay milletchiliki barghanche kücheymekte. Bolupmu 2017-yildin buyan xitay da'iriliri Uyghurlargha qarita irqiy qirghinchiliq siyasitini yolgha qoyush bilen birge, “Jungxu'a milliti ortaq gewdisi éngini kücheytish” , “Jungxu'a medeniyiti bilen ozuqlandurush” dégen namlarda rayondiki Uyghurlarni asas qilghan türkiy milletlerni xitaylashturush siyasitinimu teng élip barmaqta.

Melum bolushiche 2024-yili 4-ayning 15-küni ürümchide échilghan, 15-aprél küni échilghan xitay kompartiyesi Uyghur aptonom rayonluq komitéti10-qétimliq qurultiyining 11-omumiy yighinida jungxu'a milliti ortaq gewdisi éngini omumlashturush we kücheytish toghrisida mexsus qarar maqullan'ghanidi. Xitayning tengritagh torining 29-awghust künidiki xewiride déyilishiche, 29-awghust küni, aptonom rayonluq partiye komitétining “Jungxu'a milliti ortaq gewdisi éngi rehberlik guruppisi” qurulghanliqi élan qilinip, shu küni mezkur guruppining 1-qétimliq xizmet yighini échilghan.

Xewerde déyilishiche, mezkur guruppa Uyghur aptonom rayonining partkom sékrétari mashingrüy, Uyghur aptonom rayonining qorchaq re'isi erkin tuniyaz, zumret obul qatarliq xitayning Uyghur aptonom rayonidiki bir qisim hökümet emeldarliri we bingtüenning yuqiri derijilik hökümet emeldarliridin teshkillen'gen. Yighin'gha riyasetchilik qilghan ma shingrüy sözide, “Jungxu'a milliti ortaq gewdisi éngini omumlashturush” xizmitini élip bérishta, iqtisadiy qurulush, siyasiy qurulush, medeniyet qurulushi, ijtima'iy qurulush, ékologiyelik medeniyet qurulushining pütkül jeryanlirida “Jungxu'a milliti ortaq gewdisi éngini omumlashturush” témisida ching turush” ni tekitligen.

Chet ellerdiki weziyet analizchiliridin türkiye hajiteppe uniwérsitétning dotsénti doktor erkin ekrem ependining bildürüshiche, shi jinping textke chiqqandin buyan tekitliniwatqan “Jungxu'a milliti ortaq gewdisi éngini omumlashturush” siyasiti xitay bolmighan milletlerni nishan qilghan “Xitaylashturush” siyasitining del özi bolup, bu emeliyette xitay kompartiye hökümitining asasiy qanunida belgilen'gen “Xitaydiki milletlerning milliy medeniyet kimlikini qoghdash” qanunigha xilap qilmish iken.

Erkin ekrem ependining bildürüshiche, xitay kompartiye hökümitining nöwette Uyghur élide mexsus qarar maqullap, “Jungxu'a milliti ortaq gewdisi éngini omumlashturush” siyasitini qanun wasitiliri arqiliq ijra qilish, hetta Uyghur aptonom rayonluq hökümet emeldarliridin teshkillen'gen “Yétekchilik qilish guruppisi” qurulghanliqini élan qilishi, xitay hökümitining Uyghur qatarliq xitay bolmighan milletlerning milliy kimlik tuyghusining küchiyishidin yüz béridighan “Xitaydin ayrilish” yeni xitay hökümiti tekitlewatqan “Xitaydin bölünüsh” keypiyatining küchiyishidin qattiq ensirewatqanliqini körsitidiken.

Xitayning tengritagh torining xewiride “Jungxu'a milliti ortaq gewdisi éngini omumlashturush” ni kücheytish heqqide toxtilip, “Jungxu'a milliti ortaq gewdisi éngini kücheytish” shinjangning milliy ittipaqliqi, tereqqiyati we uzun muddetlik muqimliqigha munasiwetlik zor siyasiy mesile” , “Jungxu'a milliti ortaq gewdisi éngini kücheytish” toghrisidiki mezmunlarni aliy mekteplerning derslik sistémisigha kirgüzüsh, chongqur mezmundiki teshwiqat we ma'arip pa'aliyetlirini qanat yaydurush we shinjangni medeniyet arqiliq ozuqlandurushni qet'iy dawamlashturush kérek” dégen bayanlar bérilgen. Xitay xewerliride yene “Jungxu'a milliti éngini omumyüzlük singdürüsh” ni metbu'at, ma'arip we bashqa her xil öginish ussulliri bilen emelge ashurush qatarliqlar tekitlen'gen.

Xitay hökümitining “Jungxu'a milletliri ortaq gewdisi éngini kücheytish” , “Jungxu'a medeniyiti bilen ozuqlandurush” dégenliri, weziyet analizchiliri we kishilik hoquq pa'aliyetchiliri teripidin, “Uyghur, qazaq qatarliq milletlerni medeniyet we idé'ologiye jehette özgertish we assimilyatsiye qilish, shu arqiliq ularning öz tili, medeniyiti we dinigha bolghan tewelikini ajizlashturush hem yoq qilish” dep qaralmaqta.

Amérikaning nyu-york shehiridiki xitay analizchiliridin “Béyjing bahari” zhurnilining sabiq bash muherriri obzorchi xu ping ependi, xitay hökümitining “Jungxu'a milliti ortaq gewdisi éngini kücheytish” ni tekitlishidiki siyasiy meqsetning Uyghurlarni assimilyatsiye qilip yoqitish siyasiti dep körsetti.

Xu ping ependining tekitlishiche, “Jungxu'a milliti ortaq gewdisi éngini kücheytish” siyasiti, xitay tili we xitay medeniyet bayramlirini Uyghur qatarliq xitay bolmighan milletlerge mejburiy téngish qatarliq köp xil shekillerde, qanuniy belgilimiler we hökümetning siyasiy buyruqliri sheklide mejburiy ijra qiliniwatqan bolup, bu emeliyette, Uyghurlargha oxshash xitay bolmighan milletlerning milliy medeniyitini pütünley yoqitip, Uyghur qatarliq milletlerni xitaydin perqsiz haletke ekélishni yeni pütünley xitaylashturup bu milletlerning milliy mewjutluqini yoqitishni nishan qilghan xitaylashturup éritip yoqitish siyasitining del özi iken.

Xelq'ara kishilik hoquqni közitish teshkilatining tetqiqatchisi maya wang xitay hökümitining “Jungxu'a milliti ortaq gewdisi siyasiti” we “Shinjangni medeniyet arqiliq ozuqlandurush qurulushi” toghruluq qilghan ilgiri radiyomiz Uyghur bölümige qilghan sözide, “Xitay hökümitining atalmish ‛medeniyet qurulushi‚ Uyghurlarni xitaylashturushtur, bu emeliyette insaniyetke qarshi jinayet tüsini alghan” dep körsetkenidi.

Yuqiridiki awaz ulinishidin tepsilatini anglaysiler.