Kanada parlamént ezaliri trudu hökümitini Uyghur musapirlirigha orun hazirlashqa chaqirdi

Yéqinqi 5 yildin béri izchil tirishchanliq körsitilip kélin'gen xitaydin qéchip chiqqan 10 ming Uyghur we bashqa türkiy az sanliq millet musapirlirini kanadagha qobul qilish layihesi axirqi basquchke keldi. Kanada parlaméntining awam palatasi, hakimiyet béishidiki libérallar partiyesidin bolghan parlamént ezasi samir zuberi teripidin sunulghan bu layiheni 1-féwral awazgha qoyulushtin burun, yeni 30-yanwar küni axirqi qétim parlaméntta munazirige qoydi.

Parlaméntning qishliq tetildin kéyinki tunji künlük yighinida küntertipke qoyulghan bu layihege qarita parlamént ezaliri bash ministir trudoning hökümet kabéntini 10 ming Uyghur musapirigha kanadada orun hazirlashqa, qarar layihesi 1-féwral awazgha qoyulghanda hökümet kabintinimu qollap awaz bérishka chaqirdi.

Bu qarar layihesini sun'ghan lbéral parlamént ezasi samir zuberining 30-yanwar parlaméntta qilghan sözide körsitishiche, Uyghurlar mesilisi meyli irqiy qirghinchiliq yaki insaniyetke qarshi jinayet bolsun, choqum hel qilinishi we éniqliqqa érishishi kérek iken. Samir zuberi mundaq deydu: “Biz bu alahide qarar layihesni chöridigen haldiki bir ittipaqliq sadasini anglighinimizda, insaniyet a'ilimizning bu jiddiy mesilisini hel qilishiqa yardem bérish teshebbusi, meyli u irqiy qirghinchiliq yaki insaniyetke qarshi jinayet dep qaralsun, choqum éniq hel qilinishi kérek. Bu layihe kanadaliqlar teripidinla emes, xelq'ara jem'iyet teripidinmu diqqet qilinidu.”

Samir zuberi sözide yene parlamént ezalirining qaysi partiyedin bolsa bolsun, bu qarar layihesige qollap awaz bérishini telep qilip: “Bizning bu mesilide éniq bolushimiz we rehberlik rolini oynishimi intayin muhim. Men bu parlaménttiki her bir ezaning qaysi orunda bolsa bolsun, qaysi partiyedin bolsa bolsun, bu qarar layihesini qollap awaz bérishini ümid qilimen we kütimen” dégen.

Melum bolushiche, nöwette M-62 nomurluq bu qarar layihesi bash ministir trudoning hakimiyet béishidiki libérallar partiyesini öz ichige alghan parlaménttiki besh partiyening parlamént ezalirining mutleq köp qismining qollishigha érishmekte iken. 30-Yanwar parlamént kubék guruppisining parlamént ezasi déniz trudél sözge chiqqanda, dunyada kishilik hoquq we insanperwerlik krizisi nurghun bolsimu, lékin Uyghurlarning ehwali alahide ikenlikini tekitligen. Dénis trudél: “Méningche, bu qarar layihesi intayin muhim. Hazir dunyada insanperwerlik krizisi, kishilik hoquq krizisi köp, buni méning xizmetdashlirimmu bilidu. Biraq Uyghurlarning weziyiti bek alahide bolup, choqum sözlinishi kérek” dégen.

Dénis trudélning éytishiche, shundaq bolsimu, lékin hökümet bu mesilide yenila ikkilinip kelgen. U bu qétim bolsimu hökümetning T-62 nomurliq qarar layihesige qollap awaz bérishini, xitayning herkitini “Irqiy qirghinchiliq” dep étirap qilishini telep qilghan.

Dénis trudél mundaq deydu: “T-62 Nomurliq qarar layihesi hökümetning awaz bérip, xitayning Uyghurlargha tutqan mu'amilisini irqiy qirghinchiliq, dep étirap qilishini telep qilsimu, lékin emeliyette hökümet kabinéti qorqunchaqliq bilen bu qarar layihesige awaz bérishtin özini qachurup keldi. Biz bu qétim heqiqeten bundaq ehwalning yüz bermeslikini, bu qétim hökümetning yüreklik bilen xitayda yüz bériwatqan ishlarni irqiy qirghinchiliq, dep étirap qilishini ümid qilimiz.”

Öktichi partiyeler jastin trudo hökümitini yüreksizlik qilish bilen eyiblisimu, lékin trudo 30-yanwar Uyghur musapirlar qarar layihesi parlaméntta munazire qilin'ghan bir waqitta, dunya Uyghur qurultiyining re'isi dolqun eysa bashchiliqidiki bir Uyghur wekiller guruppisi bilen uchrashqan. Analizchilar, trudoning parlamént binasida Uyghur pa'aliyetchiler bilen uchrishishi hökümetning 1-féwral awazgha qoyulidighan qarar layihesige qarita ijabiy pozitsiyesini ipadileydighan küchlük signal, dep qarimaqta. Parlamént binasidiki uchrishishqa qatnashqan Uyghur pa'aliyetchiliridin “Kanada Uyghur heqlirini himaye qilish qurulushi” ning dériktori memet toxti 31-yanwar ziyaritimizni qobul qilip, trudo bilen bolghan uchrishishi heqqide melumat berdi.

Memet toxtining éytishiche, u qarar layihesi 1-féwral awaz qoyulghanda mutleq köp awaz bilen maqullinishigha ishensimu, lékin kabinét ezalirining awaz bérishtin waz kéchish éhtimalini chetke qaqmaydiken.

Libéral parlamént ezasi samir zuberining mezkur qarar layihesi, kanada köchmenler idarisining xitayning ziyankeshlikidin qéchip chiqip, 3-dölette panahliniwatqan xeter astidiki Uyghurlardin 10 ming kishini 2024-yildin bashlap 2 yil ichide kanadagha yötkep kélishni öz ichige alidiken.

Samir zuberi 30-yanwar parlaméntta qilghan sözide, “Insaniyetke qarshi jinayet sadir bolush éhtimalliqi bolghan haman qoghdash mes'uliyiti heriketke ötidu. Bu digenlik, qanun-tüzümge tayinidighan kanadadek döletlerning kishilik hoquq endishilirini bir terep qilish üchün, qolidin kélidighan eng ünümlük charilarni ishqa sélishi kérek, dégenliktur” dégen.