Kanada parlamént ezaliri trudé'o hökümitini “Xitayning irqiy qirghinchiliqi” qararini emeliyleshtürüshke chaqirdi

Muxbirimiz erkin
2021.02.25
Kanada parlamént ezaliri trudé'o hökümitini “Xitayning irqiy qirghinchiliqi” qararini emeliyleshtürüshke chaqirdi Kanada parlaménti xitayning Uyghurlargha qaratqan zulumlirini “Irqiy qirghinchiliq” dep békitti. 2021-Yili 22-féwral.
Photo: RFA

Kanadada hakimiyet béshidiki libérallar partiyesi we öktichi siyasiy partiye-guruhlarning parlamént ezaliri trudé'o hökümitini kanada parlaméntining 22-féwral maqullighan xitayning Uyghurlargha irqiy qirghinchiliq yürgüzüwatqanliqi toghrisidiki qararigha emel qilip, konkrét heriketke ötüshke chaqirdi. Düshenbe küni 266 awazning qollishi bilen maqullinip, xitayning herikiti “Irqiy qirghinchiliq” dep jakarlan'ghan bu qarargha, bash ministir jastin trudé'oning hakimiyet béshidiki libérallar partiyesining parlamént ezalirimu qarshi awaz bermigen idi.

Parlamént ezalirining qeyt qilishiche, emdi kanada hökümiti musapirlar programmisini yolgha qoyup, Uyghur musapirlirini bixeter makan bilen teminlishi, téximu qattiq tedbirlerni élip, Uyghur mejburiy emgek mehsulatlirining kanadagha kirishini cheklishi we magnitskiy qanunini ishlitip, “Uyghur irqiy qirghinchiliqi” da jawabkarliqi bar xitay emeldarlirini jazalishi kérek iken. Samér zuberi, “Uyghur irqiy qirghinchiliq” qarar layihisini qollighan hakimiyet béshidiki libérallar partiyesi parlamént ezalirining biri.

U 24-féwral ziyaritimizni qobul qilip, kanadaning “Heriketke ötüsh exlaqi mes'uliyiti barliqi” ni bildürdi. Samér zuberi: “Hazir parlamént rayonda yüz bériwatqanlarni irqiy qirghinchiliq, dep étirap qildi. Bizning dölet we hökümet bolush süpitide heriketke ötüsh exlaqiy mes'uliyitimiz bar. Bu toghrisida (parlaméntning) xelq'ara kishilik hoquq töwen komitéti bayanat élan qilghan. Bayanatning mezmuni nahayiti keng. Uningda hökümetning rayonda boluwatqan ishlar toghrisida qilishqa tégishlik bir qanche mesile otturigha qoyulghan” dédi.

Uning qarishiche, hökümetning qilishqa tégishlik 1-ishi alahide musapirlar programmisi yolgha qoyup, xeter astidiki Uyghur musapirlirini orunlashturush iken. U mundaq deydu: “Men shuni chongqur hés qiliwatimenki, biz lagérlargha yollinish xewpi bolghanlargha qarita alahide musapirlarni orunlashturush programmisi yolgha qoyushimiz kérek. Kanada burunqi yezidiler we suryanilarni orunlashturush programmisini hazir Uyghur we bashqa türkiy az sanliq milletlerge ijra qilishi lazim. Bu heriket hökümetlerge parlamént maqullighan qararning ijra qilghanliqini namayan qilidu”.

Konsérwatiplarning awam palata ezasi garnét géniyusning qarishiche, musapirlar mesilisi uyhgur irqiy qirghinchiliq mesilisidiki jawab bérishke tégishlik témilarning biri iken. Garnét géniyus bu sözlerni 23-féwral kanada awam palata ezasi arnold wérsénning sahibxaniliqida ötküzülgen “Xitay, kishilik hoquq we xelq'ara tereqqiyat” dégen témidiki kechlik tor yighinida éytqan. Uning qarishiche, kanadaning “Musapirlar shexsi kapalet qanili” Uyghur musapirlirini qobul qilishning hazirqi ünümlük yoli iken.

U bu heqtiki so'algha mundaq dédi: “Bu, shübhisizki, biz jawaben köngül bölüshke tégishlik mesile. Biraq men buningda musapirlar shexsi kapalet qanilini ishlitishke mayil. Bu, xeter astidiki kishilerni kanadagha élip kélip, ularning kanadagha maslishishigha yardem qilishning eng ünümlük yoli, dep qaraymen. Uyghurlarning weziyitige bolghan diqqetning artishi kanadadiki oxshimighan guruppilarni ulargha kapalet bolushqa téximu qizziqturidu”. Biraq, u yene hökümetni bu programmigha kashila chiqirip, uninggha tosqunluq qilish bilen tenqidligen.

Garnét géniyusning tekitlishiche, hökümet yene xitaygha magnitskiy émbargosi yürgüzüp, xitay emeldarlirini jazalishi, Uyghur mejburiy emgek mehsulatlirini cheklishi kérek iken. U: “Ré'alliqni étirap qilish buning 1-qedimi. 2-Qedemde küchlük siyasiy tedbirlerni élip, Uyghur xelqini qoghdash, bu irqiy qirghinchiliqqa qarshi küresh yolidiki mes'uliyitimizni ada qilishimiz kérek. Bu dégenlik irqiy qirghinchiliqni élip barghanlargha qarshi magnitiski émbargosi yürgüzüsh, bizning teminat zenjirimizni islah qilish. Mejburiy emgek mehsulatlirining bazirimizgha kirishining aldini élishtur” dégen.

Awam palata ezasi zuberimu mejburiy emgek mehsulatlirida konsérwatiplargha oxshashla hökümetning bu mehsulatlarni cheklishini telep qildi. U bu heqtiki so'alimizgha mundaq dédi: “Bizning kanadagha import qilghan mehsulatlar mejburiy emgekke chétilmasliqi kérek. Bezi mehsulatlar asasen dégüdek shinjang Uyghur aptonom rayonida ishlepchiqirilghan. Bu mehsulatlar paxta, pemidur, quyash énérgiye taxtisigha ishlitilidighan krimniy qétishmisi we bashqa nurghun mehsulatlarni öz ichige alidu. Biz mejburiy emgek mehsulatlirining import qilinmasliqigha kapaletlik qilishimiz lazim. . Hökümetning mana bularni qilishini ümid qilimen”.

Pa'aliyetchilirining körsitishiche, kanada parlaméntining qarari kanadagha bezi mes'uliyetlerni artidiken. Kanadadiki Uyghur kishilik hoquq pa'aliyetchisi memet toxti 24-féwral ziyaritimizni qobul qilip, parlaméntning qarari kanadagha irqiy qirghinchiliqning aldini élish, jawabkarlarni jazalash we qirghinchiliqqa uchrighan xelqlerni qoghdash jehetlerde zor mes'uliyet artqanliqini bildürdi.

Kanada parlaméntining qararida yene kanada hökümitining 2022-yilliq béyjing qishliq olimpik musabiqisini bashqa döletke yötkesh toghrisida iltimas sunushi telep qilin'ghan. Bu teklip layihisi awam palatasida 29 awazgha qarshi 229 awaz bilen maqullan'ghanidi. Kanada parlaméntigha xitayning irqiy qirghinchiliqini étirap qilish teklip layihisi sun'ghan awam palata ezasi maykél chongning körsitishiche, kanada hökümiti xelq'ara olimpik komitéti bilen alaqiliship, 2022-yilliq qishliq olimpikni bashqa döletke yötkeshni telep qilishi kérek iken.

Awam palata ezasi samér zuberimu 24-féwral ziyaritimizni qobul qilghanda özining 2022-yilliq qishliq olimpik musabiqisini bashqa döletke yötkesh pikirini “Eng toghra yol”, dep qaraydighanliqini bildürdi.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.