Kanada hökümiti kanadadiki Uyghurlarni xitayning parakendichilikidin qoghdashta alahide tedbirlerni élishqa chaqirilghan

Kanada parlaménti xelq'ara kishilik hoquq töwen komitéti bilen tashqi ishlar-xelq'ara tereqqiyat komitéti bu yil 4-ayda kanada hökümitige Uyghurlar toghrisida 15 türlük tewsiye yollighan. Bu tewsiyelerning biri kanadadiki Uyghurlarning bi'ixeterlikige a'it bolup, uningda kanada jama'et xewpsizlikining sistémiliq rewishte iz qoghlap, ‍Uyghurlarni xitay bixeterlik parakendichilikidin qoghdishi telep qilin'ghanidi.

Kanada hökümiti bu 15 türlük tewsiyege qayturghan yazma jawabida Uyghurlarni qoghdash toghrisida toxtilip, xitayning Uyghurlarni parakende qilish, tehdit sélish we qorqutush qilmishliridin xewiri barliqi, bu xil heriketlerning üzül-késil qobul qilinmaydighanliqini éytqan. Biraq, kanada jama'et xewpsizlikining sistémiliq rewishte iz qoghlap, shexs we guruppilarni qoghdash telipige qarita ‍öz pikride qalghan.

Lékin hökümetning qeyt qilishiche, kanada jama'et xewpsizlik sistémisining bu xil shexsi délolarni sistémiliq nazaret qilish hoquqi yoq bolup, kanadaning hazirqi mewjut amanliq tarmaqliri kanadaliqlarni öz hoquq da'iriside chet'el küchlirining tehditidin qoghdash wezipisini atquridiken. Xitay omanliq organlirining chet'ellerdiki Uyghurlargha tehdit sélip, ularning ‍özi turushluq döletlerde pikir erkinlikini qollinishigha tosqunluq qilip kéliwatqanliqi hemmige melum.

Bu mesile kanada parlaméntining diqqitini qozghighan bolup, u ‍özining 15 türlük tewsiyeside buninggha qarita hökümetning tedbir qollinishini telep qilghan. Lékin kanada hökümitining bu mesilidiki jawabigha kanadadiki "Ra'ul wollénbérg kishi'ik hoquq merkizi" ning qanun meslihetchisi, adwokat yunah diyamund qayil bolmidi. Uning qarishiche, kanada bixeterlik organliri Uyghurlarni qoghdashni aldinqi orun'gha qoyushi we alahide tedbirlerni qollishi kérek iken.

Yunah diyamund mundaq deydu: "Ularning jama'et xewpsizlik ramkisi da'iriside alahide programmisi bolushi kérek. Mesilen kanada bixeterlik-istixbarat idarisi mexpiy heriket qilidighanliqini bilimen. Lékin shundaqtimu ular ammigha yüzlinip, Uyghurlar we Uyghurlarni himaye qilidighan guruppilarning kanadada parakendichilikke uchrishidin qoghdashqa kapaletlik qilishi, ularni qoghdashni aldinqi orun'gha qoyushi lazim".

Yunah diyamundning éytishiche, kanadaliq Uyghurlarni qoghdash kanadaning igilik hoquq mesilisi iken. U: "Chünki, bu yerde biz kanadaning igilik hoquqi heqqide sözlewatimiz. Xitay da'im ‍özining igilik hoquqini qoghdaydighanliqini dawa qilip keldi. Biz kanadada öz puqralirimizni qet'iy qoghdaydighanliqimizni ipadilishimiz kérek. Chünki, biz xitay türmisidiki kanada puqralirini qoghdiyalmiduq. Shunga biz alahide programma yolgha qoyup, kanadadiki Uyghur we bashqa türkiy musulmanlarni qoghdashqa, ularning jazagha uchrimasliqi we kanadada bixeter ikenlikige kapaletlik qilishimiz kérek" dédi.

Melum bolushiche, xitay da'irilirining kanada'iki Uyghurlargha bolghan parakendichiliki Uyghurlar duch kéliwatqan ré'al tehdit bolup, nurghun Uyghurlar xitay da'irilining parakendichiliki we tehditi tüpeyli özlirining pikir erkinlikini qollinishqa yaki lagér hem türmilerdiki a'ile ezalirigha ün chiqirishqa pétinalmay kelmektiken.

"Kanada sherqiy türkistan jem'iyiti" ning hey'et ezasi, doxtur muhemmetjan qurban 2-awghust bu heqtiki ziyaritimizni qobul qilip, kanada hökümitining tedbiri élishi zörür ikenlikini bildürdi.

Muhemmetjan qurbanning éytishiche, uning ‍özimu yéqinda bu xil parakendichilikke uchrighan. U, bu xil parakendichiliklerning her xil kimlik, her xil meqset we shekillerde yüz béridighanliqini bildürdi.

Kanada hökümiti Uyghurlarni qoghdash toghrisidiki tewsiyege qayturghan jawabida, kanada jama'et xewpsizlikining shexsi délolarni sistémiliq nazaret qilish hoquqi yoqluqini éytqan bolsimu, biraq kanada xan jemeti atliq saqchisi we bixeterlik-isxbarat idarisining dölet bixeterlikige a'it tehditlerni, xususen chet'el döletlirining shexslerge qaritilghan tehdit we qorqutushlirini téléfon yaki tor arqiliq melum qilish méxanimizmi barliqini bildürgen.

Biraq adwokat yunah diyamundning qarishiche, kanada we uning bilen ‍oxshash pikirdiki döletler Uyghurlarni qoghdaymiz dése, mesilini noqul b d t da hel qilishning ornigha ichki-tashqi jehetlerde ünümlük tedbirlerni élishi kérek iken. U mundaq deydu: "Méningche b d t diki kashila we b d t ichide xitayni qollash hemme ishni b d t gha baghlashqa bolmaydighanliqini körsetti. Shunga, bu kanada we uning ittipaqdashlirining ichki-tashqi jehetlerde ünümlük tedbirlerni élishini teqezza qilidu. Bu nuqtidin alghanda kanada hökümitining Uyghurlar üchün ‍öz aldigha alahide tedbirlerni almasliqi kishini ümidsizlendüridu".

Kanada parlaméntining hökümetke sun'ghan Uyghurlar heqqidiki 15 xil tewsiyisi kanada'iki Uyghurlarni qoghdash bilen bir waqitta tutqunlarni qoyup bérish, lagérlarni tekshürüsh, téxnika éksport we mejburiy emgek mehsulatlirini kontrol qilish, Uyghur musapirlirigha panahliq bérish, xitay türmisidiki kanada puqrasini hüsenjan jélilni qutquzush, "Irqiy qirghinchiliq" ni étirap qilish qatarliq mezmunlarni öz ichige alghan.

Buni bésish arqiliq, pikringizni yézing

• Print
• Hembehr
• Ewetish

Barliq pikir - bayanlarni körüsh.

• Bügünki anglitish
• Ilgiriki anglitishlar