Кәвсәр ваһит: “хитай бигунаһ сиңлимни қоюп бәрмигичә, мән дәвадин тохтап қалмаймән”

Мухбиримиз гүлчеһрә
2023.01.26
kewser-wayit-singlisi-kamile-wayit-1.jpeg 19 яшлиқ студент қиз камилә ваһит, 12-ай қишлиқ тәтилдә уйғур райониға қайтқанда тутуп кетилгән.
Kewser Wahit teminligen

Мәрипәт юрти атушта бир оқутқучи аилисидә өсүп йетилгән кәвсәр ваһит, 16 яш вақтидила америкаға оқушқа кәлгән. 2016-Йили уйғур диярида ирқий қирғинчилиқ башлинип, дадиси лагерға елип кетилгәндин кейин, кәвсәрниң аилиси билән болған алақиси үзүлгән. Кәвсәр башқилар арқилиқ дадисиниң икки йилдин кейин лагердин қоюп берилгәнликини билгән болсиму, әмма йеқинқи күнләрдә униң әмдила 19 яшқа киргән, 6 йилдин буян алақилишип бақмиған бирдин-бир амрақ сиңлисиниңму хитай сақчилири тәрипидин елип кетилгәнлик хәвири, уни орнидин дәст турғузған.

Америкадики 26 яшлиқ уйғур инженери кәвсәр ваһтниң тивиттерда хитайниң чаған байрими һарписида тарқатқан тутқундики сиңлиси тоғрилиқ чиқарған мураҗиити, наһайити тез тарқиливатқан болуп, мәтбуатларниңму диққитини тартмақта.

Кәвсәр ваһит сиңлиси камилә тутуп кетилгәндин кейин, иҗтимаий таратқуларда синлиқ гуваһлиқ бәрди, 20223-йили 21-январ.

Униң видийолуқ мураҗиитидә билдүрүшичә, хенән өлкисиниң шияңчю санаәт иниститотиниң йәсли маарипи кәспигә оқушқа киргән сиңлиси камилә ваһит, бу йил қишлиқ тәтилдә юртиға қайтқан. Әмма шу мәзгилдә камилә сақчилар тәрипидин елип кетилгәнчә һизирғичә хәвири болмиған. У видейолуқ мураҗиитидә, хитайлар чаған байримини аилиси бойичә қутлуқлаватқан бу күнләрдә, уйғурларниң аилиси парчилинип азаб чекиватқанлиқини, сиңлисиниң хитай сақчилири тәрипидин бултур 12-декабир тутқун қилинғанлиқини аңлап, қаттиқ азаблиниватқанлиқини ейтқан. У йәнә хитай һөкүмитидин бигунаһ сиңлисини дәрһал қоюп беришни, сиңлисиниң аманлиқидин өзини хәвәрдар қилишни тәләп қилған.

1-Айниң 25-күни телефон зияритмизни қобул қилған кәвсәр ваһит, сиңлиси камиләниң тутулуп кетилишиниң сәвәбини униң үрүмчидики қамалға қарши намайиш тоғрилиқ бир ведийони ундидар суписида һәмбәрһрлигәнлики билән мунасивәтлик болуши мумкинликини илгири сүрди.

Урумчиниң тәңритағ районидики асаслиқи уйғур аһалилиридин тәшкил тапқан бир олтурақ бинада 2022-йили 11-айниң 24-күни йүз бәргән ечинишлиқ от апити, хитайниң юқум баһанисидики қамали 100 күндин ашқан вақитта йүз бәргән иди, әйни вақитта бу от апитини дәрһал тизгинләш тамамән мумкин болсиму, әмма даириләрниң чекидин ашқан қамал тәдбирлири сәвәблик от вақтида өчүрүлмигән, кишиләр өзини қутулдурушқиму амалсиз қалғаниди. Бу паҗиәдин кейин, гәрчә хитай даирилири кәм дегәндә он адәм қаза қилғанлиқини баян қилип мәсулийәттин қачқан болсиму, әмәлйәттә отта күйүп өлгәнләр саниниң 40 тин ашидиғанлиқини радийомиз нәқ майданға телефон қилип дәлиллигән иди.  

Бу от апити хитай бойичә һөкүмәтниң юқум қамалиға қарши наразилиқ һәрикәтлири вә намайишларға пилтә болғаниди. Буниңға улинипла пүтүн хитай миқясида яшларниң “ақ қәғәз һәрикити” қозғалған иди. Бу вәқә хитайдики 4-июн вәқәсидин буянқи әң чоң аммиви назразилиқ һәрикити дәп қаралмақта.

Хитай һөкүмити наһайити тезла хитайда ямрашқа башлиған бу наразилиқ һәрикитини җимиқтуруш үчүн, пүтүн хитай миқясида юқум қамалини бикар қилғанлиқини елан қилғаниди. Һалбуки, һөкүмәт даирилири намайишқа қатнашқан намайишчиларға қаратқан тәкшүрүш вә тутушни давам қиливатқанлиқи мәлум. “ақ қәғәз һәрикити” гә қатнашқан нурғун намайишчиларниң ғайиб болғанлиқи яки қолға елинғанлиқи, уларниң арисида һәтта бу һәрикәткә қатнашмиғанларниңму барлиқи хәвәр қилинмақта.

Кәвсәр дадисиниң 2017-йилдин 2019-йилғичә җаза лагериға қамилишиниң әйни вақитта 14 яшлиқ сиңлиси вә инисиға интайин еғир роһй зәрбә болғанлиқини ейтти. Америкада оқуватқан кәвсәр дәсләп дадиси тутулған пәйттә, аилисигә техиму еғир зәрбә елип келишидин қорқуп, аваз чиқармиған болсиму, әмма 2019-йили язда җаза лагерлириниң зиянкәшликигә учриған уйғурларниң гуваһлиқини йиғиш түригә қатнашқан. Бир айдин кейин аилисидикиләр униң билән болған барлиқ алақисини үзгәникән.

Кәвсәр ваһитниң сиңлиси билән биллә чүшкән сүрити

Кәвсәр йеқинда йәнә тивиттерда туюқсиз тутуп кетиш, ғайиб болуш вәқәлириниң аилиси үчүн давамлиқ йүз берип келиватқанлиқини билдүргән. У, бир нәврә акисиниң қирғизистандин юртқа қайтқанда тутулуп лагерға қамалғанлиқини, шаңхәй қатнаш университетиниң компютер инженерлиқ кәспидә оқуватқан нәврә иниси зулпиқар қудрәтниң 2022-йили язлиқ тәтилдә юртқа қайтип кәлгәндә сақчилар тәрипидин қолға елинғанлиқи һәққидиму гуваһлиқ берип ведийо тарқатқан икән.

Сиңлисиниң хәвирини аллалмай пәришан болған кәвсәр, атуштики сақчиларға, мәһәллә комититлириға тохтимай телефон қилған болсиму, әмма һечқандақ хәвәр алалмиған. “сиңлим қоюп берилмигүчә, һечқачан бу йолдин тохтимаймән, мениң орнумда сиңлим болуп қалған болса уму мән үчүн шундақ қилған болатти” дәйду кәвсәр.

Кәвсәр өзиниң әндишә вә қорқунучлирини йеңип, хитайниң аилисигә селиватқан зулумлирини ашкарлашқа; сиңлиси билән болған қериндашлиқ риштиси, вәтини вә хәлқигә болған мәсулийити, шундақла өзиниң йеңила ата болғандин кейин пәйда болған “әмди әвлатлиримиз биз көргән бу зулумларни көрмәслики керәк” дигән мәсулийәт күчиниң түрткисидә техиму күчлүк аваз чиқиришқа бәл бағлиғанлиқини билдүрди.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.