Kewser wahit: “Xitay bigunah singlimni qoyup bermigiche, men dewadin toxtap qalmaymen”

19 Yashliq studént qiz kamile wahit, 12-ay qishliq tetilde Uyghur rayonigha qaytqanda tutup kétilgen.

Meripet yurti atushta bir oqutquchi a'iliside ösüp yétilgen kewser wahit, 16 yash waqtidila amérikagha oqushqa kelgen. 2016-Yili Uyghur diyarida irqiy qirghinchiliq bashlinip, dadisi lagérgha élip kétilgendin kéyin, kewserning a'ilisi bilen bolghan alaqisi üzülgen. Kewser bashqilar arqiliq dadisining ikki yildin kéyin lagérdin qoyup bérilgenlikini bilgen bolsimu, emma yéqinqi künlerde uning emdila 19 yashqa kirgen, 6 yildin buyan alaqiliship baqmighan birdin-bir amraq singlisiningmu xitay saqchiliri teripidin élip kétilgenlik xewiri, uni ornidin dest turghuzghan.

Amérikadiki 26 yashliq Uyghur inzhénéri kewser wahtning tiwittérda xitayning chaghan bayrimi harpisida tarqatqan tutqundiki singlisi toghriliq chiqarghan muraji'iti, nahayiti téz tarqiliwatqan bolup, metbu'atlarningmu diqqitini tartmaqta.

Uning widiyoluq muraji'itide bildürüshiche, xénen ölkisining shiyangchyu sana'et inistitotining yesli ma'aripi kespige oqushqa kirgen singlisi kamile wahit, bu yil qishliq tetilde yurtigha qaytqan. Emma shu mezgilde kamile saqchilar teripidin élip kétilgenche hizirghiche xewiri bolmighan. U widéyoluq muraji'itide, xitaylar chaghan bayrimini a'ilisi boyiche qutluqlawatqan bu künlerde, Uyghurlarning a'ilisi parchilinip azab chékiwatqanliqini, singlisining xitay saqchiliri teripidin bultur 12-dékabir tutqun qilin'ghanliqini anglap, qattiq azabliniwatqanliqini éytqan. U yene xitay hökümitidin bigunah singlisini derhal qoyup bérishni, singlisining amanliqidin özini xewerdar qilishni telep qilghan.

1-Ayning 25-küni téléfon ziyaritmizni qobul qilghan kewser wahit, singlisi kamilening tutulup kétilishining sewebini uning ürümchidiki qamalgha qarshi namayish toghriliq bir wédiyoni undidar supisida hemberhrligenliki bilen munasiwetlik bolushi mumkinlikini ilgiri sürdi.

Urumchining tengritagh rayonidiki asasliqi Uyghur ahaliliridin teshkil tapqan bir olturaq binada 2022-yili 11-ayning 24-küni yüz bergen échinishliq ot apiti, xitayning yuqum bahanisidiki qamali 100 kündin ashqan waqitta yüz bergen idi, eyni waqitta bu ot apitini derhal tizginlesh tamamen mumkin bolsimu, emma da'irilerning chékidin ashqan qamal tedbirliri seweblik ot waqtida öchürülmigen, kishiler özini qutuldurushqimu amalsiz qalghanidi. Bu paji'edin kéyin, gerche xitay da'iriliri kem dégende on adem qaza qilghanliqini bayan qilip mes'uliyettin qachqan bolsimu, emelyette otta küyüp ölgenler sanining 40 tin ashidighanliqini radiyomiz neq maydan'gha téléfon qilip delilligen idi.  

Bu ot apiti xitay boyiche hökümetning yuqum qamaligha qarshi naraziliq heriketliri we namayishlargha pilte bolghanidi. Buninggha ulinipla pütün xitay miqyasida yashlarning “Aq qeghez herikiti” qozghalghan idi. Bu weqe xitaydiki 4-iyun weqesidin buyanqi eng chong ammiwi nazraziliq herikiti dep qaralmaqta.

Xitay hökümiti nahayiti tézla xitayda yamrashqa bashlighan bu naraziliq herikitini jimiqturush üchün, pütün xitay miqyasida yuqum qamalini bikar qilghanliqini élan qilghanidi. Halbuki, hökümet da'iriliri namayishqa qatnashqan namayishchilargha qaratqan tekshürüsh we tutushni dawam qiliwatqanliqi melum. “Aq qeghez herikiti” ge qatnashqan nurghun namayishchilarning ghayib bolghanliqi yaki qolgha élin'ghanliqi, ularning arisida hetta bu heriketke qatnashmighanlarningmu barliqi xewer qilinmaqta.

Kewser dadisining 2017-yildin 2019-yilghiche jaza lagérigha qamilishining eyni waqitta 14 yashliq singlisi we inisigha intayin éghir rohy zerbe bolghanliqini éytti. Amérikada oquwatqan kewser deslep dadisi tutulghan peytte, a'ilisige téximu éghir zerbe élip kélishidin qorqup, awaz chiqarmighan bolsimu, emma 2019-yili yazda jaza lagérlirining ziyankeshlikige uchrighan Uyghurlarning guwahliqini yighish türige qatnashqan. Bir aydin kéyin a'ilisidikiler uning bilen bolghan barliq alaqisini üzgeniken.

Kewser yéqinda yene tiwittérda tuyuqsiz tutup kétish, ghayib bolush weqelirining a'ilisi üchün dawamliq yüz bérip kéliwatqanliqini bildürgen. U, bir newre akisining qirghizistandin yurtqa qaytqanda tutulup lagérgha qamalghanliqini, shangxey qatnash uniwérsitétining kompyutér inzhénérliq kespide oquwatqan newre inisi zulpiqar qudretning 2022-yili yazliq tetilde yurtqa qaytip kelgende saqchilar teripidin qolgha élin'ghanliqi heqqidimu guwahliq bérip wédiyo tarqatqan iken.

Singlisining xewirini allalmay perishan bolghan kewser, atushtiki saqchilargha, mehelle komititlirigha toxtimay téléfon qilghan bolsimu, emma héchqandaq xewer alalmighan. “Singlim qoyup bérilmigüche, héchqachan bu yoldin toxtimaymen, méning ornumda singlim bolup qalghan bolsa umu men üchün shundaq qilghan bolatti” deydu kewser.

Kewser özining endishe we qorqunuchlirini yéngip, xitayning a'ilisige séliwatqan zulumlirini ashkarlashqa؛ singlisi bilen bolghan qérindashliq rishtisi, wetini we xelqige bolghan mes'uliyiti, shundaqla özining yéngila ata bolghandin kéyin peyda bolghan “Emdi ewlatlirimiz biz körgen bu zulumlarni körmesliki kérek” digen mes'uliyet küchining türtkiside téximu küchlük awaz chiqirishqa bel baghlighanliqini bildürdi.