Kishilik hoquq teshkilatliri: “Uyghurlar hetta xitayning Uyghur mejburiy emgikini inkar qilish teshwiqatighimu qul bolmaqta!”

Uyghur kishilik hoquq qurulushi yéqinda xitay hökümitining Uyghurlarning shexsiy we a'ile turmushigha a'it ishlep tarqatqan widéyoliri heqqidiki yéngi doklati ishlitilgen süret.

Xitay hökümitining “Irqi qirghinchiliq” we “Mejburiy emgek” heqqidiki eyibleshlerge qarshi qolliniwatqan hujum taktikisining biri Uyghurlarni otturigha chiqirip, shularning aghzidin bu zulumlarni inkar qildurush hemde özini aqlash bolup kelmekte. Yéqindin buyan xitay hökümiti bu taktikisini amérikining “Uyghur mejburiy emgiki” ni cheklesh tedbirlirini téximu qattiq ijra qilishigha qarshi qollinishqa bashlighanliqi melum. Shu qatarda xitay kommunistik partiyesining eng asasliq teshwiqat wasitisining biri bolghan shinxu'a agéntliqining in'glizche tor bétide-10 séntebir küni “Mutexessisler amérika élan qilghan jazalarning Uyghur ishchilirining hoquqigha éghir dexli-teruz qilghanliqini éytti” namliq tehrirat maqalisi élan qildi.

Maqalida éytilishiche, xitay hökümiti Uyghur yashlirining ishqa orunlishishini qollash üchün ularni Uyghur rayonining ichi we sirtidiki shirketlerde xizmetke orunlashturghan. Emma ular ishqa orunlashqan karxanilar ishlepchiqarghan mallarni amérika “Mejburiy emgek” dep belgiligenliktin yéqinqi ikki yilda bu xildiki shirketlerde ishlewatqan Uyghur yashliri ishsiz qalghan, turmushimu qiyinlashqan. Maqalida mushu ehwal tekitlinip, amérika “Kishilik hoquqni qoghdashtin yiraq, bu bir tereplime jazalar Uyghurlarning hoquqigha, bolupmu yash Uyghur ayallirining hoquqigha éghir ziyan yetküzdi” dep eyiblen'gen. Maqalida bu xil eyibleshke yeken nahiye “Bürküt toqumichiliq cheklik shirkiti” de ishligen 26 yashliq amine iminniyaz isimlik bir Uyghur ayal we ürümchi yéngi tereqqiyat rayonidiki bir xitay réstoranida kassirliq qilidighan peride abduqeyyum isimlik23 yashliq Uyghur qizi misal qilip körsitilgen.

Maqalida yene bir qisim “Mutexessis” ler ziyaret qilin'ghan bolup, shular qatarida jinen uniwérsitéti alaqe we chégra bashqurush institutining mudiri jéng lyangning sözliri neqil élin'ghan. U bu heqte söz qilip: “Iqtisad tereqqiy qilghan gu'angdung ölkisidiki bir shirket amérikining jazasidin kélip chiqqan iqtisadiy ziyan sewebidin nechche yüz Uyghur ishchini ishtin boshatti. Bu Uyghur ishchilirining köpinchisi ayallar. Shirket emdi ularni teklip qilalmaydu, déyilgende ular bek bi'aram boldi. Ularning ma'ashi nahayiti yuqiri idi, ular bu yerde turushni xalaytti” dégen.

Shinxu'a agéntliqi özining qarshi hujumlirini pakitliq qilip körsitish üchün yene birleshken döletler teshkilatining pewqul'adde doklatchisi aléna doxanning sözlirinimu destek qilghan. Uningda éytilishiche, aléna doxan bir tereplime mejburlash tedbirlirining kishilik hoquqtin behrimen bolushqa élip kelgen passip tesirige qarita, mayda 12 künlük xitay ziyaritidin kéyin mundaq dégen: “Ziyaritimde men paydisiz tesirler toghrisida nurghun doklatlarni tapshuruwaldim. Bir tereplime jaza we ularning ijtima'iy-iqtisadiy tesiri kishilerning turmushigha tesir körsitidu.”

Buningdin ilgiri amérika hökümiti Uyghur mejburiy emgikige chétilghan shirketlerni dawamliq éniqlap jazalaydighanliqini jakarlighan idi.

8-Awghust küni amérika weten xewpsizliki ministirliqi qarar chiqirip, Uyghurlarning mejburiy emgikige chétishliq ikenliki éniqlan'ghan besh xitay shirkitini “Qara tizimlik” ke élip, ularning mehsulatlirining amérika bazirigha kirishini chekligen.

Mezkur qar tizimlikke élin'ghan shirketler “Qeshqer qurulush inzhénérliq cheklik shirkiti”, qumuldiki “Shinjang téngshyang magniy mehsulatliri cheklik shirkiti” we “Sérek topa magniy téxnika guruhi” qatarliqlarni öz ichige alidu.

Amérika weten xewpsizliki ministirliqining ministiri aléxandro mayorkas (Alejandro N. Mayorkas) Bayanattiki sözide mundaq dégen: “Bügünki qararimiz ‛Uyghur mejburiy emgikining aldini élish qanuni‚ni ijra qilishimizni kücheytidu, shundaqla mes'uliyetchanliq bilen tijaret qiliwatqan shirketlerning tirishchanliqini qollighanliq bolup hésablinidu. Biz Uyghur xelqi we ziyankeshlikke uchrighan bashqa guruppilarning éksplatatsiye qilinishi we xorlinishigha qarshi turush, shundaqla erkin we adil bazarni qoghdash üchün bu qanunni pütün küchimiz bilen ijra qilimiz.”

Uyghur mejburiy emgikining bikar qilinishi üchün 2021-yili 6-ayda ijra qilinishqa bashlighan “Uyghur mejburiy emgikining aldini élish qanuni” izchil türde xitayning paxta, kiyim-kéchek, déhqanchiliq, quyash énérgiyesi, ximiyelik buyumlar, bataréye, a'ile éléktir saymanliri, tokluq aptomobil we yémeklik sahelerdiki shirketliri ishlepchiqarghan mehsulatlarni qattiq tekshürüp, Uyghur mejburiy emgikige chétilghanlirini amérika bazirigha kirishtin cheklep kelmekte.

Melum bolushiche, amérika chégra we tamozhna qoghdash idarisi, amérika soda wekili ishxanisi hemde amérika tashqi ishlar ministirliqi, soda, edliye, emgek we maliye ministirliqliri birlikte bashquruwatqan “Mejburiy emgekke qarshi turush xizmet guruppisi” (FLETF) mejburiy emgekke baghlinishliq shirketlerni tekshürüshke mes'ul bolup kelmekte. Ular Uyghur élidiki dawam qiliwatqan qirghinchiliqning jawabkarliqini sürüshte qilish, shuningdek Uyghur we bashqa milletlerge qaritilghan “Insaniyetke qarshi jinayetler” ni chekleshni xizmet nishani qilghan. Ular tekshürüp békitken bu besh shirketni qoshqanda, hazirghiche “Uyghur mejburiy emgikining aldini élish qanuni” boyiche cheklen'gen shirketlerning omumiy sani 73 ke yetken.

Amérika Uyghur birleshmisining re'isi elfidar iltebir xanim bügün radiyomizgha qilghan sözide “Xitayning amérikigha qarshi turush we özini aqlash teshwiqatliri mahiyette amérika hökümiti ijra qiliwatqan Uyghur mejburiy emgikini cheklesh yolidiki tirishchanliqning netije bériwatqanliqini körsitidu” dédi. Uning qarishiche, xitayning mushu xil qayturma hujum xaraktérlik teshwiqatlirida Uyghurlarni wasite qilip özini aqlishimu yene bir yaqtin Uyghurlarning xitay teshwiqati üchün qul qiliniwatqanliqini körsitip béridiken.

Xitay hökümitining yéqinqi ikki yilda arqa-arqidin amérikini eyiblep élan qiliwatqan bayanatlirimu amérikaning Uyghur mejburiy emgikini cheklesh heqqidiki qanun we ijra'atlirining xitay iqtisadigha chong zerbe bériwatqanliqini ashkarilimaqta. Xitay da'iriliri hetta amérikining cheklimisi seweblik yüz bériwatqan ziyanlirini tizginlesh üchün 2-séntebir “Sh u a r xelq qurultiyi da'imiy komitétining amérikaning shinjang heqqidiki jaza tedbirlirige qet'iy qarshi turush we jazagha uchrighan shirket-karxanilarning tereqqiyatini qollash heqqidiki qarari” ni élan qilghanidi.

Amérikining “Uyghur mejburiy emgikining aldini élish qanuni” qatarliq cheklimilerni yolgha qoyushi bilen Uyghur mejburiy emgikige chétishliq mehsulatlarning amérika bazarlirigha kirelmesliki yaki musadire qilinishigha qarshi chiqirilghan bu “Qarar” da mundaq déyilgen: “Bu qanunlar karxanilarning iqtisadigha, tijaret hoquqigha, tereqqiyat menpe'etige hemde shinjang xelqining yashash hoquqigha éghir ziyan keltürüp qelbini yara qildi. Bu wejidin shinjang xelqi xitay karxanilirining jazalinishigha seweb bolghan ‛Uyghurlargha alaqidar qanunlar‚ ning epti-beshirisini échip tashlap, amérikaning shinjang arqiliq xitayning tereqqiyatini tosushtek rezil qilmishini pash qilish, shundaqla shinjangdiki jazagha uchrighan karxanilarning tijaret hoquqini we her millet xelqining xizmet qilish hoquqini qoghdash üchün bu qarar élindi”.

Shinxu'a agéntliqida mezkur tehrirat maqalisi élan qilin'ghan-10séntebirning özide xelq'aradiki nopuzluq kishilik hoquq teshkilati bolghan “Kishilik hoquq fondi” xitaydiki Uyghur mejburiy emgek mehsulatlirining kölimi we xitay mallirining Uyghur mejburiy emgiki bilen bolghan baghlinishini ispatlaydighan qisqa filim tarqatti. Ishenchlik istatistika uchurliri kirgüzülgen bu qisqa filimda dunyadiki nurghunlighan dölet halqighan shirketlerning Uyghur élidiki kishilik hoquq depsendichilikige köz yumup, paydini exlaq mes'uliyitidin üstün körüwatqanliqi eyiblen'gen.

Biz xitayning Uyghur mejburiy emgikini inkar qilish teshwiqatlirigha “Kishilik hoquq fondi” ning qandaq inkas qayturidighanliqini bilish üchün ular bilen alaqileshtuq. Ular bizning “Xitay hökümiti hazir amérika élan qilghan Uyghur mejburiy emgikige qarshi turush mezmunidiki jazalargha qarita ‛Uyghurlarni ishqa orunlashturush we namratliqtin qutuldurush‚ kartisini oynawatidu. Ular mushu arqiliq öz jinayetlirini yoshuralamdu?” dégen so'alimizgha yazma shekilde jawab qayturdi.

Ularning jawab xétide mundaq déyilgen: “Kishilik hoquq fondi Uyghurlarning mejburiy emgek küchining yer shari teminlesh zenjirini qandaq bulghaydighanliqini ashkarilash üchün tirishidu, shundaqla xitayni dölet qollighan mejburiy emgek pilani we Uyghur ahalilirige qaritilghan irqiy qirghinchiliq sewebidin jawabkarliqqa tartidu. Künséri küchiyiwatqan yer shari xaraktérlik tenqidlerge qarita, xitay amérikining jazasini eyibleydighan qararlarni chiqardi we Uyghur ishchilirining bextlik turmush kechürüwatqanliqi heqqidiki teshwiqatini kücheytti. Emma delillen'gen nurghun musteqil doklatlar Uyghurlarni keng kölemde tutup turush we atalmish namratliqtin qutuldurush pirogrammisining mejburlash xaraktérlik ikenlikini, ‛bextiyar turmushning ispati‚ bolghan widiyolarni xitay kompartiyesi estayidilliq bilen ishlep chiqqanliqini ispatlidi.”

Derweqe, xitay hökümiti Uyghur irqiy qirghinchiliqi, shundaqla Uyghur mejburiy emgiki toghrisidiki tenqidlerni “Amérika bashchiliqidiki gherb dunyasining oyuni” déyish arqiliq özini Uyghurlar üstidiki insaniyetke qarshi jinayetlerning mes'uliyitidin

Qachurushqa urunup kelmekte. Lékin melum bolghinidek amérika hökümiti Uyghur mejburiy emgiki mehsulatlirigha qarshi cheklimilirini kücheytish bilen teng, kishilik hoquq teshkilatliri hemde xelq'araliq tetqiqat orunlirimu xitaydiki Uyghur mejburiy emgikige a'it doklatlarni dawamliq élan qilmaqta. Shuningdek xitayning qandaq wasitiler bilen özini aqlashqa urunushidin qet'iynezer nöwette “Uyghur mejburiy emgiki” yeni Uyghurlar uchrawatqan “Zamaniwi qulluq” mesilisi xelq'arada xitayning insaniyetke qarshi jinayetliri we irqi qirghinchiliqidiki muhim mezmun süpitide tilgha élinip kelmekte.