Александир гөрлах: “ши җинпиңниң кишилик һоқуқ дәпсәндичиликиниң тарихи узун”

Һазир оксфорд университети вә ню-йорк университетиниң хизмәтчиси болған германийәлик тилшунас, илаһийәтшунас профессор александир гөрлах 16-декабир күни германийәдә нәшрдин чиқидиған “фокус” ахбарат қанилида “‛йоқалсун ши җинпиң‚ дегән сада бу мустәбитниң аҗизлиқини тосаттин ашкарилап қойди” намлиқ бир мақалә елан қилди. Мақалида үрүмчидики от апитидин кейин пәйда болған хитайдики қозғилишларниң нәтиҗисидә, ши җинпиңниң “юқумни нөлгә чүшүрүш” сияситини юмшатқанлиқи, “йоқалсун ши җинпиң”, “йоқалсун коммунистик партийә” дегән садаларниң һакимийәт қатлимида сарасимә пәйда қилғанлиқи, бу саданиң өзини һәммигә қадир санайдиған ши җинпиңниң әмәлийәттә у қәдәр күчлүк бири әмәсликини испатлап бәргәнлики баян қилиниду.

Мақалә мундақ ибариләр билән башлиниду: “хитайниң коруна вирусиға қарши қолланған қаттиқ тәдбирлирини әмәлдин қалдуруши, мустәбитләрниң зәипләшкәнликини көрситип бериду. Намайишчилар кочиларда ‛йоқалсун ши җинпиң‚, ‛йоқалсун коммунистик партийә‚ дегәндәк шоарларни товлашти. Буниң вәһимиси хитайниң һакимийәт қатлимидикиләрниң арисиға ямрап қорқунч пәйда қилди”.

Мақалида йәнә мундақ дәйду: “мәмликәт ичидики қаршилиқ һәрикәтлиригә тақабил туруш үчүн, коммунистик партийә рәһбәрлири бирдинла 180 градус өзгирип, пүткүл хитай тәвәсидә вирусқа қарши тәдбирләрни бошаштурди. Хитай рәһбәрлири тәҗрибиләрдин кейин, әслидинла бу қәдәр тәдбирләрни йолға қоюшниң һеч зөрүрийити йоқлиғини ахири етирап қилди”.

Мақалида мундақ баян қилиниду: “бу йил 10-айда 3-қетим рәислик орниға олтурған ши җинпиң өз тәқдирини ‛юқумни нөлгә чүшүрүш‚ тәдбиригә бағлиғаниди, хитайдики әмәлийәт бу мустәбитниң зәипләшкәнликидин башқа бир йәкүн чиқиришимизға иҗазәт бәрмәйду. Нурғунлиған көзәткүчиләр бу хил һоқуқ тартивелишқа нисбәтән ‛ши җинпиң һоқуқниң әң юқири пәллисигә чиқти‚ дәп қараватқан бир пәйттә, қаршилиқ һәрикәтлириниң улишипла пәйда болушини һәтта мустәбит һакимийәтниң сиясий қурулмисидикиләрму һәқиқий мәнидин алдин пәрәз қилишалмиғаниди”.

Германийәдики вәзийәт анализчиси ғәюр қурбанниң билдүрүшичә, хитай һакимийити өз хәлқиниң ғәлиянлиридин қаттиқ қорқидиған бир һакимийәт болғачқа, нөвәттә йүз бериватқан қаршилиқ һадисилириниң көлиминиң кеңийип кетишидин әндишидә қилмақтикән, буниң үчүн қаттиқ қоллуқ билән иҗра қиливатқан бәзи сиясәтлирини бошитишқа йүзләнмәктикән. Германийәдики вәзийәт анализчиси әнвәр әхмәтму бу хусуста өз қарашлирини ипадә қилип өтти.

Мақалиниң “яман ши җинпиң бирдинла явишип қалди” намлиқ бөликидә, хитайда чоң-кичик намайишларниң һелиму давамлишиватқанлиқи, хитай һакимийитиниң намайиш башчилирини тәкшүрүватқанлиқи, интернетлардики қаршилиқ чақириқлирини тохтимай өчүрүп туруватқанлиқи, әмма намайишчилар һәтта “йоқалсун ши җинпиң”, “йоқалсун коммунистик партийә” дегәндәк шоарларни товлап чиққан тәқдирдиму, хитайниң 1989-йилидикидәк танкиларни ишқа селип қанлиқ қирғинчилиқ елип беришқа җүрәт қилалмайватқанлиқи илгири сүрүлиду һәмдә бу чақириқларниң әслидә интайин қудрәтлик көрүнгән ши җинпиңниң әмәлийәттә у қәдәр күчлүк бири болмиғанлиқини, ши җинпиңниң һәммигә қадир әмәсликини испатлап бәргәнлики тәкитлиниду.

Мақалиниң “ши җинпиңниң кишилик һоқуқ дәпсәндичиликиниң тизимлики узун” намлиқ бөликидә мундақ баян қилиду: “намайишчиларға қарита бу соғуққан позитсийә ши җинпиңниң нами астида бу хил җинайәтләрни садир қилишни халайдиған кадирлар қошуниниң йетәрлик дәриҗидә көп әмәсликини дәлилләйду. Чүнки, ши ниң қилмишлирида еғип кетиш яки кишилик һоқуқни нәзәрдә тутуш дәйдиған нәрсә йоқ, буни униң һәркүни езиливатқан уйғурларға тутуватқан муамилиси испатлап бериду. Ши ниң кишилик һоқуқ дәпсәндичиликиниң тизимлики наһайити узун”.

Мақалида йәнә мундақ ипадә қилиду: “уйғурларниң шинҗаң өлкисидә, юқумға қарши туруш сиясити сәвәблик өйгә солап қоюлған 10 уйғурниң җениға замин болған от апити бу дөләттә қаршилиқ һәрикәтлирини партлатти. Бу намайишчиларниң шинҗаңлиқлар билән бирлишивалидиғанлиқини, уларға һесдашлиқ қилидиғанлиқини хитай коммунистик партийәсиниң һечқачан тәсәввурму қилип бақмиғанлиқи мәлум болмақта. Ши җинпиң өткән бирқанчә йилда уйғур мусулманлирини террорист вә апәтлик хәтәрлик марка сияқида гунаһкар көрситип, уларниң мәдәнийитини йимирип, хитайлаштуруш үчүн қолидин кәлгән һәммә ишларни қилди. Бундақ иш тарихта өткән империалистлар вә таҗавузчиларниң һечбириниң қолидин кәлмигән иди. Б д т буни инсанийәткә қарши җинайәт дәп атиди. Америка вә голландийә парламенти ши җинпиңниң җинайитини ‛ирқий қирғинчилиқ‚ дәп бекитти”.

Мақалиниң давамида хитайдики иқтисадий боһран, ишсизлиқ вә адаләтсизликләрниң һакимийәткә тәһдит пәйда қилидиған техиму зор көләмлик қаршилиқ һәрикәтлири пәйда қилидиғанлиқидин бешарәтләр берилгән.