Kodak shirkitining Uyghur élige a'it resimlerni öchürüshi we kechürüm sorishi zor tenqidke uchridi

Muxbirimiz irade
2021.07.23
Kodak shirkitining Uyghur élige a'it resimlerni öchürüshi we kechürüm sorishi zor tenqidke uchridi
Yettesu

Dangliq foto-filim shirkiti kodak instragram sehipisidiki Uyghur iligha a'it resimlerni öchürüwetkendin kéyin küchlük tenqidke duch kelmekte.

Kodak shirkiti yéqinda özining inistagram sehipiside fransuz fotograf patrik wakning Uyghur éli menzirilirige a'it süretlirini élan qilghanidi. Patrik wak Uyghur ilida tartqan süretlirige yazghan izahatida “Rayonda keng kölemde xalighanche tutup turush sistémisi quruldi, bu süretler shinjangning tuyuqsiz orwélche distopiye ichige chüshüp qalghanliqining pakiti” dégen sözlerni ishletken. Buning bilen bu resimler derhal xitay tor qollan'ghuchilirining küchlük naraziliqigha duch kelgen. Xitay tor qollan'ghuchiliri “Kodakni sétiwalmasliq” heqqide chaqiriqlarni qilishqan. Xitayning hökümet awazi “Yershari waqti” géziti bolsa bu heqtiki xewiride bu resimlerni “Gherbte amérika bashchiliqidiki xitaygha qarshi küchlerning türtkiside élan qilin'ghan” dep teswirligen.

Kodak shirkiti bolsa mana bu eyibleshlerdin bir nechche kündin kéyin süretlerni tartip bayanat élan qilip, “Yazma keltürüp chiqarghan her qandaq uqushmasliq yaki qanun'gha xilapliq qilghanliqi üchün” kechürüm sorighan. Biraq kodakning bu herikiti bolsa amérikadiki birqisim siyasetchilerning we kishilik hoquq mutexessislirining tenqidige duch keldi.

Amérikadiki “Xitaydiki kishilik hoquq qoghdighuchiliri tetqiqat merkizi” ning tetqiqatchisi wilyam ni ependi bügün radiyomizgha qilghan sözide “Kodak shirkiti xitay bazirigha yéngildi” dédi. U mundaq dédi: “Kodakning instagram sehipisidiki resimlerni eyibligen yazmilar meyli dölet qollishidiki yazmilar bolsun yaki u milletchi ademler teripidin yézilghan yazmilar bolsun herqaysi shirketler üstide zor bésim peyda qiliwatqini éniq. Menche bu hem xitay hökümitining bu arqiliq meyli shinjang mesilisi, meyli tibet mesilisi we bashqa sezgür mesililiride shirketlerning ashkara halda meydanini ipadilishini chekleshtek arzusini namayan qilidu. Emma bu yerdiki xewp herqandaq bir shirket dunyaning herqandaq yéridiki herikitide choqum kishilik hoquqqa hörmet qilishi kérek. Bilginimizdek kodak eslide artislarning tesewwur küchi, musteqil pikir qilish küchige tayinip pul tapidighan shirket. Nurghun muhim höjjetlik filimlar, urush jinayetlirige a'it filimlar kodak filimi bilen ishlen'gen. Undaq iken kodakqa oxshash shirket artislargha bu jehettiki meydani mustehkem bolushi we artislargha pikir qilish boshluqi bérishi kérek idi. Emma tolimu epsus kodak undaq qilalmidi, umu xitay baziri teripidin chüshep qoyuldi”.

Derweqe, kodak shirkiti instagramda élan qilghan resmiy bayanatida mundaq dégen: “Fotograf patrik wakning instagram bétide élan qilin'ghan resimlirining izahatini fotograf özi teminligen bolup, uning aptori kodak emes. . . Wak ependi otturigha qoyghan qarashlar kodakning köz qarishigha wekillik qilmaydu, kodak uni qollimaydu. Yazma keltürüp chiqarghan uqushmasliq yaki qanun'gha xilapliq qilghanliqi üchün kechürüm soraymiz”.

“Erkin xongkong géziti” ning xewer qilishiche, kodak shirkiti xitayning ündidar béـtide élan qilghan bayanatida téximu ashurup؛ “Kodak uzundin buyan xitay hökümiti bilen yaxshi munasiwetni saqlap keldi hemde herqaysi hökümet tarmaqliri bilen qoyuq hemkarliq ornatti. . . . Biz özimizni tekshürüp, özimizni tüzitimiz, bu weqedin ders élip éhtiyatchan bolimiz”, dégen ibarilerni qollan'ghan iken.

Biz kodak shirkiti bilen alaqiliship ulardin xitay hökümitining irqiy qirghinchiliq yürgüzüwatqanliqigha a'it polattek pakitlar mewjut turuqluq, néme üchün buni “Éhtiyatszliq, uqushmasliq” dep atighanliqini sorap baqmaqchi bolghan bolsaqmu bir netije alalmiduq.

Kodakning bu herikiti amérikiliq siyasetchiler, közetküchiler arisida zor ghulghula qozghidi. Tiwittérda nurghunlighan tonulghan kishiler mesilen tiwittérda bir milyondin artuq egeshküchisi bolghan amérikiliq tenterbiye xewerliri obzorchisi keys olbirmen qatarliq kishiler buni “Nomus qilarliq heriket, xitay heqiqetenmu orwélche distopiye” dep dep bahalidi. Nurghunlar yene yene bir amérika shirkiti xitaygha tiz pükti, dep tenqidligen.

Amérikaning b d t da turushluq sabiq elchisi nikkiy xéyli xanim bu heqte tiwittérgha yazghan inkasida “Biz her küni kommunist xitayning Uyghurlargha qaritiwatqan irqiy qirghinchiliqi toghrisida qorqunchluq melumatlarni éliwatimiz. Amérika shirketlirining uni eyibleshtin qorqushi yéterlik nomussizliq turup, uni jimiqturushqa yardem bérishi we hetta kechürüm sorishini néme dégülük?” dep yazghan.

Wilyam ni ependining qarishiche, shirketler xitay bazirigha kirish üchün herqandaq ishqa razi bolushtin awwal kishilik hoquq mesilisidiki wijdaniy we qanuniy mes'uliyetlirini oylishishi kérek iken. U mundaq deydu:

“Xitay baziri intayin chong bolghanliqtin nurghun shirket rehberliri peqet bu bazargha kirishnila oylap mushundaq heriketlerni qiliwatidu. Emma menche ular bundin kéyin kishilik hoquqqa köprek ehmiyet bérishi we köprek oylinip ish körüshi kérek. Chünki hazir meyli yawropa ittipaqida bolsun we amérikida bolsun kishilik hoquq depsendichilikige we mejburiy emgekke chétilip qalghan shirketlerni qanuniy jawabkarliqqa tartidighan alaqidar qanun-nizamlargha qarap chiqiliwatidu. Shunga shirketler mushuningdek ammiwi tenqidke uchrap kétishtin we hetta qanuniy jawabkarliqqa tartilishtin awwal buninggha yenimu yaxshi chare tépishi kérek”.

Mezkur resimlerning aptori, fotograf wak bolsa “Nyu-york waqti géziti” ge qilghan sözide özining kodak shirkitining herikitidin epsuslan'ghan bolsimu emma heyran qalmighanliqini, chünki nurghun shirketlerning xitay hökümitige bazarni dep bash égiwatqanliqini bildürgen. U shundaqla yene özining Uyghur élide 2016-yilidin 2019-yili ariliqida tartqan bu resimliri arqiliq rayondiki hayatning qandaq qilip zor özgirish yasighanliqini namayan qilip bermekchi bolghanliqini bildürgen we: ““2016-Yili u yer yenila renggareng idi. Siz altun renglik gümbezlerni we musulmanlargha a'it simwollarni, hijablan'ghan ayallarni köreleyttingiz, emma 2019-yili bularning hemmisi ghayib boldi” dégen.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.