Xam eshya zenjiri Uyghur lagérlirigha tutushidighan xitay chach mehsulatining gollandiyege import qilin'ghanliqi ashkarilandi

Yéqinda gollandiyediki “Inwéstiko” namliq eqil ambirining “Linda tekshürüsh axbaratchiliq munbiri” tekshürüsh élip bérip, xam ashya zenjiri Uyghur lagérlirigha tutushidighan xitay chach mehsulatlirining gollandiyege import qilin'ghanliqini ashkarlighan. Tekshürüsh netijisidin melum bolushiche, bu chach mehsulatliri chingdawdiki “Émida” namliq xitay chach mehsulatliri shérkitidin import qilin'ghan bolup, “Émida” chach mehsulatliri shirkitining xam-eshya zenjiri Uyghur éligha tutushidiken.

Mezkur xewer yéqinda gollandiyening “Trow”, “Yéshil améstérdamliqlar” qatarliq gézit-zhunallirida élan qilinip, gollandiyede ghulghula qozghighan. Buning aldida amérika tamozhna we chégra qoghdash idarisi buyuruq chüshürüp, Uyghur élining lop nahiyesidiki “Xawling” shirkitining 14 tonna chach mehsulatini mejburiy emgekke chétilghanliqi seweblik tutup qalghan. Radiyomiz bu chachlarning xam-eshya zenjirining lagéridiki tutqunlargha tutushidighanliqini delilligen idi.

“Inwéstiko” ning ashklarlishiche, “Émida” Uyghur éligha chétishliq birdin-bir xitay chach mehsulatliri shirkiti emes iken. Ular Uyghur élida qurulghan 50 dek chach zawutining ornini éniqlap chiqqan bolup, bu chach zawutlirining mutleq köp qismi yéqinqi 3 yil ichide qurulghan, uning texminen yigirmideki bu yil ichide qurulghan iken. “Inwéstiko” ning tekshürüshige qatniship, Uyghur élidiki xitay chach zawutlirigha da'ir matériyallar bilen teminligen gollandiyede turushluq Uyghur pa'aliyetchi asiye Uyghurning bildürüshiche, bu xil karxanilar Uyghur élining jenubidiki bir oblast 3 wilayetning hemmiside mewjut iken.

U aqsuning uchturpan nahiyesidiki bir chach zawutining bir yilda 800 ming tal chach ishlepchiridighanliqini bildürüp: “Chach zawuti qurush jenubtiki bir oblast 3 wilayetning hemmisi bar bolup, bu hazir kölemleshken bir igilik. Men ulargha uchturpan nahiyesi bilen xoten lopning höjjetlirini berdim. Uchturpanning hökümet höjjitide bir yilliq ishlepchirilghan chach miqtari 800 ming tal iken… bu karxanilarning hemmisini hökümet étibar bérish siyasiti we meblegh bilen teminlep, bu yerde Uyghurlar birdin-bir qul ishchi bolup ishleydiken.”

Uchturpan nahiyelik hökümetning asiye Uyghur teminligen 2018-yili 11-ayda chiqarghan chach zawuti qurush heqqidiki höjjitide, bu qurulushqa 30 milyon yu'en meblegh sélinidighanliqi, uning yilliq kirimining 50 milyon yu'en, yilliq sap paydisining 9 milyon yu'en ikenliki, sélin'ghan mebleghning 6 yilda qaytip kélidighanliqi ilgiri sürülgen. Biraq bunchilik zor miqtardiki xam eshyani qandaq teminleydighanliqi tilgha élinmighan. Biz 10-dékabir uchturpan nahiyelik sodiger chaqirish idarisining mezkur qurulushqa mes'ul li famililik emeldarigha téléfon qilip, bu zawutning xam-eshya menbesini sorighan bolsaqmu, lékin u téléfonni derhal qoyuwetti.

“Inwéstiko” ning tekshürüsh doklatida qeyt qilinishiche, chingdawdiki “Émida” chach mehsulatliri shirkiti gollandiyege yéqinqi 5 yil ichide 6 qétim chach éksport qilghan bolup, ular bu chach mehsulatlirining xam eshya menbesi éniq bolmisimu, biraq “Émida” ning yéqin'ghiche özining torida “Pishshiqlanmighan shinjang adem chachliri” ni bazargha sélip kelgenlikini bayqighan. Biz shu munasiwet bilen 10-dékabir gollandiye tamozhna idarisigha téléfon qilip, ularning bu mesilidiki inkasini soriduq.

Tamozhna idarisining axbarat emeldari ra'ol fallaman tamozhna idarisining import-éksportni nazaret qilishqa mes'ul ikenliki, biraq uning qandaq ishlepchirilghanliqini tekshürüshke mes'ul emeslikini bildürdi. U mundaq deydu: “Men buninggha éniqlima bérelmeymen. Bizning tamozhna idarisining mejburiy emgekni tekshürüsh mes'uliyiti yoq. Biz peqet döletler arisidiki chégradin otken sodini nazaret qilimiz. Mana bu bizning xizmitimiz. Eger chach mehsulati yaki bashqa bir mehsulat bolup, uning import-ékisport qilinishi yol qoyulmaydighan nerse bolghan bolsa, andin biz uninggha qarayttuq.”

Uning tekitlishiche, eger biz bu heqtiki so'allirimizni ulargha élxet arqiliq ewetsek uninggha bir qanche kün ichide jawap bérishke tirishidiken. U yene bizning gollandiye tamozhna idarisi bu mehsulatning kélish menbesi heqqide ichkiy tekshürüsh élip barghan-barmighanliqi heqqidiki su'alimizgha, özlirining bundaq wezipisi yoqliqini bildürdi. Uning tekitlishche, buni tekshürüsh tashqiy ishlar yaki iqtisadiy ishlargha mes'ul organlarning wezipisi iken.

“Inwestiko” ning doklatida yawropa üchün buning éniq éskport sanliq melumati yoqliqi, bu mehsulatning Uyghur élidin yawropagha aylinip kelgen bolushi mumkinliki tekitlen'gen. Doklatta tekitlishiche, Uyghur élidiki chach mehsulati zawutlirining az dégende 3 din birining péyi xitay ölkiliridiki gherb döletlirige chach mehsulati éksport qilidighan shirketler we ularning mes'ullirigha a'it bolup, gollandiyelik tijaretchiler bu mehsulatlarning heqiqiy kélish menbesini bilmeydiken.

Asiye Uyghur xanimning tekitlishiche, xitay bu sodini dunyaning bilip qalmasliqi üchün dollar sodisi rayonidin chiqip, xelq puli bilen soda qilidighan chembirek shekillendürgen. U mundaq deydu: “Shendong ölkisi shinjanggha yardem béridighan 19 ölkining biri. Mesilen, shendong aqsu wilayitige mes'ul bolghan bolsa, shendongdiki herqandaq karxana aqsu wilayitige kélip, zawut qurup bu yerde tereqqiy qilalaydu. U yerde ishlepchiqarghan nersisini shendong arqiliq chet elge éksport qilidu. Ular chet elning bilip qalmasliqi üchün dollar sodisi rayonidin chiqip, xelq puli bilen pul-mu'amile qilidighan bir chembirek shekillendürgen.”

“Inwestiko” ning doklatida gollandiye parlaménti mutleq köp awaz bilen teklip layihesi maqullap, xitaydiki gollandiye shirketlirining Uyghur mejburiy emgiki seweblik xitaydin chékinip chiqishini telep qilghan. Gollandiye shirketlirining mejburiy emgek küchlirini ishlitishi yaki bundaq shirketler bilen soda hemkarliqi élip bérishi cheklen'gen mezgilde élan qilindi. Gollandiye parlaméntining qararida hökümetning xitaydin chékinip chiqqan gollandiye karxanilirining bashqa döletlerge orunlishishigha yardem béridighanliqi tekitlen'gen.