Lagérlardiki jinsiy xorluq: “Olturaqlishish mustemlikichiliki we Uyghurlarning tughut nisbitini kontrol qilish urunushliri” (1)

Xitay hökümitining lagérdiki Uyghurlarni mejburiy emgekke sélish qilmishigha toghriliq ishlen'gen karton.

Lagérlar tilgha élin'ghanda kishilerning derhal yadigha kélidighini eng qattiq bashqurulidighan türmilerdinmu wehshiy bolghan mu'esseseler, jümlidin tikenlik sim tosuq, mislisiz rohiy we jismaniy qiynaqlar, shuningdek ayighi chiqmas idiye özgertish urunushliri kélidu. Emma bu jaylargha qamalghan qizlar we ayallarni nishan qilghan jinsiy xorlash qilmishliri pash bolghandin kéyin tedrijiy halda buning addiyla xitay saqchilarning jinsiy hewisini qandurush emesliki, eksiche buning arqisigha yoshurun'ghan téximu zor istratégiyelik qara niyetning ipadilinishi ikenliki melum bolushqa bashlidi.

“Bu peqet basqunchiliq emes, belki insan qilmaydighan qilmishtur! ”

Lagérlardiki jinsiy xorlash qilmishliri aldi bilen lagér shahitlirining körgen-bilgenliri asasida tashqi dunyagha melum boldi. Bolupmu tursun'ay ziyawudun, qelbinur sidiq, gülzire awulxan, gülbahar jélilowa, méhrigül tursun qatarliqlarning oxshimighan sorunlardiki guwahliq bayanliri lagérlarda yillardin buyan dawam qiliwatqan jinsiy xorluqning tepsilatlirini ashkara qilidu.

Tursun'ay ziyawudunning körgenliri ene shu qabahetlerning eng mudhish sehipiliridin biridur. Maska taqiwalghan xitay saqchilar uni we yene bir yash qizni ayrim-ayrim öylerge élip kirgende u bu öyde közitish kamérasi yoqluqini bayqighan. Bu hal hajetxanigha qeder kaméra ornitilghan lagér kamérliridin zor derijide perq qilidighan bolghachqa u buningdin bekmu heyran qalghan. Ene shu chaghda qoshna öyge élip kirip kétilgen kamérdash qizning jan achchiqida chirqirap tashlishi uning bedenlirini shürkendürüwetken. Shu esnada xitay saqchilar uni yéshinip kariwatqa yétishqa buyrughan hemde uni küch bilen bésip turup tok kaltikini uning jan yérige tiqip qochughan. Chidighusiz aghriqtin tursun'ay birdinla hoshidin ketken. On kündin kéyin u kolléktip basqunchiliqqa uchrighan. Yene bir qétim lagér saqchiliri namelum bir métal eswabni uning baliyatqusigha tiqqanda u bedinidin qandaqtur bir nersini éliwetkendek bolghan. Buningdin kélip chiqqan toxtimay qanash taki 2020-yili u amérika doxturxanisida dawalinip baliyatqusini késip éliwetken'ge qeder dawam qilghan. Bu heqtiki achchiq xatirilirini yadigha alghanda tursun'ay köz yéshini tutalmighan halda buni “Bu peqet basqunchiliqla emes, belki insan qilmaydighan qilmishtur” deydu.

Tursun'ay duch kelgen bu qabahetning yégane hadise emesliki kéyinche köp tereplime guwahliqlar arqiliq ispatlan'ghan. Lagérlarning biride oqutquchiliq qilghan qelbinur sidiq lagérlardiki ayallarning herqachan töt xil usulda tokqa soqturulidighanliqini sanap kélip “Orunduq, peley, bash chembiriki we tok kaltiki arqiliq tok ötküzidu. Bolupmu tok kaltiki qizlar we ayallarning jan yérige aldi we keynidin tiqilidu” dep guwahliq bergen. Lagérdiki gundipaylar parang ariliqida uninggha “Saqchilar aldi bilen qizlar we ayallarni oynaydu, hewisini qandurup bolghandin kéyin tok kaltiki yaki tokqa ulan'ghan simni ularning jan yérige tiqip tok mangduridu we ularni hoshidin ketküzidu. Andin qayta basqunchiliq qilidu” dégen.

Ashkara bolup ketken saqchi höjjetliride éytilishiche, qeshqer kona sheherdiki lagér tutqunlirining eng kichiki 14 yashliq rahile ömer bolup, bu xildiki ösmürlerning lagérgha qamilishimu yégane hadise bolmighan. Bu xildiki rohiy we jinsiy qiynaqlardin beziler eqlini yoqitip sarang bolup ketken bolsa, yene köpligen ayal tutqunlar zor sanda hamilidar bolushqa bashlighan.

Lagér shahitlirining ortaq guwahliqi shuni körsetkenki, maskiliq xitay saqchilar da'im yérim kéchide peyda bolidu, shuningdek eng chirayliq qiz-chokanlarni tallap “Söhbetlishish” ke élip mangidu؛ andin soraqxanida kolléktip basqunchiliqqa uchraydu. Lagérda oqutquchiliq qilghan sayragül sawutbay maskiliq besh-alte xitay saqchining emdila 20 yashlargha kirgen bir qizgha bashqa tutqunlargha qaritip turup kolléktip basqunchiliq qilghanliqini öz közi bilen körgen. Uning éytishiche, ashu bighubar qizning “Adem barmu?! méni qutquzuwélinglar!!!” dep towlighan échinishliq yighisigha héchkimmu ara turalmighan. Ene shu xildiki jinsiy xorlashlargha guwah bolghan lagér shahitliridin gülzire awulxan bu heqtiki ziyaritimiz jeryanida ashu azabliq künlerde özi shahit bolghan ishlarni qisqiche eslep ötti.

 “Jinsiy qiynaq mahiyette Uyghurlarning tughut nisbitini töwenlitish siyasitige parallél kélidu!”

Lagérshunas alimlardin doktor adriyan zénzning bu heqtiki ziyaretliri, menbelerni sélishturushi, höjjetlerni toplishi jeryanida lagérlardiki Uyghur qiz-chokanliri duch kelgen jinsiy xorluqta néme üchün ularning jinsiy yolini tokqa soqturushning omumyüzlük shekil alghan qiynaq wasitisige aylinip qélishidiki bezi sirlar tedrijiy aydinglashqan. “Qanun, siyaset we sen'et heqqidiki kambirij zhurnili” ning 2024-yilliq iyul sanida élan qilin'ghan bu heqtiki tetqiqat maqaliside adriyan zénz buningdiki eng muhim nishanning “Türmiler we lagérlarda Uyghur qiz-chokanlirigha basqunchiliq qilish” la emes, belki xitay hökümitining “Uyghurlar köpeymesliki lazim” deydighan dölet siyasitini heriketlendürgüch küch qilghan tughutning aldini élishtiki qebih tedbirliri ikenlikini otturigha qoyidu. Lagérlardiki bu xil jinsiy xorluq shunche keng kölem alghan bolsimu, “Mehbuslargha jismaniy qiynaq charilirini ishletmeslik” heqqidiki xelq'ara mizanlargha imza qoyghan xitay hökümiti héchqachan bu xildiki jinsiy xorlash qilmishlirigha jaza bermigen. Eksiche buni körmeske salghan. Bu heqtiki tenqidlerni bolsa “Buning hemmisi sépi özidin töhmet” dep inkar qilip kelgen.

Adriyan zénzning tetqiq qilishiche, lagérlardiki jinsiy qiynaqlar chong jehettin birdek xitay dölitining Uyghur nopusining köpiyish sür'itini kontrol qilish urunushi bilen mas qedemde dawam qilidu. Yene kélip bu hal xitay hökümiti yéqinqi yillarda zor küch bilen kéngeytiwatqan Uyghur nopusini “Elalashturush” urunushidiki nopusni bashqa jaylargha yötkesh, xitaylar bilen mejburiy toylashturush, xitay kadirlarni “Tughqan bolush” namida Uyghurlarning öylirige “Qozuq qaqqandek” orunlashturush chariliri bilen bir qatarda “Tughut iqtidarini yoqitish” tek qebih nishanigha mas kélidu. Buningda xitay hökümitining uzun mezgilni közligen olturaq ahalini makanlashturush arqiliq mustemlikini toluq emelge ashurushtek asta sür'etlik qirghinchiliqi del mushu xil tughut iqtidarini yoq qiliwétish yoli bilen ijra bolushqa ötken. Shundaq bolghanliqi üchün xitay saqchilarning jinsiy wehshiyliki tüpeylidin lagérlardiki tutqun qilin'ghan Uyghur qiz-chokanliri hoshidin ketkende buning héchqandaq endishe qilghuchiliki yoq ish ikenliki, belki buning yuqiri derijilik orunlardin kelgen buyruqni ijra qilish bolidighanliqi saqchilardin aghzidin chüshmigen. Bu ishlargha shahit bolghan tursun'ay ziyawudun mushu xildiki sözlerni öz quliqi bilen anglighan.

Adriyan zénzning tetqiq qilishiche, xelq'ara jinayi ishlar soti mushu xil ehwalni nezerde tutup “Basqunchiliq, jinsiy qulluq, pahishege zorlash, mejburiy hamilidar qilish, mejburiy tughmas qiliwétish yaki bashqa jinsiy zorawanliq qilmishliri birdek insaniyetke qarshi jinayet” dep békitken. Yene kélip bu hal izchil türde xitay mesiliside “Yumshaq” meydan tutup kelgen birleshken döletler teshkilati (b d t) ning Uyghurlar heqqidiki doklatidimu alahide tilgha élin'ghan. Emma xitay hökümitining bu xil mustemlikichilik siyasitini boshashmastin ijra qilip méngishi mahiyette ularning bu xil nopus kontrolluqini uzun mezgillik istratégiye süpitide “Özgermes qibliname” qilip chiqqanliqi bilen zich munasiwetlik. Bu heqtiki ziyaritimiz jeryanida doktor adriyan zénz bu nuqtini alahide eskertip ötti:

 “Shundaq. Xitay hökümitining istratégiyesi Uyghur kimlikini öchürüp tashlap Uyghurlarni xitay kimliki we kompartiye idi'ologiyesige assimilyatsiye qilip qoshuwétish boluwatidu. Xitay hökümiti Uyghurlarni weyran qilishta ularni zor kölemde tutqun qilish we diniy étiqadtin mehrum qaldurush dégendek köp xil shekillerni qollandi. Emdi biz körüwatqan jinsiy zorawanliq qilmishlirigha gerche xitay hökümiti biwasite testiq salmighan bolsimu, lagérlargha qamalghan Uyghurlar duch kelgen jinsiy zorawanliq hemde qiz-chokanlarni mejburiy yosunda tughalmas qiliwétish qilmishliri, shuningdek lagér téshidiki “Tughqan bolush” namida otturigha chiqiwatqan jinsiy parakendichilik qilmishliri bir qélipta chiqqandek ijra boluwatidu. Netijide xitay hökümiti Uyghurlargha qarshi bazargha séliwatqan insaniyliqini yerge urush mezmunidiki bayanlar tézla Uyghurlarni xitaylarning neziride insan emes, belki hujum qilip oynaydighan we köngül xoshi qilidighan oyunchuqqa aylandurup qoydi. Shunga ular tebi'iyla hujum nishani, jümlidin jinsiy zorawanliqning qurbanlirigha aylinip qaldi. Bu xildiki xorlash qilmishlirinimu xitay hökümiti ashkara testiqlighini yoq. Emma ularning qiliwatqanliri olturaq ahale mustemlikichiliki we Uyghurlarning köpiyish iqtidarini weyran qilishtek qirghinchiliq hujumliri bilen mas qedemde otturigha chiqiwatidu. Bularning hemmisi Uyghurlarning nopusini kontrol qilishtin bashqa nerse emes. ”

Del mushu xil “Bash yétekchi idiye” tüpeylidin xitay hökümiti Uyghur élide ijra qilghan bir qatar zulum siyasetliri oxshimighan shekilde ortaq halda “Uyghurlarning köpiyish iqtidarini cheklesh we weyran qilish” ni bash nishan qilghan. Buninggha mas halda Uyghurlarning nopusida dawami ghayet zor chékinish wujudqa chiqqan. (Dawami bar)