AFP
Nöwette qazaqistanda turuwatqan gülzire awulqan qizi 2017-yili 7-ayning 19-künidin 2018-yil 10-ayning 17-künigiche xitayning ghuljidiki lagérida 15 ay yatqan, kéyin ghuljidiki melum lagér ichige qurulghan peley zawutida mejburiy emgekke sélin'ghan waqitni qoshqanda lagérda 2 yildin artuq tutup turulghan.
Gülzire awulqan qizi yéqinda qazaqistandin radiyomiz Uyghur bölümige inkas yollap, xitay saqchilirining uning ghuljidiki uruq-tughqanliri arqiliq téléfon qilghuzup, tehdit séliwatqanliqini bildürgendin kéyin, bügün radiyomiz Uyghur bölümi gülzire xanimgha téléfon qilip, uning nöwettiki ehwalini igiliduq.
Uning bildürüshiche, hazirche ghuljida qalghan uruq-tughqanlirining lagérgha élip kétilgenliki heqqide éniq xewer kelmigen bolsimu, emma xitay saqchiliri yéqinda uning ghuljidiki tughqanliri arqiliq téléfon qilip, eger gülzire xelq'ara taratqulargha lagérlarning ichki ehwalini dawamliq ashkarilash qilmishini toxtatmisa uning ghuljining toqquztara nahiyeside olturushluq 19 yildin buyan palech halette qalghan yashan'ghan dadisi awulqan yilqibayni lagérgha qamaydighanliqi heqqide tehdit salghan.
Gülzire xanim yene özining bundin ilgiri xelq'ara taratqularda bergen guwahliqlirining heqiqiy ishlar ikenlikini tekitlep, özining 2 yilliq lagér hayatida körgen ehwallarni sözligenliki üchün ghuljidiki tughqanlirining tehditte qalghanliqini tekitlidi.
Gülzire mundaq dédi: "Ular méni guwahliq bermisun deptu. Méning dadam méyip 19 yil boldi, teriti ornida. Érimning barliq tughqanlirining pasporti tartiwélin'ghan. Ular hazirche téxi lagérgha qamalghini yoq. Emma tughqanlar hazir méni ehwalni dunyagha ashkariliding dep méni eyiblewatidu. Emma lagérdiki ikki yil jeryanida méning kishilik hoququm tartiwélindi. Ularning qamighini yalghan emes. Men lagérda yatqan ikki yil ichide körgen xorluqlirimni héchkim bilmeydu. Ular hazir tughqanlirimgha silerni képillikke élip qalghan, gülzire tinch yürsun dep tughqanlirimgha tehdit séliwétiptu."
Ghuljidiki xitay saqchiliri yene gülzirening qazaqistandiki tughqanliri arqiliqmu uninggha bésim qilghan.
Gülzire xanim ehwalni bayan qilip, ikki kün awwal qazaqistanning chélek rayonida olturushluq inisining öyige barghinida, inisining uninggha xapa bolup, yurttiki uruq-tughqanlarning uni tinch yürsun dégen xewerni yetküzgenlikini bildürdi.
Gülzire xanim yene uruq-tughqanlirining uningdin renjishi we endishisining asassiz emeslikini bildürdi.
Uning bayanidin melum bolushiche, uning éri, kichik qizi we özidin bashqa ikki a'ilidiki tughqanlirining köp qismi ilida qalghan. Ilida qalghan chong qizi qunduz'ay tursun bu yil 21 yashta bolup, umu xitay lagérida 7 ay terbiyelen'gendin kéyin qoyup bérilgen.
U yene éri qazaqistan puqraliqigha ötüp bolghan bolsimu, emma özi we qizining qazaqistan puqraliqigha ötüsh telipi hazirgha qeder qobul qilinmay kelgenliki we bu a'ile kishilirining özlirini qazaqistandimu bixeter hés qilmaydighanliqini bildürdi.
U mundaq dédi, "Men xatirjem emes, her qétim guwahliq berginimde elwette qorqimen méni qayturuwétermu dep. Chünki érim qazaqistan puqraliqigha ötüp bolghan bolsimu, qazaqistan hökümet ademliri méning we kichik qizimning qazaqistan puqraliqigha ötüsh telipimizni téxi testiqlimidi. Ular manga saqlang hel bolidu dégen jawabnila berdi. Xitayning tehditidin qorqup téléfonumni birqanche qétim almashturdum. Xitay saqchiliri méni qorghasqa ekélip özliri yolgha salghan chéghidimu méni taratqulargha lagérdiki ichki ehwallarni ashkarilimasliqqa agahlandurghan. Wediname yazghuzghan we yurtta qalghan tughqanlirimdin dadam we chong qizim qatarliqlarning képillikke élip qélin'ghanliqini bildürgenidi."
Ziyaritimiz axirida gülzire xanim özi we tughqanlirigha kélidighan tehdit we xeterlerni bilip turuqluqmu, radiyomizgha özige kelgen bésim we tehditlerni ashkarilishigha insanliq mejburiyitini ada qilish we xitaydiki lagérlarning taqilishini qolgha keltürüsh ikenlikini tekitlidi. U mundaq dédi:
"Da'iriler tughqanlirim arqiliq manga bésim qiliwatidu. Hazir tughqanlirim bilen méni öz-ara qarmu-qarshi qoyup manga bésim qiliwatidu. Tughqanlirimgha méni tillitiwatidu. Ghuljidiki qizim bolsun, bashqa tughqanlirim bolsun hetta bu yerdiki tughqanlirim hemmisi méni tillaydu. Emma men toxtap qalalmaymen. Chünki men özümning kishilik hoququmni qoghdash üchün bir kün bolsimu erkin nepes alay dep, ularning héchnémini ashkarilimaysen dégen teleplirini qobul qilip, barmiqimni bésip wede bérip u dölettin ayrildim. Emma men yene u yerde qalghan xelqni qutquzush, tughqanlirimning kishilik hoquqini we özümning kishilik hoququmni qoghdashni méning insanliq mejburiyitim we hoququm dep bilimen. Shunga hazir méning eng yéqin ademlirim chet'ellerdiki axbaratchilar, taratqular we muxbirlar dep bilimen. Chünki ehwalini xelq'aragha anglatqinimizdila andin lagérlarni taqash mumkin dep qaraymen."
Qazaqistandiki lagér shahiti gülzire awulqan qizi 2019-yili4-ayning 30-küni yutub qanilida, ghulja shehiridiki lagérdiki 2 yildin artuq tutqunluq hayati heqqide guwahliq bergen. Xitayning Uyghur diyaridiki lagérlirining ichki ehwalini ashkarilighan. Gülzire awulqan qizi yene bu yil 5-aydin bashlap yene erkin asiya radiyosi Uyghur bölümining ziyaritini qobul qilip, lagérda körgen ehwallar heqqide téximu köp bolghan ichki ehwallarni ashkarilighan. U radiyomiz muxbirigha, özi lagérgha qamalghan mezgilide eyni lagérdiki Uyghur-qiz ayallirining bir kéchidila yoqap kétip kéyin qaytip kelmigenliki, lagérgha qamalghanlarning her küni 14 sa'ettin artuq öginish qilidighanliqi, lagérgha qamalghanlargha choshqa göshini "Tughqanlar tamiqi" yaki "Dostlar tamiqi" dep mejburiy yégüzülidighanliqi, kéyin özining lagér ichidiki peley zawutida mejburiy emgekke sélin'ghan waqtida her küni 10 nechche sa'etlep ishligenliki qatarliq köpligen ehwallarni ashkarilighanidi.
