Lagér oqutquchisi qelbinur: men u yerde körgen qirghinchiliq ichimge patmidi (1)

Muxbirimiz gülchéhre
2020.09.24
qelbinur-sidiq-lager-shahiti.jpg 28 Yilliq istazhgha ige bashlan'ghuch mektep xenzu tili oqutquchisi qelbinur sidiq xanim ishxanisida ders teyyarliq qilmaqta. (Waqti we orni éniq emes)
Qelbinur Sidiq teminligen

Bu yil 51 yashqa kirgen, 20 yildin artuq ders munbiride xizmet qilghan qelbinur sidiq özi söygen oqutquchiliq kespining axirqi yilining “Lagér” dep atilidighan qabahetlik orunning oqutquchiliqi bilen axirlishishini oylapmu baqmighaniken.

Chünki u, 1990-yili özining oqutquchiliq hayatini oqutquchilar bayrimi küni bolghan 9-ayning 10-küni ürümchi sheher merkizidiki saybagh rayonluq 24-bashlan'ghuch mektepte xitay tilidin ders bérish bilen bashlighan tunji künidin étibaren, oqutquchiliq kespige bolghan ishtiyaqi ashqanidi. Uning bayan qilishiche, u özining oqutquchiliq hayatidiki ewlad terbiyelesh kesipchanliqi we mes'uliyetchanliqi bilen Uyghur éli ma'arip sépide tonulghan munewwer oqutquchilarning birige aylan'ghan. Halbuki, xitay hökümiti lagérlarni qurup oqutush qabiliyiti jehettila emes, belki siyasiy idiyesi we a'ile arqa körünüshi jehettimu eng “Ilghar” oqutquchilarni lagérda ménge yuyush élip bérishqa tallashqa bashlighanda, qelbinurning “Ilghar oqutquchi” dégendek bu namliri uni “Jaza lagéri” oqutquchisi bolushqa aylandurghan.

Xitay da'iriliri lagérlarni qurghan deslepki mezgilde qelbinur sidiq deslep 2017-yili 3-ayning 1-künidin 8-ayning axirighiche ürümchi shehirining sang fanggow(töshüktam) diki dönglükke qurulghan erler lagérida 6 ay, arqidin 2017-yili 9-aydin 10-ayning axirlirighiche yene ikki ayche ürümchi tugunggha jaylashqan “Yashan'ghanlar sanatoriyesi” dep lozunka ésilghan ayallar lagérida tutqunlargha xitay tili we qizil naxshilarni ögitishke orunlashturulghan.

Qelbinur sidiqning éytishiche, u 2019-yili 10-ayda dawalinish bahaniside éri we qérindashlirini képillikke qoyup gollandiyediki qizining yénigha kelgen bolsimu, biraq xitay Uyghurlargha élip bériwatqan, tesewwur qilghusiz derijidiki rehimsizlik, chektin ashqan zorawanliq, xorlash, qiyin-qistaqlargha aylap shahit bolush, emma üninimu chiqiralmasliq uni rohiy jehettimu zor xoratqan. Qelbinur xanim bu jaza lagérlirida körgenlirini we anglighanlirini radiyomiz ziyaritini qobul qilip, birmu-bir anglatti.

U, özining azabliq eslimilirini lagérgha bérip ders ötüshke orunlashturulghan künidin bashlidi.

U özige “Sawatsizliqni tügitish orni” dep uqturulghan jayning emeliyette lagér ikenlikini u üstige tikenlik polat sim oralghan égiz tamlar bilen qorshalghan bu qoru ichige we qatmu-qat métal éléktronluq ishik ornitilghan töt qewetlik binagha qarawullarning tekshürüshliridin ötüp kirgen hem qoralliq saqchilarni körüp téni shürken'gen peytkiche bilmigen. Qisqisi, u özining lagérgha élip kélin'genlikinimu bilmigeniken.

Qelbinurning bayan qilishiche, u sinipqa kirip özining chéchilghan zéhnini, qorqunchlirini, xuduklirini bésishqa tiriship “Essalamu'eleykum” dep ders bashlighinida, özining salimigha jawab bérelmigen, put qolliri kishenlen'gen moysipit erlerning közliridin ün-tinsiz éqip chüshken yash tamchilirini körgendiki azabliq yashlirini bu sinipqa orunlashturulghan kaméralar we saqchilardin yoshurushqa aran ülgürgen. Uning lagérdiki mejburlan'ghan qulluq oqutquchiliq hayati öz azablirini zeherni yutqandek yutush bilen shundaq dawam etken.

Alte baliliq meripetperwer a'ilidiki otturanchi perzent bolghan qelbinurning 5 qérindishining hemmisi ürümchide hökümet organlirida xizmet qilidighan bolup, uning hazir ürümchide özining chet'elge chiqishigha képil bolghan uruq-tughqanliri we ürümchidiki qurulush matériyallar shirkitidiki éri bilenmu alaqisi pütünley üzülgen. Hetta éri axirqi qétim bu yil 2-ayda, özining qelbinur bilen nikahliq munasiwitidinmu waz kechkenlikini téléfon arqiliq yetküzüp ghayib bolghan.

Lagér oqutquchisi bolghan qelbinur, hazirghiche xitayning lagéridin salamet qutulup chiqalighan sanaqliq lagér shahiti bolupla qalmastin u yene lagér siyasitining qandaq ijra qilinidighanliqini özi emeliy béshidin kechürgen, bu heqte dunyawi axbaratqa qimmetlik guwahliqlar bergen ikkinchi lagér oqutquchisi hésablinidu. Buning aldida hazir shiwétsiyede panahliniwatqan qazaq lagér oqutquchisi sayragül sa'utbayning lagérdiki kechmishlirimu zor inkas qozghighanidi.

Lagér oqutquchisi bolghan qelbinur xanim özining mejburiy emgekning, mejburiy tughmas qilish siyasetlirining qurbani bolgha'anliqini tekitlep: “Men xitayning Uyghurlargha yürgüzüwatqan qirghinchiliqini öz közüm bilen körgen guwahchi” deydu.

Qelbinur bilen élip barghan kéyinki söhbetlirimiz u, ürümchi shehiride 2016-yilidin bashlan'ghan yuqiri téxnikiliq teqiblesh, mekteplerdiki xitaylashturush, xitay bilen qoshmaq tughqanchiliqqa mejburlash, mejburiy tughmas qilish, balilarni dölet ilikidiki yétimxanilargha élip kétish qatarliq özi shahit bolghan we béshidin kechürgen siyasiy tedbirler heqqide dawam étidu.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.