Lagér shahiti gülbahar xatiwajining guwahliqi firansiyede kitab bolup neshrdin chiqti

Muxbirimiz gülchéhre
2021.01.12
Lagér shahiti gülbahar xatiwajining guwahliqi firansiyede kitab bolup neshrdin chiqti Lagér shahiti gülbahar xatiwaji xanim(soldin ikkinchi) a'ilisi bilen.
Gülbahar Xatiwaji teminligen

“Xitay gulagidin hayat qalghan gülbahar xatiwajining guwahliqi” namliq firansiyede neshrdin chiqqan kitab, xitayning qaramayda qurghan lagérida ikki yilche qamilip, 2019-yili yazda qoyup bérilgen we 8-ayning 21-küni firansiye kélip ikki qizi we éri bilen jem bolghan gülbahar xanimning hayatigha a'it bolup, u xitayning ölüm lagérliridin salamet qutulup chiqalighan sanaqliq lagér shahitlirining biri.

“Xitay gulagidin hayat qalghan gülbahar xatiwajining guwahliqi” namliq firansiyede neshrdin chiqqan kitabning muqawisi.

Shahit gülbahar xanim hazirgha qeder téxi resmiy halda metbu'at we taratqularning ziyaritini qobul qilip baqmighan bolsimu emma uning tutqun qilin'ghanliqi uning firansiyede turuwatqan qizi arqiliq firansiye we bashqa dunyawi taratqularda hemde radiyomizdimu xewer qilin'ghanidi.

2006-Yilidin bashlap a'ilisi bilen firansiyede yashawatqan gülxumar xatiwaji eyni chaghda, apisining 2017-yili-1 ayda tutqun qilin'ghanliqini firansiyediki “Firansiye 24”, “Éksprés”, “Lé mondé”, “Arté téléwiziyesi” qatarliq asasliq axbarat wasitiliri we téléwiziye qanallirining ziyaritini qobul qilip, rawan firansuz tilida Uyghurlar uchrawatqan mesilisini öz anisi uchrighan zulumlarni misal qilip turup anglatqan. Bu qatarda u radiyomiz ziyaritini qobul qilghinida, gülbahar xanimning firansiyediki a'ilisining firansiyening béyjingda turushluq elchixanisi, firansiye tashqi ishlar ministirliqidin xitaygha bésim ishlitip gülbahar xanimning derhal qoyup bérilishige yardem qilishni telep qilghanliqini bildürgenidi.

Gülbahar xanimning qizi gulxumar, 11-yanwar küni özining fesébo'ok bétide apisining lagérdiki sergüzeshtlirini kitab qilip yézip chiqqanliqidin tolimu pexirlinidighanliqini hayajan ichide jakarlishi bilen, bu xewer chaqmaq tézlikide muhajirettiki Uyghurlar arisida tarqaldi we ularnimu hayajan'gha saldi.

Chünki bu, Uyghur lagér shahiti teripidin yézilghan tunji kitab hésablinidu. Buning aldida gerche méhrigül tursun, gülbahar jélilowa qatarliqlarning guwahliqliri karton romani we bashqa hékaye sheklide élan qilin'ghan bolsimu, peqet lagér oqutquchisi qazaq shahit sayragül sawutbayning guwahliqi resmiy kitab bolup neshrdin chiqqan birdinbir kitab idi.

Gülxumar apisi lagér shahiti gülbahar xatiwaji xanimning, lagérdin qutulup firansiyege kelgendin kéyin, jismaniy we rohiy jehettin bir mehel eslige kélish basquchini béshidin kechürgenliki, hazirgha qeder metbu'atlargha resmiy guwahliq bermigen bolsimu, uning yenila Uyghurlarning lagérlargha qamilishi, xitayning medeniyet we her jehettin qirghinchiliqigha uchrawatqanliqi üstidin tekshürüsh élip bériwatqan firansiye hökümet tarmaqliri, yawropa we xelq'aradiki kishilik hoquq organlirigha ismini ashkarilimasliq sherti bilen guwahliq bérip kelgenlikini bildürdi.

Qandaq qilghanda özining béshidin kechürgenlirini téximu ünümlük anglitish mumkinchiliki heqqide köp izden'gen gülbahar xanim, axiri sergüzeshtlirini kitab qilip yézip chiqishni qarar qilghan. 2020-Yilining béshidin bashlap firansiyelik zhurnalist rozén morgantning yardimide eslimilirini qelemge élishqa bashlap, yéqinda kechmishliri kitab bolup royapqa chiqqan.

Bu munasiwet bilen erkin asiya radiyomizning bügünki alahide méhmini bolghan gülbahar xatiwaji özining kitabta teswirligen hayat hékayisi yeni lagérda béshidin kechürgenlirini anglighuchilirimiz bilen ortaqlashti.

Gülbahar xatiwaji xanim eyni chaghda 2016-yili 11-ayda, pénsiye resmiyetlirini ötesh üchün firansiyedin yurti qarimaygha qaytqan waqti del xitayning “Qayta terbiyelesh” namida jala lagérlirini qurup chong tutqunni yéngi bashlighan mezgilige toghra kelgenidi. Firansiyede turuwatqan mezgilidimu héchqandaq siyasiy pa'aliyetlerge qatnashmighan gülbahar xanim ishenchlik halda yurtigha qaytqan bolsimu uning héchqachan buning bedilige 2 yildin artuq erkinlikidin mehrum qalidighanliqi we bu qeder riyazet chékidighanliqini qiyas qilmighaniken. Xitay da'irilirini deslep uni, qanunsiz adem toplap jem'iyet tertipini buzghan dep yalghan seweb bilen tutqan bolsa kéyinche, firansiyediki éri we qizlirining firansiyede panahliq tiligenlikini bahane qilip, uninggha térrorluq jinayiti artishqa urun'ghaniken.

Gülbahar xatiwaji xanim, özining lagérdin chiqip firansiyege qaytip kelgendin kéyin ashkara guwahliq bérelmeslikige aldi bilen qarimaydiki a'ile tawabi'atlirining xitayning ziyankeshlikige uchrishidin ensirigenliki seweb bolghanliqi shundaqla hazirmu hem ularning aqiwitidin ensireydighanliqini tekitlidi.

Gülbahar xanim kitabta özining qolgha élinish, tutup turush orunliri we lagérda bigunah halda her türlük qara chaplinip soraq qilinish jeryanliri, tutqunlargha élip bérilidighan ménge yuyush terbiyeliri, Uyghurche gep qildurmasliq, hetta hajetxana we munchidimu, omumen her öyde ikki kaméra arqiliq közitilishtek ehwallarni bayan qilghan. Uning éytishiche kitabta yene kamérlardiki özi we bashqa kamérdashlirining kündilik hayati, lagér ichidiki shara'it, her türlük jaza we qiyin-qistaqlar, qorqunuch, achliq, soghuq, uyqusizliq, adaletsizlikler, xorluqlar, erkinliktin hetta hayattin ümidini üzüshtek qabahetlik ehwallarni öz ichige alghan heqiqiy ehwallar tepsiliy yézilghaniken.

Gülbahar xanim özining lagérda héchqandaq xataliq qilmaymu 20 kün jazalan'ghanliqini, orunduqqa we kariwatqa zenjir bilen baghlap qoyulghan bolsimu, jazalinishning sewebini ezeldin chüshenmigenlirini bayan qilghan.

Ezeldin su üzüsh we bashqa shekillerdiki ten saghlamliqigha ehmiyet bérip kelgen gülbahar xanim xitayning jaza lagéridiki éghir iskenjilerde yenila hayat qélishigha, özining midirlighudekla majali we pursiti bolsila heriketlinip bedinini chéniqturghanliqi, rohi jehette bolsa bu nes basqan jaydin choqum qutulup chiqishqa bolghan ümidini héchqachan yoqatmighanliqi seweb bolghanliqini éytti.

Shahit gülbahar xatiwaji yene lagérda gerche ikki qétim okul sélin'ghan bolsimu, da'irilerning uni zukamgha qarshi waksina dep chüshendürgenliki, téxi toy qilmighan nurghun yash qizlarning héyizi toxtighanliqi, ularning kelgüside baliliq bolalmasliqidin endishe qilghanliqi, gerche lagérdiki okul-dorilardin gumanlansimu, uning heqiqiy waksina yaki hamilidarliqtin saqlinish ikenlikini bilmigenliki, bu heqte firansiyege qaytip kelgendin kéyin, Uyghur ayallirini lagérlarda tughmas qilish ehwalliri barliqini anglighanlirini bayan qilghan.

Özining ilgiri xitaygha qarshi héch ish qilmighan bolsimu, emma beribir xitay da'irilirining özini üch yilliq erkinliktin mehrum qilghanliqini, qizi we a'ilisi hemde firansiye dölitining yardimide firansiyege qaytip kelgendin kéyinla andin heqiqeten erkinlik sözining qimmitini chüshen'genlikini éytidu.

Xitayning lagérlarni qurushidiki sewebni-Uyghurlarni yoqitish we ular üstidin medeniyet qirghinchiliqi élip bérish dep chüshen'gen gülbahar xanim axirida, özining sergüzeshtliri we guwahliqi pütülgen bu kitab arqiliq, xitayning terbiyelesh merkizi dep atighan jaylirining emeliyette jazalash lagérliri ikenlikini dunya tonusa we xitayning jaza lagérlirini taqishida belgilik rol oynisa dégen ümidte ikenlikini bildürdi. U sözlirini: “Uyghurlarning élip bériwatqan pa'aliyetliri we nurghun guwahliq bérishliri netijiside dunyada Uyghurlargha köngül bölüsh kücheymekte. Biz bu lagérlarni taqashta choqum muweppeqiyet qazinimiz” dégen ümidwar jümliler bilen axirlashturdi.

“Xitay gulagidin hayat qalghan gülbahar xatiwajining guwahliqi” namliq firansiyede firansuz tilida neshrdin chiqqan, Uyghur lagér shahiti gülbahar xanimning lagérdiki qismetliri asas qilin'ghan kitab 13-yanwar resmiy tarqitilishqa bashlaydu.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.