Er-ayal qazaq shahit: “Biz qazaq bolghinimiz üchün xitaydin qutulup chiqaliduq, Uyghurlargha mumkin emes”

Ilining chapchal nahiyesidiki lagérda 1 yil 8 ay turush jeryanida, salametliki éghir derijide nacharlashqandin kéyin qoyup bérilgen baxt'eli nur, yérim jan halda bu yil-8 ayda bir qizi bilen qazaqstan'gha kelgen, 3 aydin kéyin uning chapchalda qalghan ayali gulnar ikki balisini élip aman-isen qazaqistanda jem bolghan. 30-Dékabir almutidin téléfon ziyaritimizni qobul qilghan bu er-ayal özlirining xitayning Uyghur we qazaq, tunggan qatarliq musumanlargha élip bériwatqan zulumlirini anglatti. Ular yene eng éghir zulum körüwatqanlarning bolsa Uyghurlar ikenlikini tekitlep: “Biz qazaq bolup qalghinimiz üchün xitaydin qutulup chiqaliduq, Uyghurlargha mumkin emes” deydu. Tepsilatini, muxbirimiz gülchéhrening, ghuljida Uyghurlar arisida chong bolghan bu ikki qazaq shahit bilen élip barghan söhbitin anglayli.

50 Yashning qarisini alghan baxt'eli nur 3 balining atisi bolup, u ili oblastining chapchal nahiyeside Uyghurlar arisida chong bolghan. U esli déhqan bolup, 2015-yilidin bashlap qazaqistandiki tughqanlirining yardimi bilen köktat we déhqanchiliq mehsulatlirini qazaqistan'gha top ötküzüp chégra sodisini bashlighan, emma u, 2017-yili 10-ayning 29-küni qorghas chégrasida ikki künlük sodisini tügitip qaytqinida xitay dölet bixeterlik tarmaqliri teripidin tutqun qilinip, bir kün kéche kündüz qattiq soraq qilin'ghandin kéyin chapchaldiki terbiyelep'özgertish merkizi dep lozunka ésilghan lagérgha qolliri kishenlik halda élip kélin'gen.

U özining bu lagérgha kirgendin kéyinla andin u jayning ilgiriki chapchal nahiye kona 3-ottura mektep ikenlikini tonughan. Baxt'eli nurning chüshendürüshiche qarighanda, bu 3-ottura mektep lagér qilip özgertishning aldida yeni, 2015-yili kespiy terbiyelesh mektipi qilin'ghan bolup, 2017-yilidin bashlap 7-8métirliq égiz tamlar qopurulup, kaméralar békitilip etrapini qoralliq eskerler charlaydighan bir türme sheklige kelgeniken. Bu lagérda 10 bina bar bolup, her birsi alte qewetlik binalar iken. Baxt'eli 1-nomurluq binaning 6-qewitidiki 11-kamérgha solan'ghan bolup, u bu qewetning özidila 160 kishi barliqi, ularning asasen özige oxshash gunahsiz Uyghur, qazaq, we tungganlar ikenlikini, özining Uyghurlar bilen bille solan'ghanliqini éytti. 

11-Nomurluq kamérgha qamalghan kündin bashlap künde 18 sa'et qattiq orunduqta olturush, 4 sa'etla uxlash, ach qoyulush, ménge yuyush terbiyeliri dégendek rohiy we jismaniy qiynashlargha 8 ay berdashliq béreligen baxt'eli, salametliki pütünley kardin chiqqandin kéyin 2018-yili, 6-ayda doxturxanigha yötkelgen. Uning déyishiche, bu atalmish doxturxana eslidiki nahiyelik yuqumluq késellerning aldini élish merkizi bolup, oxshashla égiz tamlar bilen qorshilip we kaméra ornitilip, özgertilgen mexsus késel tutqunlarni solaydsighan “Késeller lagéri” iken. U, özining lagérgha saq-salamet kirip mangalmas, yérim jan halgha kélishide choqum özige lagérda “Zukamning aldini alimiz” dep ikki nöwet urulghan namelum okulningmu tesiri bolishi mumkin dep guman qilidighanliqini bildürdi.

Baxt'eli nur doxturxanidimu yaxshi bolalmighan, öpke, börek we bashqa ichki ezaliridimu oxshimighan késellik körülüp téni éghir ajizlashqandin kéyin da'iriler uni 2018-yili, 11-ayning 16-küni a'ilisige qoyup bergen. Salametlikidin, xizmet qilish iqtidaridin ayrilghan baxt'eli, hökümettin özining qazaqistandiki qérndashlirining yénigha kétishni, bérip yüttürgen pullirini tépip kélip a'ilisini qamdashni qayta-qayta telep qilghan, da'iriler axiri uning ayali we ikki balisini görüge élip, uning chong qizini élip qazaqistan'gha chiqip pat arida qaytip kélishige ruxset qilghaniken. 

Da'iriler baxt'elining ayali gulnarni, uning éri lagérgha élip kétilgendin kéyin ghuljidiki öyidin baliliri bilen chapchal nahiyesige köchüp kélishke mejburlap, unimu éri qoyup bérilgen'ge qeder, mehelle kömitétida künde 10 sa'et öginishke qatnashturghan. Da'iriler uning öyige xitay kadir orunlashturghan.

Gulnar özining, éri we baliliri lagérgha élip kétilgen Uyghur qiz-chokanlar bilen bille öginishke qatnashqanliqini, ularning iqtisadiy, rohiy qatarliq her jehettin kéliwatqan zulumlargha berdashliq bergüdek küchi qalmaywatqanliqini bildürdi. Uning éytishiche, xitay d'iriliri öginishlerde ashkara halda ulargha: “Bu öginish menggü dawam qilidighanliqini, taki ularning hemmisi yüz pirsent xitayche sözlep, siyasetlerni yaxshi öginip, pütünley partiye hökümetke maslashqidek özgergen'ge qeder dawam qilidighanliqi” ni tekrarlaydiken. 

Gulnar érining qazaqistan'gha kelgendin kéyinmu salametlikining yaxshi bolmaqta yoq, téximu éghirlap hetta doxturxanida qan qusqanliqidek ehwalliridin xewer tapqandin kéyin, chidap turalmighan. U balilirini élip toxtimay erz qilish arqiliq axiri 11-ayda qazaqistan'gha kéliwalghan.

Ziyaritimizni qobul qilghan bu er-ayal qazaq shahitlar özlirining xitayning Uyghur diyarida musulman milletlerge élip bériwatqan bu wehshiy zulumliridin qutulup qélishida özlirining qazaq bolup qalghanliqining asasliq rol oynighanliqini bildürüp: “Bizge panahlinidighan qazaqsitan bolghini üchün, biz qazaq bolup qalghinimiz üchün xitayning bu rehimsiz zulumliridin qutulup chiqaliduq, emma eng éghir zulum körüwatqan Uyghur qérndashlirimizning qutulup chiqishi esla mumkin emes, biz héch bolmisa ular üchün sözleymiz” dédi.

Baxt'eli we gulnarning ghuljida Uyghurlar körüwatqan zulumlar heqqidiki shahitliqini kélerki söhbitimizdin anglighaysiler.