«لاگېرلاردا» ناملىق كىتاب تەيۋەندە: «ئۇيغۇر رايونىنىڭ تۈنۈگۈنى خوڭكۇڭنىڭ بۈگۈنى، تەيۋەننىڭ ئەتىسىدۇر»

ئامېرىكالىق ئانتروپولوگ ۋە ئۇيغۇرشۇناس دەررەن بايلېر (Darren Byler) نىڭ «لاگېرلاردا» (In the Camps) ناملىق كىتابى خىتاي تىلىغا تەرجىمە قىلىنىپ، يېقىندا تەيۋەندە يورۇق كۆرگەن. 15-ماي كۈنى تەيۋەن چۈنشەن نەشرىياتى (春山出版社) تەرىپىدىن نەشر قىلىنغان بۇ كىتاب، تەيۋەن، خوڭكوڭ ۋە شەرقىي-جەنۇبىي ئاسىيا ئەللىرىدىكى خىتاي تىللىق ئوقۇرمەنلەرگە تارقىتىلىشقا باشلىغان.

ئىگىلىشىمىزچە، دەررېن بايلېرنىڭ «لاگېرلاردا» ناملىق بۇ كىتابىنىڭ خىتايچە نەشرى، يېڭىدىن يېزىلغان 5 پارچە ماقالە بىلەن تولۇقلانغان ۋە تېخىمۇ بېيىتىلغان. يەنى مەزكۇر كىتابنىڭ خىتايچە نەشرىنىڭ باش قىسمىغا «شىنجاڭنىڭ تۈنۈگۈنى خوڭكۇڭنىڭ بۈگۈنى، تەيۋەننىڭ ئەتىسىدۇر» ناملىق مەخسۇس تەھرىرات ئىلاۋىسى، تەرجىمە-تەھرىر گۇرۇپپىسىنىڭ «شىنجاڭ بىزنىڭ قېشىمىزدا» ناملىق تەۋسىيە ماقالىسى، كىتابنىڭ ئاخىرىغا داڭلىق خىتاي يازغۇچىسى ليۇ جىشىننىڭ ئاپتور دەررېن بايلېر بىلەن ئۆتكۈزۈلگەن «تاما-تاما كۆل بولار-شىنجاڭ ھېكايىلىرى ھەققىدە مەخسۇس ئىزاھ» ناملىق ئۇزۇن سۆھبىتى كىرگۈزۈلگەن. ئالاھىدە تەكىتلەشكە ئەرزىيدىغىنى شۇكى، مەزكۇر كىتابنىڭ خىتايچە نەشرىگە يەنە ئىككى نەپەر ئۇيغۇر يازغۇچىنىڭ بۇ كىتاب ھەققىدىكى مەخسۇس ماقالىسى، يەنى دوكتور ئەسەت سۇلايماننىڭ «قىزىل قىيامەت: دەررېن بايلېرنىڭ «لاگېرلاردا ناملىق كىتابى ھەققىدە» ناملىق كىرىش سۆزى بىلەن ئابدۇۋەلى ئايۇپنىڭ «قاماقتىكى رامىزاننىڭ تۇنجى كۈنى» ناملىق تەۋسىيە يازمىسى كىرگۈزۈلگەن.

مەزكۇر كىتابنىڭ مەسئۇل مۇھەررىرى، تەيۋەن چۈنشەن نەشرىياتىنىڭ تەھرىرى جۇاڭ رۈيلى (莊瑞琍) خانىم دەررېن بايلېرنىڭ «لاگېرلاردا» ناملىق كىتابىنىڭ خىتايچە نۇسخىسىنىڭ تەيۋەندە نەشىر قىلىنىش مۇناسىۋىتى بىلەن رادىيومىزنىڭ مەخسۇس زىيارىتىنى قوبۇل قىلدى. ئۇ، بىزنىڭ «نېمە ئۈچۈن دەررېن بايلېرنىڭ «لاگېرلاردا» ناملىق بۇ كىتابىنى ئىنگىلىزچىدىن خىتايچىغا تەرجىمە قىلىپ، تەيۋەندە نەشىر قىلىشنى ئويلاشتىڭلار؟» دېگەن سوئالىمىزغا جاۋاب بېرىپ، مۇنداق دېدى: «ئۇيغۇر مەسىلىسىگە ناھايىتى ئەھمىيەت بېرىدىغان بىر دوستىمىزنىڭ تونۇشتۇرۇشى بىلەن، دەررېن بايلېرنىڭ ئۇيغۇرچىدىن ئىنگىلىزچىگە تەرجىمە قىلىپ، ئامېرىكادىكى كولومبىيە ئۇنىۋېرسىتېتى نەشرىياتىدا نەشر قىلدۇرغان ئۇيغۇر يازغۇچى (پەرھات تۇرسۇن) نىڭ «ئارقا كوچا» ناملىق رومانى بىلەن تونۇشۇپ چىقتۇق. بىز بۇ روماننى تەرجىمە قىلىپ، تەيۋەندە نەشر قىلىشنى سۆزلىشىش جەريانىدا، دەررېن بايلېرنىڭ «لاگېرلاردا» ناملىق يەنە بىر كىتابىغا دىققىتىمىز چۈشتى. شۇ ۋەجىدىن بىز دەررېن بايلېرنىڭ مەلۇم بىر ئۇيغۇر تەرجىمان بىلەن ھەمكارلىشىپ ئىنگىلىزچىغا تەرجىمە قىلغان «ئارقا كوچا» ناملىق رومانىنى تەيۋەندە نەشر قىلىش توختامنامىسى تۈزۈش بىلەن بىر ۋاقىتتا يەنە، ئۇنىڭ «لاگېرلاردا» ناملىق بۇ كىتابىنىمۇ نەشر قىلىشنى قارار قىلدۇق.»

جۇاڭ رۇيلى خانىم، مەزكۇر كىتابنىڭ خىتايچە نۇسخىسىغا كىرگۈزۈلگەن يېڭى مەزمۇنلار ئىچىدە ئىككى نەپەر ئۇيغۇر يازغۇچىنىڭ كىتاب ھەققىدە يازغان كىرىش سۆزى ۋە تەۋسىيەلىك يازمىسىنىڭ مۇھىم ئەھمىيەتكە ئىگە ئىكەنلىكىنى، بولۇپمۇ ئۇيغۇر ئىرقىي قىرغىچنلىقىنىڭ تارىخىي ئارقا كۆرۈنۈشى ۋە ئۇيغۇر سەرخىللىرى نۆۋەتتە دۇچ كېلىۋاتقان سىياسىي تەقىپلەرنى چۈشىنىشتە ئاچقۇچلۇق رول ئوينايدىغانلىقىنى تەكىتلەپ ئۆتتى: «بۇ كىتاب ئۇيغۇرلار دۇچ كېلىۋاتقان زۇلۇملار توغرىلىق تېخى تولۇق چۈشەنچىگە ئىگە بولمىغان تەيۋەندىكى ئوقۇرمەنلەر ئۈچۈن ئېلىپ ئېيتقاندا، ناھايىتى ياخشى بىر ئۆگىنىش ماتېرىيالى ياكى ئاسان چۈشىنەلەيدىغان بىر ئەسەر ھېسابلىنىدۇ. بىزنىڭ ئوقۇشچانلىقى يوقىرى بولغان بۇ كىتابنىڭ خىتايچە نەشرىگە يەنە بىرقانچە يېڭى مەزمۇنلارنى قوشۇشىمىزدىكى سەۋەب شۇكى، تەيۋەندىكى مۇتلەق كۆپ قىسىم ئوقۇرمەنلەرنىڭ تېخىچە ئۇيغۇر قىرغىنچىلىقىنىڭ تەپسىلاتى، ئىچكىي ماھىتىيىتى ۋە تارىخىي ئارقا كۆرۈنۈشىنى تولۇق ۋە چوڭقۇر دەرىجىدە چۈشەنمەيدىغانلىقىنى ھىس قىلغانلىقىمىزدىن بولدى. گەرچە ئاپتور بۇ كىتابىنىڭ خىتايچە نەشرى ئۈچۈن يېڭىدىن كىرىش سۆز يېزىپ بەرگەن بولسىمۇ، ئەمما بىز ئۇيغۇرلارنىڭ نۆۋەتتىكى ۋەزىيىتى توغرۇلۇق زىيارەت تەجرىبىسى بولغان، شۇنداقلا چەت ئەللەردىكى ئۇيغۇر دوستلار بىلەن ئالاقىسى قويۇق بولغان يازغۇچى ۋە ژۇرنالىست ليۇ جىشىننى ئالاھىدە تەكلىپ قىلىپ، ئۇنىڭ ئاپتور دەررېن بايلېر بىلەن ئۆتكۈزگەن مەخسۇس سۆھبىتىنى كىتابقا كىرگۈزدۇق. بۇنىڭدىن باشقا يەنە ئىككى نەپەر ئۇيغۇر مۇتەخەسسىس، ئەسەت سۇلايمان بىلەن ئابدۇۋەلى ئايۇپنى تەكلىپ قىلىپ، ئۇيغۇر ئىرقىي قىرغىنچىلىقىنىڭ تارىخىي ئارقا كۆرۈنۈشى ۋە ئۇيغۇر زىيالىيلىرى دۇچ كېلىۋاتقان تەھدىتلەر ھەققىدە مەخسۇس كىرىش سۆز ھەم تەۋسىيە يازدۇردۇق. شۇنىڭ بىر ۋاقىتتا يەنە، بۇ كىتابنىڭ چەت ئەللەردىكى ئاددىيلاشتۇرۇلغان خىتاي خېتى (简体字) دىكى نۇسخىسى بىلەن تەيۋەندە نەشىر قىلىنغان ئەنئەنىۋىي خىتاي خېتى (繁体字) دىكى نۇسخىسىنىڭ پەرقىنى ئىزاھلاش ئۈچۈن، تەرجىمە-تەھرىر گۇرۇپپىسنىڭ مەخسۇس تەۋسىيەلىك كىرىش سۆزىنى قوشۇشنى لايىق تاپتۇق.»

نورۋىگىيەدىكى ئۇيغۇر پائالىيەتچى ۋە يازغۇچى ئابدۇۋەلى ئايۇپ ئەپەندى بۇ مۇناسىۋەت بىلەن زىيارىتىمىزنى قوبۇل قىلدى. ئۇ، دەررېن بايلېرنىڭ ئۇيغۇر قىرغىنچىلىقىنى پاكىتلار ئارقىلىق دۇنيا جامائەتچىلىكىگە ۋە ئىلمىي ساھەگە ئاڭلىتىشتا ئەڭ سالاھىيەتلىك تەتقىقاتچى ئىكەنلىكىنى، ئۇنىڭ ئۇيغۇر قىرغىنچىلىقىنى چۈشىنىشتىكى بىلىمى ۋە مېتوتىنىڭ ئۆزگىچىلىككە ئىگە ئىكەنلىكىنى تەكىتلەپ ئۆتتى.

2017-يىلىنىڭ باشلىرىدىن ئېتىبارەن خىتاينىڭ ئۇيغۇر رايونىدىكى ئىرقىي قىرغىنچىلىقنىڭ پەردىسى رەسمىي ئېچىلغان بۇيان، ئۇيغۇر ۋەزىيىتىنى يېقىندىن كۆزىتىپ كېلىۋاتقان تەتقىقاتچى دەررېن بايلېرنىڭ بىر يۈرۈش ئىلمىي ماقالىلىرى ۋە «لاگېرلاردا» ناملىق كىتابى ئۇيغۇر قىرغىنچىلىقىنىڭ ئىچ يۈزىنى خەلقئارا جەمئىيەتكە ئاڭلىتىشتا مۇھىم رول ئوينىغان ئىدى. ئۇنىڭ قەلىمى ئاستىدا خىتاينىڭ ئۇيغۇر رايونىدا ئېلىپ بېرىۋاتقان ئىرقىي قىرغىنچىلىقى ۋە ئىنسانىيەتكە قارشى جىنايەتلىرىنىڭ بىر قىسىم ئىچكىي تەپسىلاتلىرى پاكىتلىق ۋە جانلىق شەكىلدە كۆرسىتىپ بېرىلگەن ئىدى. ئۇنىڭ «لاگېرلاردا» ناملىق كىتابىنىڭ تەيۋەندە نەشىر قىلىنىشى، تەيۋەن ۋە خوڭكوڭ ئوقۇرمەنلىرىنىلا ئەمەس، بەلكى خىتاي چوڭ قۇرۇقلۇقىدىكى خىتاي ئوقۇرمەنلەرنىمۇ ئۇيغۇر قىرغىنچىلىقىنىڭ ماھىيىتىنى چۈشىنىشكە يېقىنلاشتۇرغان ئىدى.

دەررېن بايلېرنىڭ «لاگېرلاردا» ناملىق كىتابىنىڭ تەيۋەن نەشرى ئۈچۈن مەخسۇس كىرىش سۆز ۋە تەۋسىيە يازغان ئىككى نەپەر ئۇيغۇر يازغۇچىنىڭ يازمىلىرىنى خىتايچىغا تەرجىمە قىلغان ئامېرىكادىكى سىياسىي ئانالىزچى، دۇنيا ئۇيغۇر قۇرۇلتىيى ئىجرائىيە كومىتېتىنىڭ مۇئاۋىن رەئىسى ئىلشات ھەسەن ئەپەندىمۇ مەخسۇس زىيارىتىمىزنى قوبۇل قىلدى. ئۇ دەررېن بايلېرنىڭ بۇ كىتابىنىڭ تەيۋەندە نەشر قىلىنىشىنىڭ ئەھمىيىتى، بولۇپمۇ خىتايچە نەشرىگە ئۇيغۇر يازغۇچىلىرىنىڭ مەخسۇس كىرىش سۆز يازغانلىقىنىڭ ئەھمىيىتى ھەققىدە ئۆز قاراشلىرىنى بايان قىلىپ ئۆتتى.

مەلۇمكى، دەررېن بايلېرنىڭ «لاگېرلاردا» ناملىق بۇ كىتابىدا كوممۇنىست خىتاي دائىرىلىرىنىڭ 2017-يىلىدىن بۇيان ئۇيغۇر رايونىدا ئېلىپ بېرىۋاتقان ئىرقىي قىرغىنچىلىقىنى لاگېرلاردىن ھايات قۇتۇلۇپ چەت ئەللەرگە چىقالىغان بىر قىسىم لاگېر شاھىتلىرىنىڭ ئاغزاكىي بايانلىرىدىن ئىنتايىن جانلىق ھەم پاكىتلىق شەكىلدە يورۇتۇپ بېرىلگەن. مەزكۇر كىتابنىڭ ئاپتورى دەررېن بايلېر، بۇ كىتابىنىڭ خىتايچىغا تەرجىمە قىلىنىپ، تەيۋەندە نەشر قىلىنىش مۇناسىۋىتى بىلەن مەخسۇس زىيارىتىمىزنى قوبۇل قىلدى. ئۇ مۇنداق دېدى: «بۇ كىتابنىڭ خىتايچە تەرجىمە نۇسخىسىغا بىر قىسىم يېڭى مەزمۇنلار كىرگۈزۈلدى. مەن مەزكۇر كىتابتا ئۇيغۇر رايونىدا يۈز بەرگەن ۋەقەلەرنىڭ خىتاينىڭ مۇستەملىكىچىلىك سىياسىتىگە مۇناسىۋەتلىك ئىكەنلىكىنى ئوتتۇرىغا قويۇش ئارقىلىق، بۇلارنىڭ خوڭكوڭ ۋە تەيۋەنگە قانداق سىگنال بېرىدىغانلىقىنى، ھەمدە خىتاي دائىرىلىرىنىڭ ئۇيغۇر رايونىنى ئۆزىنىڭ قانۇنلۇق مۇستەملىكىسىگە ئايلاندۇرۇش ئۈچۈن نېمىلەرنى قىلىۋاتقانلىقىدىن ئىبارەت بۇ تارىخىي ئارقا كۆرۈنۈشنى يورۇتۇپ بېرىشكە تىرىشتىم. ئۇنىڭدىن باشقا، بۇ كىتابنىڭ خىتايچە نۇسخىسىغا تەيۋەنلىك ژۇرنالىست بىلەن بۇ كىتابنىڭ تەيۋەندە نەشر قىلىنىشىنىڭ ئەھمىيىتى، تەسىرى ۋە تەيۋەنلىك سىياسىيونلارغا بېرىدىغان سىگنالى توغرىسىدىكى قاراشلىرىمنى ئوتتۇرىغا قويغان بىر تەپسىلىي سۆھبەتنى كىرگۈزدۇق.»

دەررېن بايلېر زىيارىتىمىز داۋامىدا بىزنىڭ «سىزچە، ‹لاگېرلاردا› ناملىق بۇ كىتابىڭىزنى تەيۋەندە نەشر قىلىشنىڭ سەۋەبى، تەيۋەن ئوقۇرمەنلىرىگە ‹ئۇيغۇر رايونىنىڭ تۈنۈگۈنى خوڭكۇڭنىڭ بۈگۈنى، تەيۋەننىڭ ئەتىسىدۇر» دېگەن ئاگاھلاندۇرۇش سىگنالىنى بېرىش ئۈچۈنمۇ؟» دېگەن سوئالىمىزغا جاۋاب بېرىپ مۇنداق دېدى: «بۇ كىتاب خوڭكوڭ ۋە تەيۋەندىكى ئوقۇرمەنلەر ئۈچۈنلا ئەمەس، بەلكى خىتاي چوڭ قۇرۇقلۇقىدىكى ئوقۇرمەنلەرگىمۇ ئۇيغۇر ۋەزىيىتىنى دەلىل-پاكىتلار ئارقىلىق چۈشەندۈرۈش مەقسىتىدە تەيۋەندە نەشىر قىلىندى، دەپ ئويلايمەن. مەن بۇ كىتابىمدا ئۇلارغا ئۇيغۇر رايونىدا قۇرۇلغان يوقىرى تېخنىكىلىق تەقىپ سىستېمىسىنىڭ خوڭكوڭ ۋە تەيۋەندىمۇ قۇرۇلۇش ئېھتىماللىقىنىڭ بارلىقىنى تەكىتلەپ ئۆتتۈم. شۇنىسى ئېنىكى، خوڭكوڭ بىلەن تەيۋەننىڭ سىياسىي-قانۇن، جۇغراپىيەلىك ئورۇن، ئېتنىك قۇرۇلما ۋە باشقا جەھەتلەردە ئۇيغۇر رايونى بىلەن نۇرغۇن پەرقلىق تەرەپلىرى مەۋجۇت. شۇڭا، يەنە بىر نۇقتىدىن ئېلىپ ئېيتقاندا، مەن خىتاينىڭ ئۇيغۇر رايونىدا يۈرگۈزىۋاتقان باستۇرۇش سىياسىتىنى خوڭكوڭ بىلەن تەيۋەندە ئەمەلگە ئاشۇرالمايدىغانلىقىغا ئشىنىمەن!»

ئالدىنقى يىلى خىتاينىڭ فرانسىيەدە تۇرۇشلۇق باش ئەلچىسى لۇ شايې فرانسىيە مۇخبىرلىرىنىڭ زىيارىتىنى قوبۇل قىلغاندا، خىتاينىڭ ئۇيغۇر رايونىدا يۈرگۈزىۋاتقان «قايتا تەربىيەلەش» نامىدىكى جازا لاگېرلىرى سىياسىتىنى كەلگۈسىدە تەيۋەنلىكلەرگىمۇ سىناق قىلىش ئېھتىماللىقى ھەققىدە سىگنال بەرگەن ئىدى. ئۇنىڭ بۇ سۆزلىرى ئەينى ۋاقىتتا خەلقئارادا زور غۇلغۇلىلارغا سەۋەب بولغان ئىدى. دەررېن بايلېرنىڭ بۇ كىتابىنىڭ تەيۋەندە نەشىر قىلىنغان يېڭى نۇسخاسىدىمۇ «ئۇيغۇر رايونىنىڭ تۈنۈگۈنى خوڭكۇڭنىڭ بۈگۈنى، تەيۋەننىڭ ئەتىسىدۇر» ناملىق تەھرىرات ئىلاۋىسى ئالاھىدە تەۋسىيە ماقالىسى سۈپىتىدە ئورۇن ئالغان.

ئىگىلىشىمىزچە، مەزكۇر كىتابنىڭ ئاپتورى دەررېن بايلېر بۇ يىل ئىيۇن ئېيىدا تەكلىپ بويىچە تەيۋەنگە بېرىپ، تەيۋەن ئوقۇرمەنلىرى ئۈچۈن ئۆتكۈزىلىدىغان ئىمزالىق كىتاب تارقىتىش پائالىيىتىگە قاتنىشىدىكەن.