Litwa parlamént ezasi dowiliy sakaliny: “Kommunistlarning mahiyitining rehimsizlikini untumasliq kérek”

Xitay kompartiyesi, öz partiyesining 100 yilliqini tebriklewatqanda, Uyghurlar we bashqa xitayning zulumigha uchrawatqan topluqlarmu birlikte her xil shekilde bu bir esirlik zulumni xatirilidi.

1-Iyul küni dunya Uyghur qurultiyi “Bir esirlik zulumning tebrikligüdek héchnémisi yoq” dégen témidiki tor muhakime yighini chaqirdi. Yighinning birinchi basquchida dunyaning herqaysi jayliridiki pa'aliyetchiler xitay kompartiyesi teshwiq qiliwatqan “Yüz yilliq shanliq tarix” ning dunyagha körsetmigen teripini anglatqan.

Yighinning 2-basquchigha yawropa parlaméntining ezasi rafa'il gilukismen, bélgiye parlaméntining ezasi samu'il kogolati, litwa parlaméntining ezasi dowiliy sakaliny, sabiq en'gliye parlamént ezasi we sabiq ichki ishlar ministiri norman beykir, italiye bash elchisi we sabiq tashqi ishlar ministiri giyuliyu terzi qatarliqlar tordin neq meydan qatnashqan, yawropa parlaméntining ezasi en'gin er'oghlu bolsa sin körünüshi arqiliq özining pikirlirini yollighan.

Melum bolghinidek amérika hökümiti, en'gliye parlaménti, kanada parlaménti we gollandiye parlaméntidin kéyin, chéx jumhuriyiti, litwa parlaménti we bélgiye parlaménti yéqinda Uyghurlar duch kéliwatqan ré'alliqning “Insaniyetke qarshi jinayet” hemde “Irqiy qirghinchiliq” ikenlikini étirap qilghan, 26-may küni italiye parlaméntimu xitay hökümitining Uyghurlargha qiliwatqan wehshiylikini eyiblesh qararini maqullighanidi.

Mezkur yighinda aldi bilen norman beykir ependi söz qilip, xitay kompartiyesi hakawurlarche atalmish shanliq tarixini tebriklewatqan künning özide milyonlighan kishilerni éziwatqanliqini eskertken. U mundaq dégen: “Béyjing terep xitay kompartiyesining yüz yilliqini tebrikligen waqitta shi jinping hakawurlarche ‛xitay xelqi tashqi küchlerning bozek qilishigha, ézishige yol qoymaydu. Kimki bundaq qilmaqchi bolsa, bir milyard 400 milyon xitay xelqining qan-göshliri bilen qopurulghan polat sépilgha üsüp, bash-közini qan'gha boyaydu‚ dégen. Xitaylarning pelsepisi boyiche özidin bolmighan her qandaq kishini özige düshmen hésablaydu. Shunga Uyghurlarning kimlikini, medeniyitini weyran qiliwatidu. En'gliye parlaménti xitayning Uyghurlargha yürgüzüwatqini ‛irqiy qirghinchiliq‚ dep tonudi, chünki bu heqiqet. Démokratik döletler birliship xitayning olimpik musabiqisini diplomatik bayqut qilishimiz kérek. Elwette buninggha tégishlik bedel töleymiz, emma tölishimiz kérek. Eger yawropadikila emes belki afriqa qit'esidiki döletlermu birliship‛toxta‚ démise xitayning idé'ologiyesi pütün dunyagha yamraydu, bu téximu qorqunchluq”.

Arqidin söz qilghan italiye bash elchisi we sabiq tashqi ishlar ministiri giyuliyu terzi mundaq dégen: “Bu pütün insaniyetke nisbeten tragédiyelik bir ‛tebriklesh‚tur. 80 Milyondin artuq kompartiye ezaliri nahayiti hakawur halette bu künni tebriklidi. Emma yaxshi teripi shuki gherb döletlirini asas qilghan démokratik döletler xitay kompartiyesining mahiyiti tonup yetti. Xitayning Uyghurlargha yürgüzüwatqan wehshiyliki natisisitlarning yehudiylargha yürgüzgen rehimsizlikige oxshash. Xelq'aradiki yéqinqi tereqqiyatlargha nurghun döletler bu mesilide birlikte ilgirilewatidu”.

Yawropa parlaméntining ezasi rafa'il gilukismen ependi we bélgiye parlaméntining ezasi samu'il kogolati ependi söz qilip, xitay kompartiyesi özining rehimsizlikini tebriklewatqan künlerde ularningmu tebrikleydighan yaxshi xewerlerning barliqini éytishqan. Rafa'il gilukismen ependining éytishiche, firansiyediki bir sot mehkimisi yuniklo we zarani öz ichige alghan töt ataqliq kiyim-kéchek shirkitining Uyghur mejburiy emgikidin paydigha érishkenlikige a'it heq telep erzni qobul qilghan. Bu hazirgha qeder chet ellerde Uyghur mejburiy emgikidin paydigha érishish bilen eyiblinip échilghan tunji dawa bolup hésablinidiken.

Samu'il kogolati ependi söz qilip, tebrikleshke tégishlik weqelerdin 5-iyun küni bélgiye parlaméntining xitay hökümitining Uyghurlargha qaritiwatqan zulumini insaniyetke qarshi jinayet dep békitkenliki we shundaqla bélgiye hökümitining emeliy heriket qollinishni telep qilish pa'aliyetlirining dawam qiliwatqanliqini bildürgen.

Yawropa parlaméntining ezasi en'gin er'oghlu mezkur yighin'gha aldin ewetken sin körünüshi arqiliq pikir qatnashturghan bolup, u sözide barliq démokratik döletlerning birlikte Uyghurlarning béshigha kelgen zulumni toxtitishqa, xitay kompartiyesining rezil pilanini berbat qilishqa chaqirghan.

Axirida litwa parlaméntining ezasi dowiliy sakaliny söz qilip mundaq dégen: “Aldi bilen shuni aydinglashturuwélish kérekki, barliq kommunist hakimiyetning basturush métodliri bar. Özige qarshi chiqqan we chiqish éhtimalliqi bar dep qarighan kishilerni tutqun qilip jismaniy we rohi jehettin weyran qilidu. Létiwa dölitining sabiq sowét ittipaqi teripidin basturulush tarixi bilen sélishtursam xitayning siyasiti téximu qorqunchluq. Xitay kompartiyesining wehshiylikte chéki yoqken. Siyasetchiliride insanliq qalmighandekla. Shunga ‛öz xelqi ichidin inqilab qilishi kérek‚ dégili bolmaydu. Uyghurlarning özini qutquzushi téximu mumkin emes. Men bowilirimdin ularningmu eyni waqitta tashqi dunyaning yardimige qanchilik mohtaj bolghanliqini anglighanidim. Eger biz qol tiqmisaq, Uyghurlarning zulumi tügimeydu. Shunglashqa xelq'aradiki ittipaqlishalaydighan küchler dawamliq birlishishimiz, kompartiyening ezeldin rehimsiz ikenlikini untumasliqimiz kérek. Peqet biz tashqi dunyada yashawatqanlarning bésimila ashu kishilerge yardem qilalaydu”.

Yighin axirida xitay kompartiyesining Uyghurlargha yürgüzüwatqan zulumini we pütün dunyagha qaratqan kéngeymichilikini toxtitish üchün néme qilish heqqide so'al jawablar bolup ötti. Yighin qantashquchiliri birdek “Démokratik eller ortaq heriket qilip, kéler yilliq olmpikini bayqut qilish, xitay bilen élip bériliwatqan iqtisadi munasiwetlerni toxtitish” ta emeliy heriketke ötüshning zörürlükini otturigha qoyushqan.