Xitayning “Jenubiy shinjang xizmet yighini” we “Büyük shahmat istratégiyesi”

Uyghur aptonom rayonluq partkomning sékrétari ma shingrüy “Jenubiy shinjang xizmet yighini” da sözlimekte.

Xitayning jenubtiki wilayetlerni teltöküs xitaylashturush pilani

26-Féwral ürümchide “Jenubiy shinjang xizmet yighini” échilghan bolup, yighin'gha Uyghur aptonom rayonluq partkom, bingtüen we hökümet kattibashlirining hemmisi dégüdek qatnashqan.

Uyghur aptonom rayonluq partkomning sékrétari ma shingrüy bu yighinda “Partiyening yéngi dewrdiki shinjangni tüzesh siyasitini omumyüzlük izchillashturush, ‛shinjang bir shahmat taxtisi bolsa, jenubiy shinjang uning közi‚ dégen pikirning chongqur mezmuni we emeliy telipini yenimu chüshinish hem igilesh, shinjangning tereqqiyatini cheklep qoyuwatqan gewdilik mesililerge diqqetni merkezleshtürüp, qiyinchiliqlardin bösüp ötüsh, xitayche alahidilikke ige zamaniwilashturush qurulushini ilgiri sürüsh” dégen nuqtilarni tekitligen.

Ma shingrüyning bu yerde “Shinjangning tereqqiyatini cheklep qoyuwatqan gewdilik mesililer” dégini, “Jenubtiki wilayetlerde mesililer hélihem mewjut” dégenliki bolup, mutexessisler xitayning bu rayondiki nopus qurulmisi we jem'iyet muqimliqi mesilisini her da'im birinchi bolup hel qilidighan mesile qatarida körgenlikini otturigha qoymaqta. “Uyghur kishilik hoquq qurulushi” tetqiqat ishxanisining diréktori hénrik shajiwisiki xitayning jenubtiki wilayetlerge küchini merkezleshtürüshidiki seweb heqqide mundaq deydu: “Aldi bilen xitay buni nopus istatistikisigha qarap békitken. Jenubtiki wilayetlerde Uyghurlar zich olturaqlashqan. Jenubni xitaylashturush xitayning assimilyatsiye siyasitidiki axirqi basquch hésablinidu. Xoten, qeshqer, atush, yerken qatarliq jaylar Uyghurlarning tarix, medeniyet, meripet we kimlik alahidiliki jughlan'ghan yerlerdur, shunga xitayning bu jaylarni xitaylashturushqa küchep kétishidin heyran qalghili bolmaydu”.

ts.cn

Ma shingrüy yene “Shinjangning muqimliqini qoghdash birinchi wezipe” dégenni qayta otturigha qoyup, “Térrorluqqa zerbe bérishni qanunlashturush hem da'imlashturush, ‛üch xil küch‚ke zerbe bérishni kücheytish, térrorluqtin qoghdinishni pütkül jem'iyet miqyasida omumlashturush, yéngi dewrdiki ‛féngchiyaw tejribisi‚ de ching turush hem uni tereqqiy qildurush” dégenlerni tekitligen.

Melum bolushiche, ma shingrüyning “Féngchyaw tejribisi” dégini “Jem'iyetni asasiy qatlamda tüzesh” tejribisi bolup, bu tejribini ögen'gen yerlik da'iriler “Kichik ish chiqsa pushtek chélish, chong ish chiqsa karnay chélish, ziddiyet chiqsa yuqirigha melum qilmasliq, xeter chiqsa sirtqa yaymasliq” usulini qollinip, “Yerlik ammining aktipliqini qozghash” qa alahide küch serp qilghan. Saqchi organliri bolsa bu tejribini ilghar téxnika bilen birleshtürüp, “Jem'iyet amanliqini qoghdash” ta yuqiri ünümge érishken. Xitay hökümiti ötken esirning 60-yilliridiki “Medeniyet inqilabi” da jyangshida yolgha qoyghan bu tejribidin paydilinip, “Sinipiy düshmenler” ge qattiq zerbe bergen bolsa, bügün bu usulni atalmish “Térrorchilargha qattiq zerbe bérish” ke qollan'ghan.

Amérikadiki siyasiy analizchi ilshat hesen ependi xitayning jenubiy shinjang heqqide mexsus chong yighin échip, “Muqimliq we tereqqiyat” ni qattiq tekitlishining sewebliri heqqide toxtaldi. U yene xitayning jenubtiki wilayetlerni nuqtiliq nishan qilishining tarixiy arqa körünüshi we bügünki halitini teswirlep: “Qeshqer, xoten qatarliq jaylar tarixtimu xitay, en'gliye we rusiye arisida élip bérilghan chong shahmat taxtisidiki küreshning bir nuqtisi idi, bügün bolsa bu jaylar xitayning wehshiylik bilen siyaset yürgüzidighan nuqtilirigha aylandi” dédi.

Xitay hökümiti yillardin béri bingtüen bilen yerlikning qoshulup bir “Shahmat taxtisi” hasil qilishini muhim siyaset qilip, bingtüenni jenubta kéngeytishni, nopus qurulmisini özgertishni dawamlashturup kelmekte idi. “Jenubi shinjang xizmet yighini” da, jenubtiki wilayetler “Shahmat taxtisi” ning közi dep tekitlen'gen bolup, jenubni nuqtiliq özgertish, hökümetning alahide meblegh teminlishi bilen “Yéngi nopus, yéngi iqtisad, yéngi medeniyet” ni üzlüksiz kirgüzüsh, yeni “Yéngidin qan bérish” pilanini ijra qilish telep qilin'ghan.

Amérikadiki xitay analizchi xu ping, jenubtiki wilayetlerning xitay da'iriliri teripidin “Shahmat taxtisining közi” dep teriplishidin, xitayning uninggha diqqetni merkezleshtürgenlikini we jenubtiki wilayetlerni teltöküs tinchitishni meqset qilghanliqini bayan qilip mundaq dédi: “Xitay hökümiti shinjangdiki Uyghurlar we bashqa milletlerning kishilik hoquq, hetta musteqilliq telep qilishidin, ‛chet'el küchliri‚ bilen dawamliq alaqe baghlishidin endishe qilidu. Shunga xitay qoshna döletlerge xizmet ishlep, Uyghurlarning musteqilliq küreshlirini basturush hem chekleshke tiriship kelmekte”.

Xitayning Uyghur élidiki mustemlike siyasiti we “Shinjang istratégiyesi”

Yéqindin béri xitay metbu'atliri élan qilghan xewerlerde, Uyghur élining istratégiyelik orni köp tekitlenmekte. Xitay bu rayonni teltöküs özgertip, “Xitayche alahidilikke ige zamaniwi shinjang” qurup chiqish qedimini her qandaq waqittikidin bek tézletmekte.

REUTERS/Florence Lo

Béyjingdiki ikki yighindin kéyin, Uyghur aptonom rayonining re'isi erkin tunyaz “Shinxu'a agéntliqi” mexsus sehipiside “Shinjangning pütün memlikettiki istratégiyelik ornini békitip, xitayche alahidilikke ige zamaniwilashqan shinjangning yéngi sehipisini achayli” namliq bir maqale élan qilghan. Maqalide aldi bilen Uyghur élining “Bir belbagh bir yol” diki halqiliq roli tekitlen'gen؛ shinjangning ewzellikige mas halda “Énérgiye, déhqanchiliq, ul eslihe qurulushi qatarliq alahide kesiplerning rawajlan'ghanliqi, 2024-yilliq tereqqiyatta, bir qanche türde xitay boyiche aldinqi orun'gha ötkenliki, zamaniwi shinjang qurushqa toluq imkaniyet hazirlan'ghanliqi körsitilgen.

Hénrik shajiwiski Uyghur élining xitay hökümiti üchün siyaset, iqtisad we ijtima'iy tereplerdin istratégiyelik ornining pewqul'adde muhim ikenlikini bildürüp mundaq deydu: “Xitay hökümiti bu rayonning yawropa, ottura asiya, jenubiy asiyagha baghlan'ghan iqtisad belbéghidiki muhim ornini bilidu. Yene kélip, bu rayondiki tebi'iy bayliqlar xitay üchün nahayiti muhim. Bügünkidek dawalghush ichidiki xelq'ara weziyette, bu rayonning siyasiy we herbiy ishlardiki orni kücheymekte. Xitay bu rayonda esker küchini ashurup, bashqurulidighan bomba sinaqlirini köpeytmekte. Uyghur diyari xitayning iqtisadi üchünla emes, pakistan, hindistan, rusiye we ottura asiya döletliri bilen bolghan herbiy munasiwetliri üchünmu purset-imkan béridighan rayondur”.

Xuping ependining bildürüshiche, xitayning “Shinjang istratégiyesi” yenila Uyghur élining muqimliqini asas qilghan. U mundaq deydu: “Uyghur élige héchqandaq qoshna dölet hujum qilmisa, uning istratégiyelik orni némige muhim bolup qaldi? shunga méningche, bu yerdiki nishan asasen xitayning ichige, Uyghur we bashqa milletlerge qaritilghan. Xitay kéyin urush qilip qalsa, Uyghur rayonini ashliq bazisi qilishimu natayin, chünki ichkiri xitaydimu ashliq köp chiqidu. Emma shinjangda xitayning yadro qoralliri bazisi mewjut, yadro sinaqlirimu shinjangda élip bériliwatidu, bular xitay üchün elwette muhim”.

Ilshat hesen ependi xitayning nöwette déngiz yolidin emes, quruqluq yolidin kéngiyishni tallighanliqi, Uyghur élini bolsa yawro-asiyagha kéngiyishtiki arqa hoyla qilghanliqini, bu jehettin Uyghur diyarining xitay üchün nahayiti muhim istratégiyelik jaygha aylinip qalghanliqini bildürdi.