Ma shingrüyning “Ikki yüzlimichi” lerge zerbe bérishni yene tekitlishi némidin dérek béridu?

Shi jinpingning ürümchidiki tuyuqsiz ziyaritidin kéyin, Uyghur rayoni boyiche “Shi jinpi'ingning sözini yetküzüsh, öginish we izchillashturush” yighinliri arqa-arqidin échilghan, shundaqla siyasiy öginish dolquni qozghitilghan. Uyghur aptonom rayonluq partkomning sékrétari ma shingrüy, “Rayondiki kadirlargha qoyulidighan 4 alahide telep boyiche, kadirlar qurulmisini yaxshilash, kadirlarning kespiy sapasini östürüsh, shundaqla ‛ikki yüzlimichi‚ lerni bir terep qilish xizmitini qanun boyiche kücheytish” ni alahide tekitligen. Ma shingrüyning “Ikki yüzlimichi” lerge dawamliq zerbe bérish heqqidiki bu sözliri, xitay weziyitini yéqindin közitip kéliwatqan siyasiy analizchilar we mutexessislerning diqqitini qozghimaqta.

Xitayning 2017-yili bashlan'ghan Uyghur rayonidiki chong tutqunida hakimiyet sistémisi, ilmiy tetqiqat, medeniyet-ma'arip, edebiyat-sen'et, diniy étiqad we soda-sana'et sahesidiki Uyghur serxilliri asasliq basturush nishani qilin'ghan idi. Xitayning birqanche yillardin buyan rayonda élip barghan atalmish “Ikki yüzlimichi” lerge zerbe bérish herikiti we bu jeryanda zerbe bérilgen minglighan Uyghur serxillirining échinishliq qismetliri, xelq'ara jem'iyet teripidin xitayning Uyghurlargha qaratqan “Irqiy qirghinchiliqning bir parchisi” dep eyiblinip kelmekte.

Amérikadiki siyasiy analizchi, dunya Uyghur qurultiyi ijra'iye komitétining mu'awin re'isi ilshat hesen ependi bu heqte pikir bayan qildi. U, ma shingrüyning bu qétim yene atalmish “Ikki yüzlimichi” lerge zerbe bérishni qayta tekitlishi, 2017-yilidin buyan élip bérilghan zerbe bérishte tordin chüshüp qalghan, hetta xitaygha yantayaq bolghan axirqi bir türküm Uyghurlarni tazilashni nishan qilidighanliqini ilgiri sürdi. Uning qarishiche, zor tutqunda xitay hökümitige yantayaq bolghan, maslashqan, hetta öz qérindashlirini tutup bergen bir türküm Uyghur kadirlar gerche xitaygha bolghan sadaqiti bilen aman qalghan bolsimu, emma ular xitayning nezeride beribir “Özidin bolmighan” , “Ishen'gili bolmaydighan” , “Tarixqa shahit bolghan” kishiler hésablinidiken.

Xitay hökümet taratqulirining izahatigha qarighanda, ma shingrüyning milliy rayondiki kadirlargha qoyulidighan “4 Alahide telep” dégini, “Xitay kompartiyesining rehberlikini qet'iy himaye qilish, heq-naheq qarishi éniq bolush, jungxu'a milletliri ortaq éngini kücheytishte mustehkem bolush, her milletni qizghin söyüshte rastchil bolush” qatarliqlarni körsitidiken. Bu telepke yetmigen kadirlar “Layaqetsiz” yaki “Ikki yüzlimichilik xahishi mewjut” dep qarilip, jiddiy bir terep qilinidiken.

2016-Yildin buyan xitay da'iriliri Uyghur rayonida “Ikki yüzlimichi” lerge zerbe bérish herikiti qozghap, asasliq nishanni partiye hökümet orunlirida wezipe ötewatqan Uyghur kadirliri bilen yuqiri derijilik Uyghur serxillirini tazilashqa qaratqan idi. Bu jeryanda sattar sawut, xalmurat ghopur, tashpolat tiyip, arslan abdulla, abdurazaq sayim, yalqun rozi, abduqadir jalalidin, qurban mamut, wahitjan osman, qatarliq kishiler “Ikki yüzlimichi” lik bilen eyiblinip tutqun qilin'ghan yaki lagérlargha qamalghan idi.

Amérika alem qatnash idarisining inzhénéri doktor erkin sidiq ependimu los-anjélés tin ziyaritimizni qobul qilip, bu heqte öz qarashlirini otturigha qoyup ötti. U, bu qétim shi jinpngning afriqa sepiridin qaytipla udul ürümchige kélishi, ma shingrüyning Uyghur rayonida “Shi jinpingning sözini yetküzüsh, öginish we izchillashturush” dolquni qozghishi, shundaqla atalmish “Ikki yüzlimichi” lerge zerbe bérishni qaytidin tekitlishi, nöwette xitay armiyesining ichki qismida körülüwatqan bezi muqimsizliqlar we xitayning Uyghur rayonigha bolghan endishisi bilen munasiwetlik ikenlikini ilgiri sürdi.

Melum bolghinidek, 2017-yildin buyan xitayning Uyghur rayonida barghanche kücheytilgen qattiq basturushliri jeryanida, “Xitay dölitige we xitay kompartiyesige sadaqetsiz” dep qaralghan yaki “Xitaygha tehdit” dep hésablan'ghan Uyghurlarni asas qilghan yerlik millet serxilliri, jümlidin her derijilik Uyghur kadirlar “Ikki yüzlimichilik” bilen eyiblinip, asasiy jehettin tutqun qilinip bolun'ghan idi. Shundaq turuqluq, ma shingrüyning bu qétim yene atalmish “Ikki yüzlimichi” lerge zerbe bérishni qayta tekitlishi, rayonda ilgiri jazalanmay qalghan yaki xitaygha körsetken siyasiy jehettiki “Töhpiliri” bilen aman qalghan axirqi türküm Uyghur serxillirini pak-pakize tazilashni nishan qiliwatamdu-qandaq?

Bu heqte analiz yürgüzgen ilshat hesen ependi, 2-dunya urushining axirqi mezgilige kelgende natsistlar gérmaniyesining “Eng axirqi qarar” ni chiqirip, hetta özliri bilen hemkarlashqan yehudiylarnimu yoqitish tizimlikige kirgüzgenlikini؛ bügünki künde kommunist xitay hökümitiningmu shu xil usulda özlirige maslashqan, yantayaq bolghan yaki xitayning ishenchisini qazan'ghan axirqi bir türküm Uyghur serxillirini yoqitishni nishan qiliwatqanliqini tekitlep ötti.

Doktor erkin sidiq ependi sözining axirida xitayning bu qétimqi “Ikki yüzlimichi” lerge zerbe bérish herikitining Uyghurlarghila emes, belki xitay armiyesining ichki qismida körülüwatqan muqimsizliqlarghimu qaritilghan bir chong tazilash herikiti ikenlikini tekitlep ötti.

Derweqe, ma shingrüyning bu qétim shi jinpingning ürümchi ziyaritidin kéyinla atalmish “Ikki yüzlimichi” lerge zerbe bérishni qayta tekitlishi, Uyghur rayonining weziyitige yéqindin diqqet qilip kéliwatqan közetküchiler hem siyasiy analizchilarning diqqitini qozghimaqta.