Xitay hökümiti Uyghur aliy bilim yurtlirini “Is-tüteksiz jeng meydani” gha aylandurmaqta

Xitay hökümiti Uyghur élining muqimliq xizmitide “Üch xil küch ijtima'iy muqimliq we ebediy eminlikke buzghunchiliq qilidighan bash menbe, zorawanliq, térrorluq wasite, milliy bölgünchilik asasiy meqset, din esebiyliki idiyisi asas” dep körsitip bolupmu bulturdin bashlap, her qaysi wilayetler, oblastlar (sheherler) her saheler “Diniy esebiylikni tügitish” teshwiqat-terbiye xizmitide yéngiliq yaritish, bösüsh musabiqisige chüshüp ketti. Xitay da'irilirining Uyghur élida dawam qiliwatqan din esebiyliki idiyisini yoqitish bir meydan ötkelge hujum qilish jéngi, aliy mekteplerdimu ipadisini tapti.

Bu yil 2-ayning otturilirida, aptonom rayonluq ma'arip nazariti aliy mekteplerge “Aliy mekteplerning dinning singip kirishige qarshi turush uzaq ünümlük méxanizmini berpa qilish toghrisidiki birqanche pikir (sinaq nusxisi)” uqturushini tarqatti, uning mezmuni oqutquchilarning adem terbiyilesh mes'uliyitini aydinglashturush, emeliyet jeryanida adem terbiyeleshni kücheytish qatarliq 20 maddiliq pikirni öz ichige aldi.

Tengritagh torining 7-apréldiki munasiwetlik xewirige qarighanda yéqinda, Uyghur aptonom rayonidiki aliy mekteplerning partkom sékrétarliri we mudirliri söhbet yighinida “Aliy mektepning 20 maddiliq qa'idisi”ni izchillashturush toghrisida xitay da'irilirining yolyoruqi bérilip, mektepning “Mudapi'e témi” ni berpa qilip, esebiylik idiyesige qarshi turup, mekteplerning bixeterliki we muqimliqini qoghdash tekitlen'gen.

Yéngi oqush mewsumi bashlinishi bilen, Uyghur aptonom rayonidiki aliy mekteplerde “Aliy mektepning 20 maddiliq qa'idisi” boyiche oqughuchilarni merkezlik terbiyilesh élip bérishqa bashlighan.

Shundaq déyishke boliduki bu, aliy mekteplerning dinning mekteplerge singip kirishige qarshi turushta aptonom rayonluq partkomning orunlashturmilirigha masliship tedbir qollan'ghanliqining ipadisi. Bu heqte ilgiri xitayning Uyghur élidiki teshwiqat da'iriliri mundaq xewerler tarqatqan idi.

Dinning mekteplerge singip kirishige qarshi turup, mekteplerning “Mudapi'e témi”ni mustehkemleyli dégen sho'ar astida Uyghur élidiki aliy mekteplerde jiddiy rewishte élip bériliwatqan “Esebiylikni tügitish”teshwiqat-terbiyisining yadrosi, din esebiyliki idiyisining menbesi we tarqilish yollirini qet'iy üzüp tashlap, idé'ologiye bazisini qet'iy igilesh iken.

Uyghur élidiki aliy bilim yurtlirining studéntliri hazirlashqa tégishlik “Shert” dep belgilen'gen “Aliy mektepning 20 maddiliq qa'idisi” ning 1-maddisida: dinning singip kirishige qarshi turush yétekchi idiyisini aydinglashturush intayin muhim. Dep körsitilgen.

Mekteplerde barghanche kücheytip élip bériliwatqan dinning singip kirishining aldini élish tedbirliri oqughuchilarning diniy erkinliki, kishilik hoquqi, qanuniy heq ‏-hoquqlirini depsende qilish bedilige yürgüzülüwatqanliqi melum. Bultur shinjang tébbiy uniwérsitétida diniy yosunda kiyin'gen, saqal qoyghan oqughuchilarning mektep kutupxaniliri we tamaqxanilirigha kirishini cheklesh buning bir misali, bu xil heddidin ashqan cheklime oqughuchilarning topliship naraziliq bildürüshige seweb bolghan idi.

Washin'gtonda bilim ashuruwatqan bir Uyghur studént qiz, ilgiri özining Uyghur élidiki aliy bilim yurtida teyyarliq sinipta, kéyin xitaydiki aliy mekteplerde oqush jeryanidimu shundaq adaletsiz mu'amililerge, namuwapiq belgilimilirining tesirige uchrighanliqi, shunga u jayda pütün zéhnini öginishke bérishning mumkin emeslikini, amérikidiki studéntlarning erkinlikini sélishturush mumkin emeslikini bildürdi we Uyghur oqughuchilargha qaritilghan bu xil heddidin ashqan esebiy wasitiler bilen élip bériliwatqan dinni cheklesh tedbirlirining emeliyette oqughuchilarning toghra bolmighan yollardin bir qisim radikal idiyilernimu qobul qilishigha seweb bolidu dep qaraydighanliqini, oqutquchi-oqughuchilarni toghra diniy tonushqa yéteklesh eng toghra dep qaraydighanliqini bildürdi.

Bu studént qiz yene, Uyghur élidiki we xitaydiki bir qisim aliy bilim yurtlirida studéntlarning milletler ittipaqliqini ishqa ashurimiz dep meqsetlik mejburiy yolgha qoyulghan “Milliy-xenzu oqughuchilar birleshme yatiqi” ning emeliyette milliy ziddiyetning menbesi bolup qéliwatqanliqini öz emeliyiti arqiliq sözleydu.

Tengritagh tori xewiride shinjang uniwérsitétining mudiri tashpolat téyipning mundaq dégini neqil élin'ghan: “Ma'arip sépi bölgünchilikke, singip kirishke qarshi turush kürishidiki muhim sahe, “Is-tüteksiz jeng meydani” bolup, her millet oqutquchi-oqughuchiliri we ishchi-xizmetchilirini din esebiyliki idiyisining eksiyetchil mahiyiti we keltürgen ziyinini éniq tonup, perqlendürüsh iqtidarini östürüshke terbiyilesh we yéteklesh kérek.”

Ilgiri Uyghur élida ma'arip sépide uzun yil xizmet qilghan, amérikidiki aktip pa'aliyetchi ilshat hesen ependining köz qarishiche, mektep zamaniwi medeniyetni yétildüridighan we tarqitidighan jay, shungimu jem'iyetning medeniylik derijisini östürüsh we tereqqiy qildurushta muhim rol oynaydu. Oqutquchilarning oxshimighan millet oqughuchilirini öz ‏-ara chüshinish, hörmetlesh, öz ‏-ara qayil bolush, tinchliq we tereqqiyattin ortaq behrilinishke yéteklesh mes'uliyiti bar. Mekteplerning oqutquchilar oqughuchilarni kommunizm idiyisi bilenla cheklep, din'gha ishinishni bölgünchilik we zorawanliq, térrorluq herikitige baghlap jinayet dep cheklesh we basturush, mektepning pen-téxnika we bilim tarqitidighan, jem'iyetni yétekleydighan ilghar idé'ologiye hasil qilidighan jay bolushtek mahiyitige xilap, diniy we milliy kimlikidin mehrum qilish, inkar qilish, ularning kimlikini yoqitish, bu peqet öchmenlik we ziddiyettin bashqa nerse élip kélelmeydu.