ئۇيغۇرلار ئانا تىلىنى ساقلاپ قېلىشقا تىرىشماقتا

نۆۋەتتە، چەتئەللەردىكى ئۇيغۇرلار ئارىسىدا ئۆز پەرزەنتلىرىگە ئانا تىل ئۆگىتىش ۋە يېڭى ئەۋلادلارنىڭ ئۇيغۇر مىللىي كىملىكى ھەم مەدەنىيىتىنى ساقلاپ قېلىشى مۇھىم مەسىلە بولماقتا.

ئۇيغۇرلار ياۋروپاغا كۆچمەن بولۇشنى باشلىغاندىن بۇيان ئۆزلىرى ياشاۋاتقان دۆلەتلەرنىڭ قانۇنىغا ئۇيغۇن ھالدا پەرزەنتلىرىنىڭ ئۇيغۇر تىلى ۋە دىنىي ساۋاتىنى چىقىرىش سىنىپلىرىنى تەسىس قىلىپ كەلمەكتە.

بۇ خىزمەتلەرگە ئەڭ دەسلەپتە ئۇل سالغان گېرمانىيە، گوللاندىيە، شىۋېتسىيە، نورۋېگىيە قاتارلىق دۆلەتلەردە ئۇيغۇر تىلى ساۋاتىنى چىقىرىش سىنىپلىرى تەسىس قىلىنىپ، ئۇيغۇر زىيالىيلارنىڭ دەرس ئۆتىشى نەتىجىسىدە كۆپلىگەن ئۇيغۇر پەرزەنتلىرى ئۆز ئانا تىلىنى ئۆگىنىش ئىمكانىيىتىگە ئىگە بولدى.

شىۋېتسىيە ئۇيغۇر مائارىپ ئۇيۇشمىسىنىڭ تەخمىنەن ستاتىستىكىسىغا قارىغاندا شىۋېتسىيەدە 3000 دىن ئارتۇق ئۇيغۇر ياشاۋاتقان بولۇپ، ئۇيغۇر مائارىپ ئۇيۇشمىسى ئاچقان «مەخمۇت قەشقىرى ئانا تىل مەكتىپى» ۋە ئۇيغۇر كومىتېتىغا قاراشلىق ئۇيغۇر تىلى تەربىيىلەش كۇرسلىرىدا ھازىر 5 ياشتىن 9 ياشقىچە بولغان 50 دىن ئارتۇق ئۇيغۇر پەرزەنتى ئوقۇيدۇ. لېكىن، بۇ كۇرسلاردا ئۆتۈلگەن دەرسلەرنىڭ سائەت سانىنىڭ ئاز بولۇشى ۋە باشقا سەۋەبلەر تۈپەيلىدىن ئۇيغۇر بالىلىرىنىڭ ئومۇميۈزلۈك ئۆز ئانا تىلىنى ئۆگىنىش مەسىلىسىنى ھەل قىلىش قىيىن بولماقتا. بۇ ھەقتە ئاتا-ئانىلارمۇ ئىزدەنمەكتە.

شۇ سەۋەبتىن شىۋېتسىيەدە ياشاۋاتقان ئاتا-ئانىلارنىڭ كۆپ قىسمى بالىلارغا ئائىلىدە ئۇيغۇر تىلى ئۆگىنىش مۇھىتى بەرپا قىلىشقا تىرىشقان. ئۇلارنىڭ بالىلارغا ئۇيغۇر تىلىدا كىتاب ئوقۇپ بېرىش ۋە كارتون فىلىملارنى قويۇپ بېرىش ئارقىلىق بالىلىرىنىڭ ئۇيغۇر تىلى ئۆگىنىشىگە يېتەكچىلىك قىلىۋاتقانلىقى مەلۇم.

بىز بۇ ھەقتە مەلۇمات ئېلىش ئۈچۈن شىۋېتسىيەدە ياشاۋاتقان ئۇيغۇر مۇھاجىرلىرىدىن تاھىر ئەپەندىنى زىيارەت قىلدۇق.

تاھىر ئەپەندى ئائىلىدە بالىلارغا يېتەكچىلىك قىلىشنىڭ مۇھىم ئىكەنلىكىنى تەكىتلەپ ئۆز تەجرىبىسىنى ئاڭلاتتى.

زىيارىتىمىزنى قوبۇل قىلغان قۇربانجان ئەپەندى ئوز قارشلىرىنى بايان قىلدى.

بۇ ھەقتە يەنە زىيارىتىمىزنى قوبۇل قىلغان گوللاندىيەدە ياشاۋاتقان دىنىي زىيالىي ھۈسەنجان تەجەللى ئۆز قارىشىنى بايان قىلدى.

پەرزەنتلىرىگە ئانا تىل ئۆگىتىش چەتئەللەردىكى ئۇيغۇرلارنىڭلا ئەمەس، بەلكى ئۇيغۇر رايونىدىكى ئۇيغۇر ئاتا-ئانىلار ئۈچۈنمۇ مۇھىم نۇقتا بولۇۋاتقانلىقى مەلۇم. چۈنكى قوش تىللىق مائارىپ نەتىجىسىدە زور ساندىكى ئۇيغۇر پەرزەنتلىرىنىڭ ئۇيغۇر تىلىنى بىلمەسلىك ئەھۋالى كۆپىيىشكە باشلىغان.

«خىتاي مائارىپ تورى»نىڭ 23-يانۋار ئېلان قىلغان خەۋىرىدە كۆرسىتىلىشىچە، خىتاي ھۆكۈمىتى يېقىنقى 5 يىل ئىچىدە ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونىدا قوش تىل نامىدىكى مەكتەپلەردە ئوقۇۋاتقان ئوقۇغۇچىلار سانىنى 990مىڭدىن 2مىليون 170مىڭغا يەتكۈزۈپ قوش تىل مائارىپىنىڭ ئومۇملىشىش نىسبىتىنى 85% كە يەتكۈزگەن.

زىيالىيلارنىڭ ئىنكاس قىلىشىچە، ئۇيغۇر دىيارىدا خىتاي ھۆكۈمىتىنىڭ قوش تىل ئوقۇتۇش نامىدا خىتاي تىلىنى ئاساس قىلىپ ئوقۇتۇشى نەتىجىسىدە، ئۇيغۇر پەرزەنتلەرنىڭ يەسلىدىن باشلاپ، خىتاي تىلىدا مائارىپ تەربىيىسى ئېلىشى بىلەن ئۇيغۇر پەرزەنتلىرىنىڭ خىتاي تىلىدا سۆزلىشىشى ئومۇملاشماقتا.

بۇنىڭغا قارىتا ئۇيغۇر دىيارىدىكى ئۇيغۇرلار ئارىسىدا ئائىلە ۋە دوستلار، تۇغقانلار ئارا كۈندىلىك ئالاقىدە ئۇيغۇر تىلىنى ئىشلىتىشكە ئالاھىدە ئەھمىيەت بېرىش بىلەن بىرگە يەنە، ئۇچۇر ئالاقە ۋاسىتىلىرىدىمۇ ئۇيغۇر تىلىنى قوللىنىشنى ئومۇملاشتۇرۇش خاھىشى كۈچەيمەكتە ئىكەن.

ئىگىلىشىمىزچە، 21-فېۋرال «خەلقئارا ئانا تىل» كۈنىدە ئۇيغۇرلار ئۇيغۇر تىلىنى قوغداش ۋە ساقلاپ قېلىش ئۈچۈن تۈرلۈك شەكىلدىكى پائالىيەتلەرنى ئۇيۇشتۇرماقتا.

خىتاينىڭ مەلۇم بىر ئۆلكىسىدە ئۆزلۈكىدىن تەشكىللەنگەن پىداكارلار كىچىكىدىن خىتايچە ئوقۇغان ئۇيغۇر ئوقۇغۇچىلارنىڭ ئۇيغۇرچە ساۋاتىنى چىقىرىشى ئۈچۈن كەچكۇرس ئېچىپ، قىسقا مۇددەت ئىچىدە ئۇلارنى ئۇيغۇرچە كىتابلارنى راۋان ئوقۇيالايدىغان، شېئىرلارنى يادقا ئالالايدىغان سەۋىيىگە يەتكۈزگەن. بۇ پائالىيەتنى ئېلىپ بارغان ئوقۇغۇچىلار ۋىدىئو ئىشلەپ تارقاتقان بولۇپ، بۇ ھەقتە توختالغان بۇ ساۋاتىنى چىقىرىش پائالىيىتىنى تەشكىللىگۈچى ئۇيغۇر مۇنۇلارنى بىلدۈرگەن.

بىز يەنە ئۇيغۇر دىيارىدىكى بىر قىسىم شەھەرلەرگە تېلېفون قىلىپ، ئۇيغۇرلارنىڭ ئائىلىدە ئانا تىلىنى قوغداش ئۈچۈن قانداق تەدبىر ئېلىۋاتقانلىقىنى بىلىش ئۈچۈن زىيارەت قىلغىنىمىزدا زىيارىتىمىزنى قوبۇل قىلغان بىر خانىم پەرزەنتىنى ئائىلىدە ئۇيغۇر تىلىدىكى كىتابلارنى ئوقۇپ بېرىش ۋە سۆزلەرنىڭ ئۇدۇللۇق تەرجىمىسىنى ئېيتىپ بېرىش ئارقىلىق بالىلىرىغا ئۇيغۇر تىلى ئۆگىتىۋاتقانلىقىنى بىلدۈردى.

زىيارىتىمىزنى قوبۇل قىلغان يەنە بىر شەھەر ئاھالىسى ئائىلىدە پەرزەنتلەرنى ئائىلىسىنىڭ قائىدىسى بويىچە، ئائىلىدە پەقەت ئۇيغۇر تىلى ئىشلىتىش ئۇسۇلى قوللانغانلىقىنى بىلدۈردى.ئۇ يەنە بالىلارغا تىلدىن باشقا ئۇيغۇر مەدەنىيىتىنى بىلدۈرۈشنىڭمۇ مۇھىملىقىنى بايان قىلدى.

ھەر يىلى 21-فېۋرال خەلقئارا ئانا تىل كۈنى مۇناسىۋىتى بىلەن چەتئەللەردىكى، بولۇپمۇ ياۋروپادىكى ئۇيغۇر جامائىتى تۈرلۈك خاتىرىلەش پائالىيەتلىرىنى ئۆتكۈزۈپ كەلمەكتە. بۇ پائالىيەتلەردە ئۇيغۇر پەرزەنتلىرىنىڭ ئانا تىل ئۆگىنىش پائالىيەتلىرى ۋە مۇھاجىرەتتىكى ئۇيغۇرلارنىڭ، جۈملىدىن ئۇيغۇر دىيارىدىكى ئۇيغۇرلارنىڭ ئانا تىلىنى قانداق ساقلاش ۋە راۋاجلاندۇرۇش مەسىلىلىرى مۇھىم تېما قىلىنماقتا.