Xotendiki mekteplerde Uyghur tilining cheklen'genliki heqqidiki bir qisim tepsilatlar ashkarilandi

Aldinqi hepte xoten wilayetlik ma'arip idarisi tarqatqan “Xoten wilayitining qosh tilliq oqutushtiki 5 türlük belgilimisi” namliq bir höjjet ashkara bolghan idi.

Radi'oyimizning bu heqte yenimu ilgiriligen halda ehwal igilishi dawamida xoten wilayitining xoten nahiyisi, chira nahiyisi we qaraqash nahiyisidiki ma'arip idariliri mezkur höjjetke munasiwetlik bir qisim tepsilatlarni ashkara qildi.

Chira nahiyilik ma'arip idarisi kadirlar bölümide xizmet qilidighan bir neper xitay mes'ul xadim ziyaritimiz jeryanida bundin kéyin xotendiki bashlan'ghuch we ottura mekteplerde pütün derslerning birdek “Dölet tili”, yeni xitay tilida ötülidighanliqini, ma'arip sistémisidiki herqandaq kolléktip sorunda choqum xitayche sözlesh lazimliqini bildürdi.

Chira nahiyilik ma'arip idarisining “Qosh tilliq ma'arip” qa yétekchilik qilish ishxanisidiki bir neper Uyghur mes'ul xadimmu ziyaritimizni qobul qilip mundaq dédi.

“Bu höjjettin xewirim bar. Bu yil 6-ayning axiri chiqirilip, tarqitildi. Bizning nahiyilik ma'arip idarisi bu höjjetning rohini qandaq emeliyleshtürüshni hazir jiddiy muzakire qiliwatidu. Aldimizdiki mewsumdin bashlap mekteplerde dersler pütünley ‛dölet tili‚ (xenzu tili) da ötülidu. Uyghurche ishlitilmeydu. Dersliklermu biwasite ichki ölkilerdiki mekteplerning dersliklirige almashturulidu. Oqutquchi-oqughuchilar mektep we ma'arip saheside birdek xenzu tilida sözlishi telep qilinidu. Chünki xoten wilayitide 10 yildin buyan dölet tili ‛qosh tilliq ma'arip‚ ching tutulghan bolsimu, lékin hazirghiche dölet tili omumlashmidi. Shunga wilayetlik ma'arip idarisi xotendiki emeliy ehwalni oyliship, bu höjjetni chiqarghan.”

Xoten nahiyilik ma'arip idarisining bir neper xitay mes'ul xadimi ziyaritimiz jeryanida mezkur höjjetning xoten nahiyiside alliqachan ijra qilinishqa bashlighanliqini ashkarilidi. U bizning “Bu höjjette bundin kéyin xotenning ma'arip sistémisida Uyghur tili cheklinidu, dégen madda barmu-yoq?” dégen so'alimizgha “Shundaq, bu madda bar” dep jawab berdi.

U yene munularni bayan qildi: “Hazir hemme yerde ‛dölet tili‚ ni ishlitish we ‛dölet tili‚ da sözlesh teshebbus qilinmaqta.”

U bizning “Mezkur höjjetning rohigha asaslan'ghanda, bolupmu höjjettiki 5-maddigha qarighanda, bundin kéyin ma'arip sistémisida Uyghur tilini qollinishning birdek cheklinidighanliqi éniq yéziliptu. Bu emeliyette ‛qosh tilliq ma'arip‚ ning prinsipigha, döletning asasiy qanunigha we ‛milliy téritoriyelik aptonomiye qanuni‚ gha xilap emesmu?” dégen so'alimizgha jawab bérishtin özini qachurup mundaq dédi: “Bu höjjetni xoten wilayetlik ma'arip idarisi chiqirip tarqatqan. Biz nahiye derijilik ma'arip idarisi bolghanliqimiz üchün peqetla bizdin yuqiri derijilik orun chiqarghan höjjetning rohini ijra qilimiz. Bizning bu höjjet toghriliq chüshenche bérish hoquqimiz yoq. Uni izahlash hoquqi wilayetlik ma'arip idariside. Siz wilayetlik ma'arip idarisidin téximu tepsiliy melumatlargha érisheleysiz.” 

Qaraqash nahiyilik ma'arip idarisining bir neper xitay mes'ul xadimi radi'omiz ziyaritini qobul qilip, mezkur höjjetning maddilirini qurmu-qur oqup berdi.

“Mezkur höjjetning konkrét mezmunini mundaq besh maddigha yighinchaqlashqa bolidu:

Birinchi, qanun boyiche döletning ortaq tilini pütün küch bilen omumlashturush we öz millitining tilida oqutush bilen birleshtürüshtin ibaret qosh tilliq ma'aripning tüp prinsipida ching turush؛

Ikkinchi, 2017-yili küzlük oqush mewsümidin bashlap, 3 yilliq heqsiz yeslilerde pütünley döletning ortaq til-yéziqida oqutush élip bérish, bashlan'ghuch we toluqsiz ottura mekteplerning birinchi yilliqidin bashlap pütünley döletning ortaq tilida oqutush élip bérish, 2020-yiligha barghanda ma'arip saheside döletning ortaq til-yéziqining qaplash derijisini toluq emelge ashurush؛

Üchinchi, xenzu tili oqutquchilirini ilgirikidek Uyghur tilida ders ötüp terbiyileshtek xata usulni qet'iy emeldin qaldurush؛

Tötinchi, ma'arip sistémisi we mektep qorusi teweside peqetla Uyghurche til-yéziqtiki wiwiska we tam gézitlirini chiqirishni qet'iy cheklesh؛

Beshinchi, bundin kéyin ma'arip sistémisidiki kolléktip pa'aliyetlerde, ammiwi yighilishlarda we bashqurush xizmitide Uyghur til-yéziqini qet'iy cheklesh.”

Qaraqash nahiyilik ma'arip idarisidiki bu xitay mes'ul xadim, bu yil 9-aydin bashlap barliq mekteplerning birdek xitay tilida oqutush élip baridighanliqini, kolléktip sorunlarda Uyghur tilida sözleshke bolmaydighanliqini shundaqla ma'arip sistémisidiki lozunka we tam gézitlirining xitay til-yéziqida bolidighanliqini ilgiri sürdi.

U axirida yene munularni tekitlidi: “Men höjjetke asasen konkrét maddilarni oqup öttüm. Ésimde qélishiche, bu höjjet bu yil 6-ayning 28-küni chiqirilip, 6-ayning 30-küni herqaysi nahiyilik ma'arip idarilirige tarqitildi. Bu höjjetni izahlash yaki bu heqte chüshenche bérish hoquqi peqetla wilayetlik ma'arip idariside. Men buningdin artuq chüshenche bérelmeymen. Konkrét ehwallarni wilayetlik ma'arip idarisidin sorang.”