Xotendiki namratliq we yallanma emgekning qurbani boluwatqan Uyghur baliliri (1)

Aldinqi hepte tengritagh tori xewer bérip, Uyghur aptonom rayonida “Namratliq ölchimi” ge chüshidighan yéza ahaliliridin 2 milyon 610 ming kishining barliqini, ularning yilda bérilidighan 2300 som eng töwen turmush kapalitige tayinip yashaydighanliqini bildürgen idi.

Halbuki, 11-noyabir küni xelq tori bilen junggo Uyghurche radiyo tori buni inkar qilidighan xewer bérip, Uyghur aptonom rayonidiki namrat nahiyelerning “Namratliq” qalpiqini chörüp tashlighanliqini ilgiri sürdi.

Undaqta, “Namratliq qalpiqini chörüp tashlighan” Uyghur yéziliridiki ata-anilar bingtu'enning kéwezlikliridiki yallanma emgektin qutulup a'ilisige qaytip keldimu? ular öz perzentlirige a'ile méhri bilen ata-ana muhebbitini yéterlik derijide bériwatamdu-yoq?

Intayin epsus, xoten yéziliridiki namratliq we ata-ana méhridin mehrum qalghan qaranchuqsiz balilarning mektep hayati da'irilerning yuqiriqi teshwiqatini keskin ret qilmaqta.

Xotenning qaraqash nahiyesige qarashliq melum bir mektepning xizmetchi xadimi bu heqte ziyaritimizni qobul qilip, ata-anisi paxta térish üchün aqsu we korla tereplerge ketken balilarning mektepke ach qorsaq kéliwatqanliqini ilgiri sürdi.

Buningdin bir yil ilgiri, yeni 2015-yilining noyabir aylirida guma nahiyesidiki melum bashlan'ghuch mektepning oqutquchisi radiyomiz ziyaritini qobul qilip, teweliktiki mutleq köp qisim Uyghur déhqanlirining paxta térish üchün aqsudiki bingtu'enning kéwezliklirige ketkenlikini ashkara qilghan idi. Uning bildürüshiche, yézidiki emgek iqtidari bar er-ayallarning köp qismi ay-aylap sirtlarda yallinip ishligechke, ularning mektep yéshidiki perzentliri ata-ana terbiyesidin xaliy halda qaranchuqsiz yashimaqtiken.

Biz bu ehwalni guma nahiyesidiki yerlik hökümet organlirining bayanidin delillep körüshke tirishtuq. Guma nahiyesining mokuyla yéziliq saqchixanisi ziyaritimizni qobul qilip, yerliktiki Uyghur déhqanlirining yillardin buyan bingtu'endiki kéwezliklerge yallanma emgek küchi süpitide éqip kétiwatqanliqini delillidi.

Saqchixanining bildürüshiche, muji we mokuyla yéziliri guma nahiyesi boyiche ahalisi bir qeder zich, térilghu yéri az, su menbesi kemchil hemde turmush sewiyesi töwen jaylar bolup, emgek küchlirining sirtqa éqip kétishi omumyüzlük körülüwatqan rayonlar hésablinidiken.

Mokuyla yézisida 21 mingdin artuq turaqliq ahale bolup, hemmisi dégüdek Uyghurlar iken. Her yili 4-aydin 12-ayghiche bolghan ariliqta mokuyla yézisining özidinla 10 mingdin artuq er-ayal emgek küchi aqsu we korla tewesidiki bingtu'enning kéwezliklirige ishligili kétidiken.

Bularning ichide texminen 1500 din artuq emgek küchi bir yilning sekkiz éyida sirtta yallinip ishleydiken. 8 Mingdin artuq er-ayal emgek küchi her yilining töt éyida, yeni séntebirdin taki dékabirning axirighiche sirtta bolidiken.

Bu ehwal muhajirettiki Uyghur serxillirining küchlük diqqitini qozghidi. Amérikida yashawatqan Uyghur közetküchilerdin méditsina penliri doktori jür'et obul ependi bu heqte pikir bayan qilip mundaq dédi: “Gumidiki ata-ana méhridin mehrum yashawatqan qaranchuqsiz balilarning xewirini anglap qattiq azablandim. Xitayda balilarni öyidin ayrip bashqa sheherlerde oqutush yaki kichikidinla yataqliq mekteplerge bériwétishtek ehwal köp omumlashqan. Guma yéziliridiki ata-anilarning tirikchilik ghémi bilen balilirini tashlap yaqa yurtlargha ishligili kétishi, mektep yéshidiki balilarning qorsaq we kiyim kéchek mesilisining hel bolmasliqi xitay dawrang qiliwatqan ‛mejburiy ma'arip pütünley heqsiz dewrge qedem qoydi‚ dégen teshwiqatni keskin ret qilidu. Balilarning ata-anilar bilen bille yashishi we ata-ana méhrige qénip chong bolushi insanlargha xuda teripidin bérilgen muqeddes hoquq. Psixikiliq nuqtidin oylighandimu, ata-ana méhridin mehrum halette chong bolghan balilarning kélechekte normal ademdek yashishini tesewwur qilghili bolmaydu. Ma'aripning meqsiti eng aldi bilen balilarda normal insanliq hés-tuyghu we qimmetni hés qildurush bolushi kérek. Muhebbet yoqalghan, ma'arip bilen insaniy exlaq kemtük jem'iyette ata-anilar balilardin, balilar ata-anilardin ayrilip qalidu.” (dawami bar)