Qazaqistandiki Uyghur mektepliri yéngi mewsumluq oqushni bashlidi

Xélil hemrayéf namidiki ottura mektepning yéngi binasi. 2017-Yili 2-séntebir, qazaqistan.

Bu yili 2-séntebirde yéngi 2017- we 2018-oqush yilining bashlinish munasiwiti bilen qazaqistanning barliq omumiy ottura bilim béridighan mektepliride “Birinchi qongghuraq” murasimi bolup ötti. Qazaqistan jumhuriyitining bilim we pen ministirliqi bilim bashqarmisining mexsus buyruqi bilen bu küni qazaq, rus, özbék, Uyghur we tajik tilliridiki mektepler memuriyiti yerlik bilim bérish bölümliri bilen birlikte tentenilik yighinlar uyushturdi. Mundaq yighinlar qazaqistandiki oqush Uyghur tilida yürgüzülidighan mekteplerdimu daghdughiliq ötti.

Melumatlargha qarighanda, Uyghur tilidiki mektepler Uyghurlar zich olturaqlashqan almata shehirining dostluq, sultanqorghan, zarya wostoka mehelliliride, shundaqla almata wilayitining talghir, emgekchiqazaq, Uyghur we panfilof nahiyiliride jaylashqan bolup, jem'iy 15 ming etrapida Uyghur qiz-yigitliri ana tilida bilim alidu. Hazir memlikette taza Uyghur tilliq we arilash, yeni oqush qazaq, rus we Uyghur tillirida yürgüzülidighan mektepler bolup, ularning omumiy sani 60tin ashidu. Bu mekteplerning hemmisi hökümet ghemxorluqi astigha élin'ghan bolup, ular ana tilidiki oqush qoralliri, shundaqla zamaniwi teleplerge layiq jabduqlan'ghan binalar bilen teminlen'gen.
2-Séntebirde almata wilayiti panfilof nahiyisining merkizi yarkent shehiride orunlashqan xélil hemrayéf namidiki ottura mektepte yéngi oqush yili yéngi mektep binasining échilish murasimi bilen bashlandi. Ziyaritimizni qobul qilghan mezkur mektepning Uyghur tili we edebiyati mu'ellimi senem hemrayéwa bu murasim heqqide mundaq dédi: “Bu yili biz, ustazlar, üchünla emes, belki pütkül nahiye xelqi üchünmu untulmas weqe boluwatidu, sewebi xélil hemrayéf namidiki ottura mektep ustazliri we oqughuchiliri üchün 300 orunluq zamaniwi mektep binasi sélinip, paydilinishqa bérildi. Shuni alahide tekitlesh kérekki, bu ish élimiz rehberliki ilgiri sürgen "nurluq yol" dölet programmisi da'iriside emelge ashuruldi. Mektep bügünki künning teleplirige layiq sélin'ghan. Telim-terbiye ishlirini muweppeqiyetlik yürgüzüsh üchün mektep ten-heriket zali, 100 orunluq ashxana, kutupxana, mejlis zalliri, mexsus bölmiler bilen teminlen'gen. Melumki, xélil hemrayéf mektipi jumhuriyet da'irisidiki bilim mezmunini yéngilashqa qatnishiwatqan ottuz sinaq mektepliri qatarigha kirgüzüldi. Axirqi üch yil dawamida bizning bashlan'ghuch sinip mu'ellimliri nahiye boyiche bashlan'ghuch sinip mu'ellimlirige zamaniwi yéngi bilimge oqutup we ögitip kelmekte. Mektep mudiri zulfiye meshürowa rehberlikide pédagogika kolléktipi zor ijadiy utuqlarni qolgha keltürdi. Atap éytqanda, jumhuriyet da'iriside ottuz sinaq mektepliri ichidin, sekkiz ilgharlar terkibidin tilgha élindi”.

S. Hemrayéwa shundaqla mektepning yéngi binasini échish murasimida nahiye hakimi bérdawlét abduldayéfning tentene qatnashquchilirini qazaqistanning asasiy qanuni hem bilim küni, shundaqla qurban héyt bayrimi bilen qizghin tebriklep, memlikette siyasiy turaqliqni, jem'iyetlik razimenlikni saqlap qélish üchün köpligen ishlarning qiliniwatqanliqini alahide tekitligenlikini bildürdi. U mektepni salghan “Almata medeniy-turmush qurulushi” jem'iyitining qurulushchilirigha, exmetjan sherdinof, asimjan zlawdinof, arupjan jumaxunof, nahiyilik Uyghur medeniyet merkizining re'isi dilshat nasirof we bashqilargha pütkül mektep kolléktipi namidin minnetdarliqini izhar qildi.
Bu yili mektep bosughisini yéngidin atlighan alte yashliq balilar teyyarliq, yeni 0-sinipqa we 1-sinipqa élindi. Biz sheherdiki Uyghur mektepliri bilen alaqiliship, töwendiki melumatlarni igiliduq. Almata shehirining dostluq mehellisidiki abdulla rozibaqiyéf namidiki 153-mektep-gimnaziyeside besh 0-sinip échilip, uninggha 99 bala, besh 1-sinipqa 129 bala, sultanqorghan mehellisidiki mesim yaqupof namidiki 101-mektep-gimnaziyeside ikki 0-sinipqa 47 bala, töt 1-sinipqa 117 bala, zarya wostoka mehellisidiki murat hemrayéf namidiki ottura mektepte ikki 0-sinipqa 34 bala, ikki 1-sinipqa 24 bala kelgen.

Kéyinki waqitlarda Uyghur mekteplirige bala toplash qazaqistan Uyghur jama'etchilikini, ziyaliylar we jem'iyet birleshmilirini köp oylanduridighan jiddiy mesililerning birige aylandi. Bezi mekteplerde balilar sani ottura hésabta ösüwatqan bolsimu, amma omumen Uyghur tilidiki mekteplerge kélidighan balilarning sani barghanséri azaymaqta. Almata wilayitining chélek tewesige qarashliq gheyret yézisidiki isma'il sattarof namidiki ottura mektepning qazaq tili mu'ellimi abduljan aznibaqiyéfning éytishiche, köpligen yézilar ahalisining asasiy qismini Uyghurlar teshkil qilsimu, köpchilikning balilirini rus tilliq mekteplerge bérishi dawam qilmaqta. U özi istiqamet qiliwatqan gheyret yézisidiki ehwalgha toxtilip, mundaq dédi: “Bu yilqi oqush yilining bashlinishi bilen isma'il sattarof namidiki mektepning teyyarliq sinipigha 20, 1-sinipigha 16 oqughuchi keldi. Bu, elwette, qana'etlinerlik emes, sewebi yézida uningdin köp bala bar. Lékin ata-anilirimiz perzentlirini özge tilida oqutushni ewzel körüwatidu. Rast, her kimning öz xahishi bar. Lékin, milliy ghurur tereptin élip qarighanda epsuslinarliq ish. Bu mesilige sinip rehberliri, yurt janköyerliri aktip arilishiwatsimu, bezi bir qérindashlirimiz rayidin qaytar emes. Bashqa döletlerge qarighanda qazaqistan hökümiti Uyghur xelqige mumkinchilik-shara'itlarni yaritip bériwatidu. Shuni toghra paydilanmaywatimiz. Kélechekte bu kemchiliklerning ornini toldurush meqsitide semimiy chüshinishlik bilen terghibat ishliri yürgüzülüp, Uyghur mekteplirining pa'aliyiti janlinidu dep ümid qilimen”.

Igiligen melumatlirimiz boyiche, emgekchiqazaq nahiyisining bayséyit yézisidiki isma'il tayirof namidiki ottura mektepte 50 bala 0-sinipqa, 53 bala 1-sinipqa, Uyghur nahiyisining chonja yézisidiki iliya-bextiya namidiki ottura mektepte 37 bala 0-sinipqa, 56 bala 1-sinipqa, panfilof nahiyisining yarkent shehiridiki xélil hemrayéf namidiki ottura mektepte 36 bala 0-sinipqa, 44 bala 1-sinipqa, bilal nazim namidiki ottura mektepte 15 bala 0-sinipqa, 100 bala 1-sinipqa kirgen.