Qazaqistanliq Uyghur ziyaliyliri milliy ma'aripning bügünki bezi mesililiri heqqide toxtaldi

Melumki, qazaqistan Uyghurliri aldida turghan muhim mesililerning biri milliy ma'arip teqdiri bolup, uning kélechiki, yeni Uyghur mekteplirige bala toplash, Uyghur mekteplirini sapaliq we zaman telipige layiq oqush qoralliri we tejribilik mutexessisler bilen teminlesh we bashqilar köpchilikni qattiq oylandurmaqta.

Igilishimizche, almuta shehiri we almuta wilayitige qarashliq nahiyilerdiki Uyghur tilliq, arilash tilliq, yeni Uyghur, qazaq we rus tilliq mekteplerde, bolupmu Uyghur tili we edebiyati péni boyiche 1980 - yili almuta shehirige orunlashqan abay namidiki qazaq pédagogika institutining filologiye fakultétida échilghan rus - Uyghur bölümide bilim alghan mu'ellimler ishlimekte.

Öz waqtida Uyghur bölümi her yili 25 bala, bezi yilliri hetta 30 bala qobul qilghan bolsa, axirqi yilliri uninggha kelgüchilerning sani xéli qisqirip, hazir uninggha her yili besh orun ajritilmaqta.

Uyghur bölümining échilishigha néme seweb boldi? uning Uyghurlar hayatidiki ehmiyiti némide? uning ishini yaxshilashning qandaq yolliri mewjut idi? kéyinki teqdiri qandaq bolar?

Radiyomiz ziyaritini qobul qilghan öz waqtida tashkent shehiridiki ottura asiya uniwérsitétini tamamlighan péshqedem ustaz, tilshunas alim öktebir jamaldinof qazaqistandiki Uyghurlar sanining hemde ana tilida oquwatqan balilar sanining köpiyish sewebidin 1980 - yili birinchi nöwette til we edebiyat penliri mu'ellimlirini teyyarlash zörürlüki tughulghanliqini éytti.

U mundaq dédi: “Heqiqetenmu kadir teyyarlashqa, Uyghur ziyaliylirini yétishtürüshke, Uyghur tilida bilim élishqa keng yol échildi. Hazirghiche shu bölümni tügetkenler ishlimekte. Échinarliq yéri shuki, Uyghur mektepliride Uyghur tarixi ötülmeydu. Shuning üchün medeniyet merkezliri, ziyaliylar shuni telep qilishi kérek.”

Öktebir jamaldinofning tekitlishiche, öz waqtida Uyghur bölümi til we edebiyattin tashqiri yene qoshumche tarix, bashlan'ghuch sinip, psixologiye, qazaq tili, in'gliz tili qatarliq penlerdinmu mutexessislerni teyyarlighan idi. U öz waqtida Uyghur bölümining da'irisini téximu kéngeytish toghriliq iltimas qilghanliqini eslep, yene mundaq dédi: “Méning pikrimche, bir besh yilliqni til we edebiyat, yene birini til - edebiyat we tarix, shundaqla ximiye we bi'ologiye, fizika we matématika penliridin mu'ellimlerni yétishtürüp berse, Uyghurlarda bashqa pendin mu'ellim yoq, dégen gep chiqmaytti.”

Öktebir jamaldinof Uyghur mekteplirining bügünki ehwaligha hem ularni mutexessisler bilen teyyarlash mesilisige köngül bölünmeydighan bolsa, bu yerdiki Uyghurlarning kélechikining éghir bolush éhtimalliqini ilgiri sürdi.

M. Ewézof namidiki edebiyat we sen'et institutining bash ilmiy xadimi, edebiyatshunas doktor alimjan hemrayéf Uyghur bölümining échilishini qazaqistan Uyghurliri hayatidiki chong medeniy weqe bolghanliqini éytip, uning tarixiy yiltizini chüshendürdi.

U mundaq dédi: “80 - Yilliri Uyghurlar ma'aripta xéli chong utuqlargha yetken dewr boldi. Uyghur ziyaliylirining zor qoshuni peyda bolup, qaysi sahe bolmisun, ilgirileshke bashlighan bir dewr idi. Mundaq bir dewrde Uyghur bölümining échilishi shu dewrge muwapiq bir körünüshtur. Uyghur bölümige ilghar Uyghur yashliri qobul qilindi. Bu waqitta méningdimu bu yerge chüshüsh armini bar idi. Bügünki künde shu balilar her xil sahelerde ishlimekte.”

Alimjan hemrayéf oqushni tamamlighan Uyghur balilirining asasiy jehettin tughulghan yurtlirigha bérip, milliy ma'aripni kötürüshke pa'al arilashqanliqini, mundaq weqening héchqachan bolup körmigenlikini ilgiri sürüsh bilen bille, bügünki échinishliq ehwalgha epsuslinidighanliqini bildürdi.

U mundaq dédi: “Shunchilik arzu - armanlar bilen achqan bölüm bügün éghir ehwalda. Buningda hemmimizning eyibi bar. Hazirqi tangda milliy ziyaliylarni teyyarlaydighan orunlar nahayiti kémiyip ketken peytte bu ehwal közimizge sörün körünidu. Amma waqit ötüp, buni öz eynige keltürüsh, shundaq dewrini hasil qilish bügünki künning muhim mesililirining biri.”

Ziyaritimizni qobul qilghan Uyghur bölümi uchumkarlirining biri, “Méktép” neshriyati Uyghur rédaksiyesining xadimi selimem balinowa Uyghur bölümining bir oqughuchisi süpitide özini bextlik hésablaydighanliqini bildürdi.

U mundaq dédi: “Shu yerde bilim bergen ghoj'exmet sedwaqasof, öktebir jamaldinof, mexmut abduraxmanof, sawut mollawutof, dawut isiyéf oxshash ustazlirimning arqisida bilim we terbiye élip, bügünki künlükte millitimning omumiy tereqqiyatigha bir kishilik töhpemni qoshuwatimen, dep oylaymen. Men bölüm échilip, ikkinchi yili, yeni 1981 - yili oqushqa chüshüp, uni 1986 - yili tamamlidim. Men bille oqughan kursdashlirimning köpi hazir Uyghur mektepliride ishlewatidu. Kursdashlirimning ichidin shundaqla yuqiri derijige érishken ustazlar, alimlar we yazghuchilar yétilip chiqti.

Selimem balinowa shundaqla Uyghur bölümini tamamlighan hem milliy ma'aripqa biperwa qarimaydighan barliq yurtdashlarning, wetendashlarning, kesipdashlarning bir yerge jem bolup, aldida turghan mesililerni hel qilish, Uyghurlarning bir millet bolup saqlinishi üchün bar küchini ishqa sélish hajetlikini otturigha qoydi.